Wilhelm von Humboldt

Urodził się w rodzinie o brandenburskich i pruskich tradycjach urzędniczych i wojskowych sięgających XVI wieku. Ojciec, Aleksander Georg von Humboldt, pan na włościach Hadersleben i Ringenwalde, wybrał karierę wojskow��. W 1762, z powodu odniesionych ran, przeniesiono go w stan spoczynku i w 1764 został szambelanem na dworze księżniczki Elżbiety von Braunschweig. W 1766 poślubił, młodszą o dwadzieścia jeden lat, bogatą wdowę Marię Elżbietę z domu Colomb (z pierwszego małżeństwa von Holwede), pochodzącą z rodziny francuskich hugenotów o dużych aspiracjach kulturalnych i naukowych. W posagu wniosła ona, między innymi, posiadłość Tegel (obecnie w granicach Berlina), gdzie Wilhelm spędził dzieciństwo^[2].

Studiował we Frankfurcie nad Odrą. W latach 1801–1808 był rezydentem pruskim w Rzymie, gdzie obcował ze światem naukowo-artystycznym i uprawiał studia filozoficzne, filologiczne i archeologiczne. W 1809 został kierownikiem pruskiego ministerstwa wyznań i oświecenia. Podczas pracy na tym stanowisku stał się merytorycznym założycielem Uniwersytetu Berlińskiego^[3] i zreformował cały ówczesny pruski system edukacji^[4]. W ramach reformy stworzył instytucję gimnazjum humanistycznego, które było fundamentem niemieckiego systemu edukacji przez całe stulecie^[5] .

W 1810 został ministrem stanu i został wysłany jako przedstawiciel Prus do stolicy Austrii, Wiednia^[5] . Między 1813 a 1815 był czynny dyplomatycznie przy wciągnięciu Austrii do Koalicji i zawieraniu pokoju z Francją^[5] , na kongresie wiedeńskim starał się o zjednoczenie Niemiec, w 1817 odbył misję nadzwyczajną do Londynu, a rok później reprezentował Królestwo Prus na kongresie akwizgrańskim. W 1819 ustąpił ze służby państwowej, gdyż nie udało mu się nakłonić króla do nadania Prusom konstytucji. W dalszym ciągu wywierał znaczny wpływ, ale już tylko na życie artystyczne, przez organizację muzeum berlińskiego^[6].

Przeciwstawiał się scjentyzmowi. Podkreślał specyfikę i metodologiczną odrębność nauk humanistycznych jako badających wytwory ducha. Za główny cel człowieka uznawał harmonijny rozwój z uwzględnieniem indywidualnych dyspozycji i uzdolnień. Powoływał się przy tym na ideały starożytnej Grecji, gdzie według niego realizowano to założenie najlepiej^[7].

Opierając się na założeniach kantyzmu, zaprzeczał tezie o zewnętrznych przyczynach powstania i rozwoju języka^[8]. Wytworzenie języka jest nie tyle zewnętrzną, służącą wspólnej komunikacji, co wewnętrzną potrzebą ludzkości, niezbędną dla rozwoju jej duchowych sił oraz dla zdobycia określonego poglądu na świat^[9].

Język nie jest raz wytworzonym i niezmiennym narzędziem służącym do nazywania rzeczy ("ergon"), lecz jest to nieustanny proces, ciągłe tworzenie, „energeia”. Język jest nieustanną pracą ducha^[10].

Słowa nie są jedynie znakami istniejącej rzeczywistości, język jest środkiem służącym człowiekowi do zrozumienia świata i samego siebie. Każdy konkretny język niesie określony „obraz świata”. Zróżnicowanie języków nie polega tylko na odmienności znaków, a wyrazy i ich zestawienia jednocześnie tworzą i określają pojęcia. Różne języki stanowią w istocie rozmaite sposoby widzenia świata, organy swoistego sposobu myślenia i odczuwania poszczególnych narodów^[11]. Różnorodność języków to „nie różnorodność dźwięków i znaków, lecz różnorodność samych światopoglądów”. Badania nad językiem nie powinny ograniczać się do zewnętrznej formy, ale powinny dotyczyć treści językowych i zawartego w języku poglądu na świat, a więc „wewnętrznej formy językowej”^[12].

• Order Orła Czarnego (Prusy, 1830)^[13][14]
• Order Orła Czerwonego I klasy z liśćmi dębu (Prusy)^[15]
• Krzyż Żelazny I klasy na białej wstędze (Prusy, 1814)^[14][15][16]
• Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania, 1815)^[14][15][17]
• Krzyż Wielki Orderu Wierności (Badenia)^[14][15]
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Korony (Bawaria)^[14][15]
• Krzyż Wielki Orderu Gwelfów (Hanower)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia)^[14][15]
• Krzyż Wielki Orderu Leopolda (Austria)^[14][15]
• Krzyż Wielki Orderu Świętej Anny (Rosja)^[14][15]
• Krzyż Wielki Orderu Sokoła Białego (Weimar)^[14][15]

Pisał prace z dziedziny krytyki literackiej (o Goethem, Schillerze, z którym utrzymywał bliskie stosunki); jednak większe znaczenie mają jego studia z zakresu językoznawstwa porównawczego. Krytyczne wydanie jego zbiorowych dzieł sporządziła Pruska Akademia Umiejętności (1903–1918, 15 tomów)^[18].

• gramatyka treści

• Elżbieta M. Kowalska: Wilhelm von Humboldt. Życie, dzieło, mit. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2006. ISBN 978-83-7338-202-2. Brak numerów stron w książce
• Bolesław Andrzejewski: Wilhelm von Humboldt. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989. ISBN 83-214-0595-9. Brak numerów stron w książce Zawiera także fragmenty utworów W. von Humboldta w tł. z niem. B. Andrzejewskiego.
• Bolesław Andrzejewski ( red.): Słownik filozofów. Filozofia powszechna. Poznań 1996: Dom Wydawniczy REBIS, s. 117-120. ISBN 83-7120-391-8.
• Gerhard Helbig: Dzieje językoznawstwa nowożytnego, tłum. z niem.: Czesława Schatte, Dorota Morciniec. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 8–12. ISBN 83-04-00920-X.

• KurtK. Mueller-Vollmer KurtK., MarkusM. Messling MarkusM., Wilhelm von Humboldt, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 4 czerwca 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-31]  (ang.).
•   Humboldt, Wilhelm von (1767–1835) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].