Okopy Lubomirskiego w Warszawie
Okopy Lubomirskiego, także wał Lubomirskiego[1] – wały ziemne wzniesione wokół Warszawy i na Pradze z rozkazu marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego w 1770. Częściowo zastąpiły wał Zygmuntowski usypany w latach 1621–1624.
Historia
edytujWały i okopy „powietrzne”, które miały zatrzymać zarazę („powietrze“) i odgrodzić miasto od niebezpiecznej okolicy znano już w średniowieczu[2]. Również Okopy Lubomirskiego powstały jako wały o charakterze kontrolno-sanitarnym. Ich zadaniem było zapobieganie szerzącej się w tym czasie epidemii dżumy poprzez kontrolę osób wjeżdżających do miasta.
5 października 1770 Marszałek Wielki Koronny Stanisław Lubomirski wydał następujące obwołanie[3]:
Szerząca się w państwach Rzeczypospolitej morowa zaraza, miejsca nawet odległe nieubezpieczone łatwo zasięgać mogąca, każdemu powszechnym grozi nieszczęściem. Przeto troskliwością obywatelów miejsca tego i chęcią brania się do jak najprędszego ratunku zagrzany z obowiązków Urzędu mego Marszałkowskiego, mając w czułości, by miasto rezydencji JKMci, Warszawa, a w nim umieszczeni obywatele ochroną swoją, ile możności, znajdowali, te najdokładniejsze wynajduję być środki, aby ku tym pewniejszemu i ubezpieczeniu i łatwiejszemu podróżnych i kupców przybywających z miejsc odległych rozeznaniu, towarów zaś i fantów wszelkich rewidowaniu i okurzaniu, a podejrzanych osób niedopuszczeniu, lub kwarantann odprawowaniu, toż miasto okopać, do czego gdy łatwiejsze, ile bez funduszu, nie wynajdują się sposoby, a czas przynaglający i trwoga samychże obywatelów, chętnie do działania tej czynności skłaniających się, prędkiego wymaga uskutecznienia.
W lewobrzeżnej Warszawie wały te miały długość 12,8 km i powierzchnię 1470 ha, a ruch odbywał się tylko przez sześć wejść do miasta, późniejsze rogatki:
- Czerniakowskie,
- Mokotowskie (pl. Unii Lubelskiej),
- Jerozolimskie (róg Alej Jerozolimskich i ul. Grójeckiej),
- Wolskie (zbieg ulic: Wolskiej, Chłodnej, Towarowej i Okopowej),
- Powązkowskie (ul. Dzika)[4],
- Marymonckie (wieś Pólków).
Na prawym brzegu trzykilometrowe wały okalały cyrkuł Praga (165 ha): Pragę Biskupią i Książęcą, Skaryszew i Golędzinów. Zostały wzmocnione przed szturmem Pragi w czasie powstania kościuszkowskiego 1794, jednak nie odegrały większej roli w czasie szturmu i rzezi Pragi 4 listopada 1794. Rogatki praskie to:
- Grochowskie (róg ulic Grochowskiej i Lubelskiej)
- Ząbkowskie (ul. Ząbkowska)
- Golędzinowskie (ul. Jagiellońska)
- Wileńskie (ul. Wileńska).
Epidemia dżumy nie dotarła jednak do Warszawy, gdyż w 1771 zakończyła ją ostra zima[5].
Okopy na wiele lat wyznaczyły granice rozwoju miasta[6]. W 1794 zostały wzmocnione dziełami zewnętrznymi i wewnętrznymi, przez co nabrały charakteru militarnego i odegrały pewną rolę w czasie insurekcji kościuszkowskiej (podczas pierwszego oblężenia Warszawy).
Wały zostały odnowione w 1825 jako wał celny z przesunięciem z ulicy Koszykowej na ul. Nowowiejską. Uległy likwidacji w 1875, po zniesieniu opłat od wwozu towarów do miasta[7]. W ich linii wytyczono nowe ulice: Polną, Towarową i Okopową[7]. Okopy Lubomirskiego wyznaczały jednak na znacznej długości granice Warszawy aż do kwietnia 1916, kiedy to na podstawie rozporządzenia generała-gubernatora Hansa von Beselera do miasta przyłączono znaczne tereny na przedmieściach.
Okopy we współczesnym nazewnictwie Warszawy
edytuj- Od Okopów Lubomirskiego pochodzi nazwa ulicy Przyokopowej (pierwotna nazwa Przy Okopach)[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 569. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Andrzej Karpiński: Biedota miejska wobec klęsk żywiołowych [w: Rocznik Warszawski XVI]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, s. 90. ISBN 83-06-00441-8.
- ↑ Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 238–239.
- ↑ Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 134.
- ↑ Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 239.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 109.
- ↑ a b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 181.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 171.
Linki zewnętrzne
edytuj- Okopy Lubomirskiego na portalu Warszawa 1939
- Historia ulicy Lwowskiej – Okopy Lubomirskiego