Podział administracyjny Warszawy

Podział administracyjny Warszawy – podział Warszawy na jednostki administracyjne podległe władzom miasta. Pierwszy podział nastąpił po likwidacji odrębności warszawskich jurydyk na mocy Prawa o miastach włączonego do Konstytucji 3 maja w 1791 roku, kiedy zlikwidowano podział na Starą i Nową Warszawę, a zjednoczone miasto podzielono na siedem cyrkułów. Podział na cyrkuły obowiązywał do 1916 roku, przy czym ich układ i liczba zmieniały się. Przez większość tego czasu nie nosiły one nazw i były tylko numerowane. Od 2002 roku, zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy warszawskiej miasto stołeczne Warszawa jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu w województwie mazowieckim. Warszawa podzielona jest na 18 dzielnic (pomocniczych jednostek administracyjnych).

Dzielnice Warszawy

edytuj
Dzielnica Liczba mieszkańców
(1.01.2024)[1]
Gęstość zaludnienia
[osób/km²](1.01.2024)[1]
Powierzchnia
[km²](1.01.2024)[1]
Mokotów 226 519 6367 35,42
Praga-Południe 185 810 8303 22,38
Białołęka 158 749 2175 73,00
Wola 150 319 7805 19,26
Ursynów 149 775 3420 43,79
Bielany 131 420 4064 32,34
Bemowo 129 188 5178 24,95
Targówek 123 067 5058 24,33
Śródmieście 97 983 6293 15,57
Wawer 88 512 1095 79,71
Ochota 79 357 8164 9,72
Ursus 69 574 7441 9,35
Praga-Północ 59 632 5273 11,31
Żoliborz 58 625 6921 8,47
Wilanów 52 472 1429 36,73
Włochy 50 143 1751 28,63
Wesoła 26 632 1161 22,94
Rembertów 24 822 1286 19,30

Powyższe dzielnice zostały utworzone w miejsce wcześniej istniejących gmin warszawskich, gminy Wesoła oraz dzielnic w gminie Warszawa-Centrum.

Podział dzielnic na jednostki pomocnicze niższego rzędu

edytuj

Zgodnie z § 48 Statutu m.st. Warszawy rada dzielnicy może tworzyć „jednostki pomocnicze niższego rzędu” z inicjatywy własnej lub na wniosek co najmniej 5 procent mieszkańców uprawnionych do głosowania, zamieszkałych na terenie projektowanej jednostki[2].

Jednostki te, początkowo zwane „jednostkami niższego rzędu”, mogą być tworzone, w przypadku dzielnic z obszaru byłej gminy Warszawa-Centrum, dla obszarów zamieszkanych przez co najmniej 1000 osób – dla takich obszarów liczących do 3000 osób stosuje się nazwę „kolonia”, a dla liczących ponad 3000 osób nazwę „osiedle” (w wyjątkowych przypadkach rada dzielnicy może utworzyć jednostkę pomocniczą niższego rzędu dla obszarów liczących mniej niż 1000 osób, a dla obszarów liczących mniej niż 3000 osób przyjąć nazwę „osiedle”)[3], w innych dzielnicach stosowana jest także nazwa „sołectwo”[4].

Poniżej lista jednostek pomocniczych niższego rzędu:[kiedy?]

Białołęka[5]

  • Osiedle Anecin Północny
  • Osiedle Augustów
  • Osiedle Białołęka Dworska
  • Osiedle Buków
  • Osiedle Choszczówka
  • Osiedle Choszczówka-Kolonia
  • Osiedle Ciupagi
  • Osiedle Dąbrówka Szlachecka
  • Osiedle Grodzisk-Kąty Grodziskie
  • Osiedle Kamińskiego
  • Osiedle Marywilska
  • Osiedle Marcelin
  • Osiedle Nowodworska
  • Osiedle Nowodwory
  • Osiedle Nowodwory I
  • Osiedle Piekiełko
  • Osiedle Tarchomin I
  • Osiedle Tarchomin II
  • Osiedle Tarchomin III
  • Osiedle Tarchomin IV
  • Osiedle Tarchomin Va
  • Osiedle Wiśniewo-Henryków
  • Osiedle Żerań
  • Sołectwo Białołęka
  • Sołectwo Brzeziny
  • Sołectwo Kobiałka

Mokotów[6]

  • Osiedle Sadyba
  • Osiedle Siekierki
  • Osiedle Służewiec Południowy
  • Osiedle Wierzbno

Praga Południe[7]

Rembertów[9]

  • Osiedle Mokry Ług i Magenta
  • Osiedle Nowy Rembertów
  • Osiedle Pocisk
  • Osiedle Polanka
  • Osiedle Rembertów Stary
  • Osiedle Stary Rembertów-Kolonia
  • Osiedle Kawęczyn-Wygoda

Śródmieście[10]

Dzielnica od 2011 r. podzielona jest na 12 osiedli, którym nie nadano nazwy, tylko zastosowano ich numerację od I do XII.

Ursynów[11]

  • Osiedle Dąbrówka
  • Osiedle Etap
  • Osiedle Jeziorki
  • Osiedle Prawdziwka
  • Osiedle Pyry
  • Osiedle Wyczółki

Wawer[12]

  • Osiedle Aleksandrów
  • Osiedle Anin
  • Osiedle Falenica
  • Osiedle Las
  • Osiedle Marysin Wawerski Południowy
  • Osiedle Marysin Wawerski Północny
  • Osiedle Miedzeszyn
  • Osiedle Międzylesie
  • Osiedle Nadwiśle
  • Osiedle Radość
  • Osiedle Sadul
  • Osiedle Wawer
  • Osiedle Zerzeń

Podział dzielnic w ramach Miejskiego Systemu Informacji

edytuj

W Warszawie funkcjonuje Miejski System Informacji, który wyróżnia podział dzielnic na poszczególne obszary urbanistyczne, zwane potocznie rejonami (podział ten nie jest jednak podziałem administracyjnym ani podziałem na osiedla[13]). Podobnie jak wcześniejsze podziały na jednostki administracyjne lub statystyczne podział na obszary Miejskiego Systemu Informacji nie zgadza się z niektórymi wcześniej stosowanymi podziałami, przez co bywa krytykowany[14].

Lista rejonów

edytuj
Dzielnica Rejony
Bemowo Bemowo-Lotnisko, Boernerowo, Chrzanów, Fort Bema, Fort Radiowo, Górce, Groty, Jelonki Północne, Jelonki Południowe, Lotnisko
Białołęka Białołęka Dworska, Brzeziny, Choszczówka, Dąbrówka Szlachecka, Grodzisk, Henryków, Kobiałka, Nowodwory, Szamocin, Tarchomin, Żerań
Bielany Chomiczówka, Huta, Las Bielański, Młociny, Marymont-Kaskada, Marymont-Ruda, Piaski, Placówka, Radiowo, Słodowiec, Stare Bielany, Wólka Węglowa, Wawrzyszew, Wrzeciono
Mokotów Augustówka, Czerniaków, Ksawerów, Służew, Służewiec, Sadyba, Siekierki, Sielce, Stary Mokotów, Stegny, Wierzbno, Wyględów
Ochota Filtry, Rakowiec, Stara Ochota, Szczęśliwice
Praga-Południe Gocław, Gocławek, Grochów, Kamionek, Olszynka Grochowska, Saska Kępa
Praga-Północ Nowa Praga, Pelcowizna, Stara Praga, Szmulowizna
Rembertów Kawęczyn-Wygoda, Nowy Rembertów, Stary Rembertów
Śródmieście Muranów, Nowe Miasto, Powiśle, Solec, Stare Miasto, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Ujazdów
Targówek Elsnerów, Bródno, Bródno-Podgrodzie, Targówek Fabryczny, Targówek Mieszkaniowy, Zacisze, Utrata
Ursus Czechowice, Gołąbki, Niedźwiadek, Skorosze, Szamoty
Ursynów Dąbrówka, Grabów, Jeziorki Północne, Jeziorki Południowe, Kabaty, Natolin, Pyry, Skarpa Powsińska, Stary Służew, Stary Imielin, Teren Wydzielony Rezerwat „Las Kabacki”, Ursynów-Centrum, Ursynów Północny, Wyczółki
Wawer Aleksandrów, Anin, Falenica, Las, Marysin Wawerski, Miedzeszyn, Międzylesie, Nadwiśle, Radość, Sadul, Wawer, Zerzeń
Wesoła Groszówka, Plac Wojska Polskiego, Stara Miłosna, Wesoła-Centrum, Wola Grzybowska, Zielona-Grzybowa
Wilanów Wilanów Wysoki, Wilanów Niski, Wilanów Królewski, Błonia Wilanowskie, Powsinek, Zawady, Kępa Zawadowska, Powsin
Włochy Nowe Włochy, Okęcie, Opacz Wielka, Paluch, Raków, Salomea, Stare Włochy, Załuski
Wola Czyste, Koło, Młynów, Mirów, Nowolipki, Odolany, Powązki, Ulrychów
Żoliborz Marymont-Potok, Stary Żoliborz, Sady Żoliborskie

1792–1808

edytuj

Pierwszy podział na cyrkuły, przejściowo zwane wydziałami, mimo pewnych zawirowań związanych z częstymi zmianami władzy wyglądał następująco[15]:

Lp. Nazwa cyrkułu
1 Staromiejski
2 Nowomiejski
3 Krakowsko-przedmiejski
4 Lesznieński
5 Grzybowski
6 Nowoświecki
7 Praski

1808–1832

edytuj

W czasach Księstwa Warszawskiego i konstytucyjnego Królestwa Kongresowego obowiązywał podział na osiem cyrkułów bez nazwy[16]:

Lp. Przybliżony zakres
1 Stare Miasto
2 Północ (Nowe Miasto i Fawory)
3 Północny zachód (Muranów)
4 Środkowy zachód (Leszno)
5 Południowy zachód (Grzybów)
6 Południe (południowe Śródmieście i Powiśle)
7 Centrum (północne Śródmieście i Powiśle)
8 Praga

1832–1908

edytuj

Po upadku powstania listopadowego zmieniono podział Warszawy, ustanawiając 12 cyrkułów wyłącznie numerowanych[17]. W tym okresie następowały drobne zmiany w granicach między cyrkułami, a ponadto rozszerzano ich zakres o nowo przyłączane do miasta tereny. Pewne różnice wprowadzono w roku 1857. Dotychczasowy cyrkuł V podzielono, włączając część wschodnią do cyrkułu III, a zachodnią do IV. Formalnie cyrkuł V był połączony z VI[18]. W kolejnych latach połączono cyrkuły I i XI oraz II i III[19].

Lp. Przybliżony zakres
1 Stare Miasto
2 Nowe Miasto
3 Na zachód od Starego Miasta
4 Na zachód od Starego Miasta (dzielnica żydowska)
5 Fawory i Żoliborz (po rozpoczęciu budowy Cytadeli i częściowym wyburzeniu, praktycznie połączony z cyrkułem 6.)
6 Północny zachód
7 Środkowy zachód
8 Południowy zachód
9 Południe (południowe Śródmieście)
10 Środkowe Śródmieście
11 Północne Śródmieście
12 Praga

1908–1916

edytuj

W 1908 roku wprowadzono nowy podział na 15 cyrkułów, przy czym w niektórych przypadkach właściwie nie było zmian[20].

Lp. Przybliżony zakres
1 Południowe Stare Miasto, północne Śródmieście, Powiśle
2 Północne Stare Miasto, Nowe Miasto
3 Młynów, Nowolipie
4 Nalewki, Żoliborz
5 Powązki, Nowolipki
6 Południowy Mirów
7 Północny Mirów, Wola
8 Grzybów
9 Ujazdów, północny Czerniaków
10 Okolice Nowego Światu
11 Pogranicze Śródmieścia i Ochoty
12 „Centralny”, okolice ulicy Senatorskiej
13 „Aleksandryjski”, na południe od Al. Jerozolimskich, Solec
14 „Nowo-Praski”, Praga
15 „Staro-Praski”, Kamionek, Grochów

1916–1945

edytuj

W okresie istnienia Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego nastąpiły znaczne zmiany administracyjne, obejmujące również Warszawę. W 1916 roku włączono do niej przedmieścia o powierzchni ponad 8 tysięcy hektarów. Dotychczasowe 15 cyrkułów przemianowano na komisariaty, a nowo przyłączone dzielnice podzielono na 11 komisariatów[21]. Po odzyskaniu niepodległości zachowano numerację komisariatów, nadając im również nazwy. Zasięg tak nazwanych komisariatów w szczegółach różnił się od później wytyczanych dzielnic, osiedli czy obszarów MSI. Przykładowo komisariat XXIII Ochota obejmował głównie obszar dawnej wschodniej części Czystego i część Rakowca. Okolice Filtrów czy późniejszej Ochoty Wojskowej należały do komisariatu XI Koszyki. Zachodnia część nowo powstałej Kolonii Lubeckiego, współcześnie część Starej Ochoty, została włączona do Ochoty dopiero pod koniec lat 30., a wschodnia pozostała w obrębie Koszyków. Również Pole Mokotowskie wówczas pozostawało poza komisariatem ochockim[22].

Oprócz podziału na policyjne komisariaty będące podstawową jednostką podziału administracyjnego Warszawy, początkowo również pełniące funkcje statystyczne, jako dzielnice spisowe, utworzono obwody statystyczne grupujące komisariaty[23].

W 1929 komisariaty zaczęto określać jako okręgi. W 1928 roku w wyniku kolejnej reformy administracji ustanowiono powiaty grodzkie. W Warszawie utworzono ich 3[24], a następnie 4[24].

W 1938 r. uchwalono ustawę z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy, na mocy której zniesiono warszawskie powiaty grodzkie, a Warszawa przybrała formę pojedynczej gminy miejskiej i powiatu grodzkiego o statusie województwa. Z kolei nowe dzielnice miały być utworzone przez radę miejską i zatwierdzone przez ministra spraw wewnętrznych, jednak ustawy w tym ostatnim zakresie nie zdążono zrealizować[25]. W okresie okupacji niemieckiej Warszawa utraciła status miasta wydzielonego o statusie województwa i stała się częścią dystryktu warszawskiego, ale po zakończeniu wojny status ten przywrócono i utrzymano aż do 1975 r. Władze okupacyjne zachowały dotychczasowy podział na okręgi, przystępując jednocześnie do wydzielenia getta[26][27].

Lp. Nazwa komisariatu Obwód statystyczny 1926 (nazwa nadana później) Dzielnica statystyczna 1931 (nazwa nadana później) Powiat grodzki (1928) Powiat grodzki (1931)
I Krakowskie Przedmieście 1 (Śródmieście Centrum) 1 (Śródmieście Centrum) Warszawa–Południe śródmiejsko-warszawski
II Stare Miasto 2 (Stare Miasto) 2 (Stare Miasto) Warszawa–Północ północno-warszawski
III Leszno 4 (Powązki) 4 (Powązki) Warszawa–Północ północno-warszawski
IV Nalewki 3 (Nalewki) 3 (Muranów) Warszawa–Północ północno-warszawski
V Powązki 4 (Powązki) 4 (Powązki) Warszawa–Północ północno-warszawski
VI Towarowy 5 (Wola) 5 (Śródmieście Zachód) Warszawa–Północ południowo-warszawski
VII Mirowski 5 (Wola) 5 (Śródmieście Zachód) Warszawa–Północ północno-warszawski
VIII Grzybowski 1 (Śródmieście Centrum) 1 (Śródmieście Centrum) Warszawa–Południe południowo-warszawski
IX Ujazdowski 6 (Śródmieście Zachód) 6 (Śródmieście Południe) Warszawa–Południe śródmiejsko-warszawski
X Ordynackie 1 (Śródmieście Centrum) 1 (Śródmieście Centrum) Warszawa–Południe śródmiejsko-warszawski
XI Koszyki 6 (Śródmieście Zachód) 6 (Śródmieście Południe) Warszawa–Południe południowo-warszawski
XII Ratuszowy 1 (Śródmieście Centrum) 1 (Śródmieście Centrum) Warszawa–Południe śródmiejsko-warszawski
XIII Solec 6 (Śródmieście Zachód) 6 (Śródmieście Południe) Warszawa–Południe śródmiejsko-warszawski
XIV Praga Północ 7 (Stara Praga) 7 (Stara Praga) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XV Praga Południe 7 (Stara Praga) 7 (Stara Praga) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XVI Mokotów 10 (Peryferie Południowe) 10 (Przedmieście Południowe) Warszawa–Południe południowo-warszawski
XVII Grochów 10 (Peryferie Południowe) 11 (Grochów) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XVIII Golędzinów 8 (Marymont i Peryferie Północno-Wschodnie) 12 (Przedmieście Północno-Wschodnie) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XIX Koło 9 (Peryferie Zachodnie) 9 (Przedmieście Zachodnie) Warszawa–Północ północno-warszawski
XX Sielce 10 (Peryferie Południowe) 10 (Przedmieście Południowe) Warszawa–Południe południowo-warszawski
XXI Czerniaków 10 (Peryferie Południowe) 10 (Przedmieście Południowe) Warszawa–Południe południowo-warszawski
XXII Wola 9 (Peryferie Zachodnie) 9 (Przedmieście Zachodnie) Warszawa–Północ północno-warszawski
XXIII Ochota 9 (Peryferie Zachodnie) 9 (Przedmieście Zachodnie) Warszawa–Południe południowo-warszawski
XXIV Targówek 8 (Marymont i Peryferie Północno-Wschodnie) 12 (Przedmieście Północno-Wschodnie) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XXV Bródno 8 (Marymont i Peryferie Północno-Wschodnie) 12 (Przedmieście Północno-Wschodnie) Warszawa–Praga prasko-warszawski
XXVI Marymont 8 (Marymont i Peryferie Północno-Wschodnie) 8 (Marymont) Warszawa–Północ północno-warszawski

1945–1951

edytuj

20 stycznia 1945 ogłoszono nowy podział Warszawy na dzielnice, a dotychczasowe komisariaty częściowo (Warszawa lewobrzeżna) połączono w 18 okręgów, pozostawiając częściowo starą numerację[28][29].

Podział administracyjny Warszawy (20 I 1945)[30][29]
Lp. Dzielnica Okręgi (komisariaty) Milicji Obywatelskiej Uwagi
1 Północna XXVI Żoliborz Obejmowała tereny na lewym brzegu Wisły na północ od obwodowej linii kolejowej i linii ulicy Kozielskiej w kierunku fortu Bema
2 Śródmiejska I Stare Miasto Obejmowała tereny na lewym brzegu Wisły na południe od obwodowej linii kolejowej; od zachodu ograniczona zachodnią i południową granicą cmentarzy: Powązkowskiego i żydowskiego na Woli oraz ulicami: Okopową, placem Kercelego, Towarową, Raszyńską i Żwirki i Wigury; od południa ograniczona ulicami: Stefana Batorego (ówcześnie planowana), placem Unii Lubelskiej, Chocimską, częściowo nieistniejącą współcześnie Parkową (w osi współczesnej ulicy Goworka i dalej po północnej stronie współczesnego budynku ambasady rosyjskiej w Warszawie), Podchorążych, wschodnią granicą Łazienek, 29 Listopada, Agrykolą, Czerniakowską i wzdłuż południowej granicy stacji pomp
V Powązki
VII Grzybów
IX Ujazdów
XI Koszyki
XIII Solec
3 Zachodnia VI Ochota Obejmowała tereny na lewym brzegu Wisły ograniczone od północy granicą z Dzielnicą Północną, od wschodu granicą z Dzielnicą Śródmiejską i dalszym przebiegiem ulicy Żwirki i Wigury
XXII Wola
4 Południowa XVI Mokotów Obejmowała tereny na lewym brzegu Wisły ograniczone od północy granicą z Dzielnicą Śródmiejską, natomiast od zachodu granicą z Dzielnicą Zachodnią
XX Czerniaków
5 Praska XIV Praga Północ Obejmowała tereny na prawym brzegu Wisły
XV Praga Południe
XVII Grochów
XVIII Golędzinów
XXIV Targówek
XXV Bródno

1 sierpnia 1945 dokonano likwidacji X okręgu MO (Ordynackie), a jego tereny podzielono między okręgi I (Stare Miasto) i XIII (Solec). 18 września 1946 obszar zlikwidowanego okręgu XVIII (Golędzinów) włączono do okręgu XXV (Bródno)[30].

1951/1952–1959

edytuj

Wraz z kolejnym powiększeniem miasta w 1951, Warszawę podzielono na 11 dzielnic[31].

Lp. Nazwa dzielnicy
1 Warszawa Śródmieście
2 Warszawa Stare Miasto
3 Warszawa Żoliborz
4 Warszawa Wola
5 Warszawa Ochota
6 Warszawa Mokotów
7 Warszawa Wilanów
8 Warszawa Praga Śródmieście
9 Warszawa Praga Północ
10 Warszawa Praga Południe
11 Warszawa Wawer

1959–1990

edytuj

W 1959 Wolę i Ochotę powiększono kosztem dzielnic śródmiejskich, których pozostałości połączono w jedną dzielnicę. Połączono też inne dzielnice, tak że pozostało ich siedem[32].

Lp. Nazwa dzielnicy
1 Śródmieście
2 Żoliborz
3 Wola
4 Ochota
5 Mokotów
6 Praga Północ
7 Praga Południe

1990–1994

edytuj
 
Podział administracyjny Warszawy w latach 1977–1993 (gdy Ursus był częścią Ochoty)

W latach 1990–1994 Warszawa stanowiła związek siedmiu (a od 1993 ośmiu) dzielnic-gmin (o statusie gmin, nazywanych dzielnicami).

Lp. Nazwa dzielnicy
1 Mokotów
2 Ochota
3 Praga-Południe
4 Praga-Północ
5 Śródmieście
6 Ursus (od 1993)
7 Wola
8 Żoliborz

1994–2002

edytuj

W latach 1994–2002 Warszawa stanowiła związek komunalny następujących 11 gmin:

Lp. Nazwa gminy
1 Warszawa-Bemowo
2 Warszawa-Białołęka
3 Warszawa-Bielany
4 Warszawa-Centrum
5 Warszawa-Rembertów
6 Warszawa-Targówek
7 Warszawa-Ursus
8 Warszawa-Ursynów
9 Warszawa-Wawer
10 Warszawa-Wilanów
11 Warszawa-Włochy

Jedynie na obszarze Warszawy-Centrum zachowano dotychczasowy podział na dzielnice[33].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku. Tabl. 21 Powierzchnia, ludność oraz lokaty według gmin. [w:] Główny Urząd Statystyczny [on-line]. stat.gov.pl, 22 lipca 2024. [dostęp 2023-08-05].
  2. Statut m.st. Warszawy.
  3. Uchwała Nr 404/XXXVII/96 Rady Gminy Warszawa-Centrum z dnia 10 października 1996 r. zmieniająca uchwałę w sprawie nadania statutów dzielnicom w Gminie Warszawa-Centrum.
  4. http://bip.warszawa.pl/NR/rdonlyres/43FB53BC-5A2A-4E48-AA04-A2D8034C4261/578259/uchwa%C5%82anrIV2404.gif
  5. Dzielnica Białołęka m.st. Warszawy – Serwis www (pl) – Rady Osiedli i Sołectw. [dostęp 2009-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-01)].
  6. Urząd Dzielnicy Mokotów – Serwis www (pl) – Osiedla.
  7. Urząd Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy. [dostęp 2009-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-09)].
  8. Samorząd Mieszkańców Saskiej Kępy. kepa.waw.pl. [dostęp 2015-03-11].
  9. Problem Z Ładowaniem Forum [online], rembertow.fora.pl [dostęp 2017-11-26].
  10. Uchwała Nr 53/6/2011 Rady Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie utworzenia Osiedli jako jednostek pomocniczych niższego rzędu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy oraz określenia ich granic. Rada Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy, 2011-03-08. [dostęp 2013-04-13].
  11. Jednostki pomocnicze Dzielnicy Ursynów M.St. Warszawy, Oficjalna witryna dzielnicy Ursynów [dostęp 2017-06-10].
  12. Dzielnica Wawer – Wstęp.
  13. Gawryszewski 2009 ↓, s. 48.
  14. Jarosław Osowski, Bałagan w nazwach dzielnic. Gdzie jest Grochów, a gdzie Praga? [online], warszawa.wyborcza.pl, 17 grudnia 2016 (pol.).
  15. Gawryszewski 2009 ↓, s. 17.
  16. Gawryszewski 2009 ↓, s. 17–19.
  17. Gawryszewski 2009 ↓, s. 22.
  18. Gawryszewski 2009 ↓, s. 25.
  19. Gawryszewski 2009 ↓, s. 26.
  20. Gawryszewski 2009 ↓, s. 28–29.
  21. Gawryszewski 2009 ↓, s. 30–32.
  22. Gawryszewski 2009 ↓, s. 35.
  23. Gawryszewski 2009 ↓, s. 30.
  24. a b Gawryszewski 2009 ↓, s. 31.
  25. Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 479
  26. Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) – Nr 15 (31 Dezember)
  27. Gawryszewski 2009 ↓, s. 36.
  28. Gawryszewski 2009 ↓, s. 41–42.
  29. a b Obwieszczenie Prezydenta z dnia 20 stycznia 1945 r. o terenowym podziale administracyjnym m. st. Warszawy, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy”, 1 (1 (4 grudnia 1945)), 1945, s. 15–16.
  30. a b Gawryszewski 2009 ↓, s. 34–35, 41–42.
  31. Gawryszewski 2009 ↓, s. 44.
  32. Gawryszewski 2009 ↓, s. 45.
  33. Gawryszewski 2009 ↓, s. 47.

Bibliografia

edytuj
  • Andrzej Gawryszewski, Ludność Warszawy w XX wieku [pdf], Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN im. Stanisława Leszczyckiego, 2009, ISBN 978-83-61590-96-5, Monografie Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 10 (pol.).