Stanisław Styrczula (oficer)

Urodził się 4 maja 1894 w Kościelisku, w rodzinie Andrzeja (1852–1919) i Reginy z Marusarzów (1856–1931)^[2][3]. Ojciec był rolnikiem i muzykantem, a matka zajmowała się gospodarstwem i tkactwem artystycznym. Miał trzech braci: Jana (ur. 1876), Stanisława (1890–1892), Andrzeja (1891–1953) i dwie siostry: Antoninę (ur. 1883) i Agnieszkę (ur. 1885). Ukończył szkołę ludową w Kościelisku, następnie od 1907 do 1914 uczył się w Gimnazjum Męskim w Nowym Targu. Rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1913 należał do Drużyn Podhalańskich w Nowym Targu^[4].

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich 6 września 1914. Po przeszkoleniu w okolicach Zakopanego został przydzielony do 2 kompanii 3 pułku piechoty. Brał udział w całym szlaku bojowym jednostki walczącej na froncie karpackim (pod Mołotkowem, pod Rafajłową, pod Zieloną). Później przeniesiony do 4 pułku piechoty. W lipcu 1915 zdał wojenny egzamin dojrzałości, w tym samym roku był słuchaczem szkoły dla podchorążych, którą ukończył 27 lipca 1915. Następnie został przydzielony do III batalionu uzupełniającego, a w końcu listopada został przydzielony do nowo utworzonego 6 pułku piechoty. Razem z pułkiem został przydzielony do III Brygady Legionów Polskich. Brał udział w walkach nad Styrem i Stochodem na Wołyniu w latach 1916–1917, szedł na czele ataku pod stacją Maniewicze (za ten ostatni czyn bojowy został później odznaczony Orderem Virtuti Militari). W maju 1916 z wynikiem celującym ukończył Szkołę Chorążych Legionów i został awansowany do stopnia chorążego, a 1 stycznia 1917 został awansowany do stopnia podporucznika. 24 września 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do armii austro-węgierskiej^[5]. Służył w niej do 10 sierpnia 1918, w 8 Brygadzie Górskiej, Szkole Oficerów Rezerwy i 70 pułku piechoty^[6].

W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego^[7]. Służył w 25 pułku piechoty jako adiutant i dowódca kompanii^[7]. 6 czerwca 1919, po ukończeniu kursu adiutantów sztabowych, został przydzielony z macierzystego pułku do Dowództwa 7 Dywizji Piechoty na stanowisko oficera sztabu^[7][8]. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej^[7]. Z dniem 15 lipca 1924 został przydzielony z Dowództwa 7 DP do 25 pp^[9][10]. Pełnił obowiązki dowódcy batalionu, a 12 marca 1926 został zatwierdzony na stanowisku oficera przysposobienia wojskowego^[7][11]. 3 maja 1926 prezydent RP nadał mu stopień majora ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1925 i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[12]. W 1928 był komendantem obwodu Przysposobienia Wojskowego^[13]. 5 listopada 1928 został przeniesiony do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko kierownika referatu^[14]. 31 marca 1930 został przeniesiony do 74 pułku piechoty w Lublińcu na stanowisko dowódcy batalionu^[15][16], a 9 września 1932 przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na stanowisko wykładowcy^[17][7]. Prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 10. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[18][19]. Później został przeniesiony do 2 pułku strzelców podhalańskich w Sanoku na stanowisko I zastępcą dowódcy pułku^[20][21].

27 sierpnia 1939, w czasie mobilizacji, został mianowany dowódcą rezerwowego 164 pułku piechoty^[4]. Na jego czele walczył w kampanii wrześniowej pod Sandomierzem, Annopolem i Janowem Lubelskim^[4]. 16 września 1939 ranny w nogę został odwieziony do szpitala w Janowie, a następnie został odesłany do szpitala we Lwowie^[4][22]. Po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu miasta przez najeźdźców sowieckich pułkownik w mundurze oficerskim opuścił szpital, po czym zaginął bez wieści^[23]. Został aresztowany przez Sowietów i przewieziony do obozu w Starobielsku^[24]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w bezimiennej mogile zbiorowej w Piatichatkach^[4][25], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie^[26][4]. Figuruje na Liście Starobielskiej NKWD, pod poz. 3105^[25].

Jego żoną była Janina, z domu Hoppe (w 1939 wybrana radną rady miejskiej w Sanoku^[27]), z którą miał dwóch synów, Andrzeja (ur. 1929) i Kazimierza (ur. 1930). Prawnukiem Stanisława Styrczuli jest Kamil Zaradkiewicz^[28][4].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5969 – 17 maja 1922^[29]
• Krzyż Niepodległości – 6 czerwca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[30][31]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie – 1922^[4]
• Złoty Krzyż Zasługi – 1938 „za zasługi na polu pracy społecznej”^[32]
• Srebrny Krzyż Zasługi – 3 sierpnia 1928 „za zasługi na polu przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego”^[33][34]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[4]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[4]
• Medal za Długoletnią Służbę^[4]
• Krzyż Pamiątkowy 6 pułku piechoty Legionów Polskich

Symboliczny grób Stanisława Styrczuli znajduje się w Kwaterze Legionistów na Nowym Cmentarzu w Zakopanem przy ul. Nowotarskiej. Ponadto jest wymieniony na tablicy pamiątkowej ofiar zbrodni katyńskiej umieszczonej w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie^[4].

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło – decyzją nr 439/MON^[35] – mianował go pośmiertnie na stopień pułkownika^[36][37]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^{[38][39][40][4]}.

18 kwietnia 2009, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w tzw. Alei Katyńskiej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku zostało zasadzonych 21 Dębów Pamięci^[41][42][43], w tym upamiętniający Stanisława Styrczulę (zasadzenia dokonał ppłk dypl. Piotr Skworzec)^[44][45][a].

15 sierpnia 2011 poświęcono tablicę upamiętniającą Stanisława Styrczulę przy kościele św. Kazimierza parafii pod tym wezwaniem w rodzinnym Kościelisku^[46][47].

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Charkowie

• Styrczula Stanisław. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.77-7430 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-05].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Piotr Bieliński, Adam Rzadkowski: Korpus Ochrony Pogranicza cz. 2 : 33 i 36 Dywizja Piechoty Rezerwowa. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-8164-329-0.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Andrzej Brygidyn: Sanocka Lista Katyńska. Jeńcy Kozielska, Ostaszkowa, Starobielska oraz innych obozów i więzień Polski kresowej pomordowani w Rosji Sowieckiej. Sanok: 2000, s. 61.
• Krystyna Chowaniec: Dęby Pamięci. Sanok: Komenda Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego, 2010, s. 24. ISBN 978-83-931109-3-3.
• Lesław Dall: Pamięci płk Stanisława Styrczuli-Maśniaka. zakopianskibazar.pl, 2011. [dostęp 2014-02-23].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. II: 1914-1921 Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 203-204. ISBN 83-900510-0-1.
• Stanisław Styrczula. katyn-pamietam.pl. [dostęp 2014-04-20].