Stefan Bryła
Stefan Władysław Bryła ps. „Osiński”, „Władysław Zakrzewski” (ur. 17 sierpnia 1886 w Krakowie[1], zm. 3 grudnia 1943 w Warszawie)[2] – polski inżynier budowlany, pionier praktycznego zastosowania spawalnictwa oraz konstrukcji spawanych, polityk lwowskiej chadecji i poseł na Sejm II RP, dyrektor Departamentu Robót Publicznych i Odbudowy Delegatury Rządu na Kraj[3].
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
Inżynier, żołnierz, polityk (poseł), działacz ruchu oporu |
| Profesor nauk technicznych | |
| Alma Mater | |
| Profesura |
1934 |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
od 1934 |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
od 1921 |
| Dziekan | |
| Wydział | |
| Okres spraw. |
1938–1939 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujKariera zawodowa
edytujSyn Pawła, polonisty, nauczyciela, późniejszego dyrektora gimnazjum w Stanisławowie i Eligii Marii z Chrzanowskich, publicystki i działaczki społecznej[4][5]. Brat Stanisława, prawnika i działacza społecznego[6]. Absolwent szkoły realnej w Stanisławowie. Ukończył studia na Wydziale Inżynierii Szkoły Politechnicznej we Lwowie (1908; obecnie Politechnika Lwowska)[4]. Wykładowca w tej szkole od roku 1907. W 1909, rok po uzyskaniu dyplomu, obronił doktorat[7][8]. W 1910 uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego[9]. Kontynuował naukę na uczelniach zagranicznych – w latach 1910–1912 pogłębiał wiedzę na Politechnice w Charlottenburgu koło Berlina, École nationale des ponts et chaussees w Paryżu oraz na University of London[7]. Pracował na budowach w Niemczech, Francji, Anglii, Kanadzie, USA[7]. W latach 1915–1917 wykładowca Polskiego Kolegium Uniwersyteckiego w Kijowie[9].
W 1918 uczestniczył w walkach o Lwów, a w latach 1919–1920 brał udział w obronie Warszawy[10].
Od 1921 wykładał budowę mostów na Politechnice Lwowskiej[7][9], a od 1934 budownictwo na Politechnice Warszawskiej[7][9], gdzie w latach 1938–1939 był dziekanem Wydziału Architektury[9].
W 1928 roku opracował dla Ministerstwa Robót Publicznych pierwsze na świecie przepisy spawania konstrukcji stalowych w budownictwie[7][11]. Stały się one wzorem dla podobnych przepisów w innych krajach[7]. Autor lub konsultant wielu konstrukcji w tej technologii, m.in. pierwszego na świecie drogowego mostu na rzece Słudwi w Maurzycach pod Łowiczem (oddany do użytku 12 sierpnia 1929 r.[7], przyjeżdżali wówczas oglądać go inżynierowie m.in. z Francji i Niemiec[12]) i wieżowca „Prudential” w Warszawie (1933)[7]. W 1929 został powołany na członka Stałej Międzynarodowej Komisji Mostów i Konstrukcji Inżynierskich[7]. Był także członkiem Akademii Nauk Technicznych i współzałożycielem Polskiego Związku Inżynierów Budowlanych[13]. Napisał ok. 250 prac naukowych, podręczników i artykułów[7]. Był cenionym inżynierem oraz teoretykiem spawalnictwa o międzynarodowym uznaniu; współpracował m.in. przy budowie wieżowców w USA – np. Woolworth Building w Nowym Jorku (wówczas najwyższego budynku na świecie)[7].
Działalność polityczna
edytujStefan Bryła zajmował się również polityką. W latach 1923–1926 szefował lwowskiemu oddziałowi chrześcijańskiej demokracji. Piastował mandat posła na sejm I, II i III kadencji (1926–1935) z okręgu Lwów. Był zwolennikiem porozumienia się z sanacją, w 1934 roku dokonał rozłamu w ChD powołując propiłsudczykowskie Zjednoczenie Chrześcijańsko-Społeczne[14].
Działalność w czasie okupacji
edytujOd 1939 roku, w czasie okupacji niemieckiej pełnił funkcję dziekana tajnego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej[15]. W strukturach podziemnego państwa polskiego w Biurze Delegata Rządu na Kraj był szefem komórki Robót Publicznych i Odbudowy[9][16]. Opracował w nim m.in. 10-letni plan powojennej odbudowy Polski ze zniszczeń wojennych[7] oraz instrukcję dla Kedywu (AK): Jak niszczyć stalowe mosty[17]. Za organizowanie tajnego nauczania został wraz z całą rodziną aresztowany przez Niemców (16 listopada 1943)[a][11]. Przebywał na Pawiaku[18]. Rozstrzelany 3 grudnia 1943 w ulicznej egzekucji w rejonie zajezdni tramwajowej przy ul. Puławskiej 13[19]. Jego symboliczny grób znajduje się na „Starych Powązkach” (kw. 57-IV-27)[13][20].
Konstrukcje Stefana Bryły
edytuj- kompleks budynków Muzeum Narodowego[21] i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[22],
- hala Fabryki Parowozów w Warszawie (1922)[23],
- budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Warszawie na rogu ul. Kopernika 36-40 i ul. Sewerynów; wysokości 9 kondygnacji (1928),
- pierwszy na świecie drogowy spawany most na rzece Słudwi w Maurzycach (1927–1929)[22],
- budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Łodzi, dziś PZU, przy al. T. Kościuszki 57; wysokości 8 kondygnacji (1929–1930)[24][25],
- dom akademicki przy pl. Narutowicza (ul. Akademicka 5) w Warszawie; wysokości 10 kondygnacji (1922–1930),
- drugi most spawany na rzece Słudwi (Retki) (1931)[22],
- gmach Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie (Poczty Głównej) przy ul. Świętokrzyskiej 31/33; wysokości 7 kondygnacji (1930–1932),
- gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach („Drapacz Chmur”, tzw. mister Katowic) przy ul. Żwirki i Wigury 15; wysokości 14 kondygnacji (1930–1932)[26],
- budynek mieszkalno-biurowy Towarzystwa Prudential przy pl. Powstańców Warszawy; wysokości 17 kondygnacji (1931–1933),
- budynek Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie przy al. Mickiewicza 22; wysokości 9 kondygnacji (1934)[21],
- gmach Marynarki Wojennej w Warszawie przy ul. Wawelskiej; wysokości 5 kondygnacji (1934),
- budynek mieszkalny Funduszu Kwaterunku Wojskowego (dom Bez Kantów) w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu 11 (na rogu ulicy Królewskiej); wysokości 8 kondygnacji (1934–1935),
- Hala Targowa w Katowicach przy ul. Piotra Skargi 6 (1935),
- Szpital Okręgowy im. marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie (1939),
- hala nr 3 w PZL Mielec (1939)[27][28].
Źródło[7]:.
Publikacje (wybór)
edytuj- Podręcznik statyki budowli, Dla średnich szkół technicznych; Warszawa 1920, Lwów-Warszawa 1925,
- Podręcznik budownictwa żelaznego; Lwów-Warszawa 1924,
- Przepisy dotyczące obliczeń statycznych w budownictwie lądowym; Lwów-Warszawa 1928,
- Most na rzece Słudwi pod Łowiczem: (1-szy most spawany elektrycznie w Europie); Warszawa 1929,
- Rekonstrukcje budowli żelbetowych; Lwów 1929,
- Spawane konstrukcje rurowe; Warszawa 1933,
- Przepisy projektowania i wykonywania stalowych konstrukcji spawalnych w budownictwie; Warszawa 1934,
- Badanie jakości połączeń spawanych; Warszawa 1934,
- Beton w budownictwie wiejskim; Lwów-Warszawa 1937,
- Drogi polskiego mostownictwa; Lwów 1937,
- Metody badania spoin; Warszawa 1938,
- Beton i żelbet,
- Statyka budowli,
- Podręcznik inżynierski (cztery tomy); Lwów-Warszawa (1927–1936).
Wydana przez PAN monografia obejmująca wykaz jego publikacji zawiera 265 pozycji[29][30].
Stefan Bryła opublikował także książki o tematyce podróżniczej:
- Jeden dzień w Jokohamie: kartki z podróży po Japonji; Lwów 1913[31],
- Honolulu: wrażenia z podróży; Lwów 1913,
- Ameryka; Lwów 1921,
- Daleki Wschód; Lwów 1923[31],
oraz wydawnictwa publicystyczne np. Rola polityków katolickich; Warszawa 1937.
Źródło: Katalog Biblioteki Narodowej.
Stefan Bryła był również encyklopedystą. Został wymieniony w gronie 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego, gdzie napisał hasła o tematyce technicznej[32].
Upamiętnienie
edytujPolski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa ustanowił w roku 1964 nagrodę PZITB im. Stefana Bryły, która jest przyznawana corocznie, indywidualnie i jednorazowo za osiągnięcia naukowo-badawcze lub naukowo-techniczne w dziedzinie konstrukcji budowlanych. Nagroda ta cieszy się wysokim prestiżem w środowisku inżyniersko-budowlanym[33].
W 1995 American Welding Society uhonorowało dorobek Stefana Bryły nagrodą „Historic Welded Structure Award” za spawany most na Słudwi[34].
W roku 1994 Rada Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej nadała jednej z sal Gmachu Architektury przy ul. Koszykowej 55 imię profesora Stefana Bryły[7] – dziekana od 1938 do śmierci w 1943. Jego imieniem nazwano także ulice[35] na warszawskim Ksawerowie oraz w Pruszkowie[36]. Ponadto imię Stefana Bryły nosi Zespół Szkół Budowlano-Geodezyjnych w Białymstoku[37] oraz Zespół Szkół nr 24 w Warszawie[38].
Inne informacje
edytujMateriały archiwalne Stefana Bryły znajdują się w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pod sygnaturą III-26[39].
Zobacz też
edytuj- Stanisław Olszewski; inny polski pionier spawalnictwa
Uwagi
edytuj- ↑ Strony Biblioteki Sejmowej oraz Biblioteki Politechniki Warszawskiej podają datę aresztowania 15 listopada 1943; vide bibliografia.
Przypisy
edytuj- ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci – pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 42.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 86. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 268.
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 77.
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Giganci nauki – infografiki historyczne: Stefan Bryła [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-01-19] (pol.).
- ↑ Stefan Władysław Bryła [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-01-19].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Anna Bielska, Marek Bielski: Przypadek profesora Bryły. przeglad-techniczny.pl, 2011. [dostęp 2018-02-16].
- ↑ Zbysław Popławski: Zarys dziejów Uczelni. [w:] Politechnika Lwowska 1844-1945; Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej [on-line]. lwow.home.pl, 1993. s. 3. Szkoła Politechniczna 1877-1918. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ a b c d e f Bibliografia; Parlamentarzyści RP, bs.sejm.gov.pl.
- ↑ Stefan Bryła – wspomnienie konstruktora Prudentialu. gazetadom.pl, 2009-12-03. [dostęp 2012-07-06].
- ↑ a b Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Wyd. I. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 177.
- ↑ Prof. Bryła – twórca pierwszego na świecie spawanego mostu i konstruktor Prudentialu [online], naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2016-08-14].
- ↑ a b Elżbieta Borysowicz: Wykaz zmarłych Profesorów Politechniki Warszawskiej pochowanych na Powązkach w Warszawie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2015, s. 17. ISBN 978-83-7814-461-8.
- ↑ Tadeusz Tulibacki: Prof. Stefan Bryła (1886–1943). warszawa.gazeta.pl, 2009-11-01. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ Bibliografia; Sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej, bcpw.bg.pw.edu.pl.
- ↑ Sztraj Elżbieta, Udział Stefana Bryły w finansowaniu działalności naukowej i dydaktycznej Politechniki Warszawskiej w konspiracji, [w:] Materiały i dokumenty do dziejów nauki polskiej w czasie II wojny światowej, Tom 1: pod red. Zygm. Kolankowskiego i Leona Łosia, Wrocław 1980, s. 81–104 [+ fotografia portretowa ze zbiorów Archiwum PAN], ISBN 83-04-00680-4.
- ↑ Rafał Jabłoński: Dom wieżowy na placu Napoleona. zw.com.pl, 2011-01-20. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 348.
- ↑ Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939-1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 321–325.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: PAWEŁ BRYŁA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-14].
- ↑ a b Polski inżynier i mąż stanu profesor Stefan Bryła. gddkia.gov.pl, 2011-12-19. [dostęp 2012-07-06].
- ↑ a b c Pierwszy na świecie most spawany. mmgorzow.pl, 2010-07-09. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ ul. Kolejowa 57. madein.waw.pl. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ Krzysztof Stefański: Ludzie którzy zbudowali Łódź; Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2009, s. 39. ISBN 978-83-61253-44-0.
- ↑ Joanna Olenderek: Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa; Tom 1, Obiekty użyteczności publicznej. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2011, s. 36. ISBN 978-83-7729-087-3.
- ↑ Witold Kłębkowski: Pierwsze drapacze śląskie. [w:] Architektura i Budownictwo [on-line]. bcpw.bg.pw.edu.pl, 1932, nr 6 s. 180. [dostęp 2012-07-09].
- ↑ Rzeczpospolita: Czarny Jastrząb w hali Łosia. epmlspotters.pl. [dostęp 2015-03-17].
- ↑ Waldemar Bałda: Zakłady lotnicze w Mielcu – jeden z symboli Centralnego Okręgu Przemysłowego. nowahistoria.interia.pl, 2014-10-25. [dostęp 2015-03-17].
- ↑ Agnieszka Górska: Lwowiana w zbiorach Biblioteki Politechniki Krakowskiej. Analiza najstarszych inwentarzy przybytków (1946–1961). [w:] Biblioteka – Rocznik [on-line]. amu.edu.pl, 2010, Nr 14 (23) s. 251 (przypis 9). [dostęp 2012-07-08]. PL ISSN 0551-6579.
- ↑ Monografia działalności naukowej Stefana Bryły, Bolesław Mayzel (red.); Polska Akademia Nauk, Warszawa 1959, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (Katalog Biblioteki Narodowej).
- ↑ a b Witold Nowakowski: Oblicza Japonii. Bibliografia japoników opublikowanych na terenie Polski do 1945 roku. Stowarzyszenie EBIB, 2011. s. 10. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-17)].
- ↑ Trzaska 1939 ↓.
- ↑ Regulamin przyznawania Nagród Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa imienia Profesora Stefana Bryły i Profesora Wacława Żenczykowskiego. zgpzitb.org.pl. [dostęp 2015-03-17].
- ↑ Welding Timeline. Years 1900–1950; 1929. weldinghistory.org. [dostęp 2015-03-17]. (ang.).
- ↑ Bryły Stefana. targeo.pl. [dostęp 2012-07-06].
- ↑ Bryły · 05-800 Pruszków, Polska [online], Bryły · 05-800 Pruszków, Polska [dostęp 2021-06-18].
- ↑ Patron szkoły; Stefan Władysław Bryła. zsbg.bialystok.pl. [dostęp 2018-02-16].
- ↑ Zespół Szkół nr 24. wsisiz.edu.pl. [dostęp 2012-07-06].
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-03].
Bibliografia
edytuj- Trzaska, Katalog wydawnictw Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, 1939.
- Bryła Stefan Władysław 1886–1943. [w:] Parlamentarzyści RP [on-line]. bs.sejm.gov.pl. [dostęp 2012-07-06].
- Aurelia Jermakowicz: Stefan Bryła (1886–1943). [w:] Sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej [on-line]. bcpw.bg.pw.edu.pl. [dostęp 2012-07-06].
- Bryła, Stefan. [w:] Katalog Biblioteki Narodowej [on-line]. katalogi.bn.org.pl. [dostęp 2019-08-26].
- Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954.
- Marek Ney-Krwawicz: Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 427–428. ISBN 83-211-1055-X.
Linki zewnętrzne
edytuj- „Piśmiennictwo profesora Stefana Bryły – zestawienie bibliograficzne i pełne teksty wybranych publikacji”; Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej
- Prace Stefana Bryły dostępne w sieci (Katalog HINT)
- Czasopismo Techniczne, Lwów, dnia 10 sierpnia 1909; Stefan Władysław Bryła, Przyczynek do uogólniania pojęć płaszczyznowych statyki budowli (strony 7-9)
- Stefan Bryła (1886–1943)
- Grażyna Ślęzak: Stefan Bryła. Bohater techniki i dydaktyki. Pionier nowoczesnych konstrukcji...
- Relacja Marii Bryły na temat okoliczności aresztowania i zamordowania jej męża – baza świadectw Zapisy Terroru
- Prace Stefana Bryły w serwisie Polona.pl
- Stefan Bryła. Wielcy Polacy – nieznani wynalazcy (film)