Tomaszkowo
Tomaszkowo (niem. Thomsdorf) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda[4], nad jeziorem Wulpińskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Tomaszkowo znajduje się na historycznej Warmii.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
828[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-034[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NOL |
| SIMC |
0489053 |
Położenie na mapie gminy Stawiguda  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |
 53°43′04″N 20°24′37″E/53,717778 20,410278[1]
| |
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0489076 | Zofijówka | część wsi |
Historia
edytujTomaszkowo jest jedną z najstarszych miejscowości założonych w okolicach Olsztyna, na terenie pruskiego terytorium Bertingen. Na pograniczu ziem Bertingen i Gudikus, pomiędzy dzisiejszymi wsiami Tomaszkowo i Naterki, znajdowało się pruskie centrum kultowe ze świętym gajem[7]. Ziemie te w I połowie XIV wieku zostały włączone do Warmii.
Pierwotnie Tomaszkowo składało się z dwóch wsi: Hilgensee (Święte Jezioro, później Heiligensee), którą lokował na prawie pruskim na 30 włókach warmiński wójt krajowy Bruno von Luter w 1345 roku (nadanie otrzymali Prusowie Mileschen i Wyndichen) oraz właściwego Tomaszkowa (Thomsdorf), lokowanego na 33 włókach w 1349 roku dla Prusów, braci imieniem Mileszen i Wolfhaim (wg innego źródła w 1349 r. kapituła przekazała sołtysom: Piotrowi i Tomaszowi wieś Tomaszkowo, która połączyła się z Heiligensee[8]). W 1363 roku kapituła warmińska włączyła Heiligensee do Tomaszkowa i nadała wsi prawo chełmińskie, ale jeszcze w 1567 r. obok nazwy Tomaszkowo dodawano nazwę Heiligensee. W połowie XVI w. Tomaszkowo miało 54 włóki.
Tomaszkowo było wsią w komornictwie olsztyńskim, należącym do kapituły warmińskiej we Fromborku. Z racji pełnienia urzędu administratora (zobowiązanego do zarządzania całością dóbr kapituły) 4 maja 1518 wieś odwiedził Mikołaj Kopernik. Kopernik w tym czasie prowadził akcję osadniczą i zapisał w rękopisie Lokacji łanów opuszczonych: „Tomaszkowo. Hans Klauke, od dawna niezdolny do pracy, mając 2 łany, z których był obowiązany płacić dziedziczną opłatę kościołowi w Bartągu, sprzedał je za moim pozwoleniem Szymonowi Stoke”.
W czasie wojen pierwszej połowy XVII w. wieś została wyludniona. W 1634 roku (po pierwszej wojnie szwedzkiej) z uprzednio zasiedlonych 51 włók aż 24 było opustoszałych. Do wojny szwedzko-branderbursko-polskiej zdołano zagospodarować jedynie 6 włók. Ziemie te zostały ponownie zasiedlone dopiero pod koniec XVII w.
W czasach historycznych w Tomaszkowie uprawiano dużo lnu i chmielu. Wieś słynęła z pięknych wyrobów tkackich i przędzalniczych. We wzornictwie dominowały ryby, ptaki i kwiaty.
Tomaszkowo od początku lokacji należało do parafii w Bartągu.
Od XVI w przeważała ludność polska, Warmiacy. W tym czasie w Tomaszkowie wymieniana jest rodzina Lapka oraz sołtysi: Wrobel, i Poposa. Na początku XVII w. wymieniani są sołtysi: Kłobuk (Kłobuszyński), Falaszek. Karczma w Tomaszkowie była w posiadaniu właścicieli majątku Gągławki (Jan Godlewski, później Bogusław Domaradzki).
Ludzie związani z miejscowością
edytuj- Paweł Turowski, poeta Jakub Mayska (ur. przed 1840, zmarł w 1900 w Tomaszkowie, gdzie był rolnikiem).
- Franciszek Boenigk (1888-1925, bibliotekarz Towarzystwa Czytelni Ludowych, propagator książki polskiej, działacz plebiscytowy), urodził się w Tomaszkowie
- Jan Boenigk (1903-1982, nauczyciel, założyciel pierwszej szkoły polskiej na Mazurach Piastyny k. Szczytna), urodził się w Tomaszkowie.
Zobacz też
edytuj- Mazurskie Miody – przedsiębiorstwo spożywcze z siedzibą we wsi
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139834
- ↑ Dane Statystyczne [online], Gmina Stawiguda [dostęp 2022-08-29] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1292 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2014-02-23].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Grzegorz Białuński Pruskie związki terytorialno-osadnicze w dorzeczu środkowej Łyny w XIII wieku, Komunikaty Warmińsko-Mazurskie nr 1, 2004, str. 3-17
- ↑ Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007
Bibliografia
edytuj- Paweł Turowski. Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej. Wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie. Wyd. UWM w Olsztynie, Olsztyn 2003, 129 str.
- Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5
- Tomaszkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 371.
- ks. Walenty Barczewski Geografia polskiej Warmii