Nina Andrycz

polska aktorka

Nina Andrycz (ur. 11 listopada 1912[a][7] w Brześciu Litewskim; zm. 31 stycznia 2014 w Warszawie[8])[2]polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, recytatorka oraz poetka i pisarka. W latach 1947−1968 małżonka premiera Józefa Cyrankiewicza.

Nina Andrycz
Ilustracja
Nina Andrycz
Data i miejsce urodzenia

11 listopada 1912
Brześć Litewski

Data i miejsce śmierci

31 stycznia 2014
Warszawa

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Józef Cyrankiewicz
(1947−1968; rozwód)

Lata aktywności

1934–2014

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
POL Zasłużony Kultury Narodowej (1985) Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Nina Andrycz
Data urodzenia

11 listopada 1912

Data i miejsce śmierci

31 stycznia 2014
Warszawa

Małżonka premiera Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Okres

od 5 lutego 1947
do 20 listopada 1952

Małżonek

Józef Cyrankiewicz

Poprzednik

Wisła Pankiewicz

Następca

Janina Górzyńska-Bierut

Małżonka premiera Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Okres

od 18 marca 1954
do 1968

Poprzednik

Janina Górzyńska-Bierut

Następca

Krystyna Tempska-Cyrankiewicz

Nina Andrycz
Grób Niny Andrycz na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Ze względu na swój dorobek artystyczny czasem nazywana „pierwszą damą polskiego teatru”[9].

Życiorys

edytuj

Młodość

edytuj

Córka prawnika Eugeniusza Andrycza (1879–1928)[10] i Marii z domu Borys (1889–1977)[11][12]. Jej stryjem był dyplomata Czesław Andrycz[13]. W latach 1917–1927 mieszkała w Kijowie, gdzie jej matka pracowała jako tłumaczka[14]. Zachęcana przez babkę, która zainteresowała ją aktorstwem, regularnie uczęszczała do teatru i opery[14]. Studiowała prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie oraz historię, psychologię i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, jednak żadnych z tych kierunków nie ukończyła[15]. Była absolwentką Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie (1934).

Kariera aktorska

edytuj

16 listopada 1934 zadebiutowała jako aktorka teatralna występem w Teatrze na Pohulance w Wilnie[16], z którym była związana do 1935. Następnie została aktorką Teatru Polskiego w Warszawie[16]. Na czas II wojny światowej zawiesiła karierę aktorską i była kelnerką w kawiarni „Café Bar” w Warszawie[17]. W 1946 powróciła do Teatru Polskiego[18], którego aktorką była do 2004[19].

Była obsadzana w rolach głównych w dramatach klasycznych i romantycznych, m.in.: Solange w Lecie w Nohant (1935), Lukrecji Borgii w Cezarze i człowieku (1937), Szimeny w Cydzie Corneille’a (1948), tytułowej w Marii Stuart (1958) Słowackiego, Elżbiety w Don Carlosie (1960) Schillera, królowej Małgorzaty w Ryszardzie III Shakespeare’a (1993), Starej w Krzesłach Ionesco (1995) czy Klary Zachanassian w Wizycie starszej pani Dürrenmatta (1998). Z uwagi na sposób jej gry, pełen patosu i arystokratycznej maniery, a także urodę i figurę[9], grała głównie role królowych (Maria Stuart u Słowackiego, Elżbieta w Marii Stuart Schillera, Królowa w Don Carlosie) lub arystokratek i heroin (Szimena w Cydzie, Lady Milford w Intrydze i miłości, Izabela Łęcka w Lalce); zagrała 29 postaci różnych władczyń[9]. Cieszyła się powszechną popularnością wśród krytyków i widzów, dzięki którym czterokrotnie zwyciężyła w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszą aktorkę[20].

W 1939 zadebiutowała jako aktorka filmowa rolą niemieckiej agentki w filmie Eugeniusza Bodo Uwaga szpieg, który jednak nie został ukończony[21]. Rozczarowana warunkami pracy na planie zdjęciowym ograniczyła występowanie w filmach[21]. Na wielki ekran wróciła w latach 50. rolą Marii Kalergis w filmie historycznym Jana Rybkowskiego Warszawska premiera (1951).

Pozostałe przedsięwzięcia

edytuj

W okresie powojennym była uczennicą polskiego antropozofa i mistyka, Roberta Waltera z Komorowa, pod którego kierunkiem zgłębiała ezoterykę.

Wydała tomiki poezji To teatr (1983), Róża dla nikogo (1989) i Rzeka bez nazwy (1999) oraz kryptobiograficzną powieść My rozdwojeni (1992), w której opisała początki swojej kariery scenicznej[22]. W 2013 roku wydała książkę autobiograficzną pt. Patrzę i wspominam.

Poświęcono jej film dokumentalny Już nie mogę przestać być damą (1996). 8 marca 2009 wyemitowany został reportaż o artystce w programie TVN Uwaga – Kulisy sławy.

Życie prywatne

edytuj

W 1947 wzięła ślub kościelny z Józefem Cyrankiewiczem, ówczesnym premierem PRL, z którym rozwiodła się w 1968[23]. Była bezdzietna z wyboru[24][25]. Twierdziła, że jest pozbawiona instynktu macierzyńskiego i nie zgodziła się urodzić dziecka nawet po zapewnieniach swojej matki, że ona wychowa urodzone przez nią dziecko[26]. Dwukrotnie dokonała aborcji[27].

Śmierć i pogrzeb

edytuj

Zmarła nad ranem po trzytygodniowym pobycie w szpitalu na warszawskim Powiślu z powodu niewydolności krążeniowo-oddechowej w piątek 31 stycznia 2014 roku w wieku 101 lat. Pogrzeb Niny Andrycz odbył się 10 lutego 2014 na Starych Powązkach (kwatera 14-1-3)[28]. W ostatniej drodze aktorki uczestniczyli m.in. prezes Związku Artystów Scen Polskich Olgierd Łukaszewicz, dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie Andrzej Seweryn, Ignacy Gogolewski oraz Janusz Józefowicz, a w imieniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odczytano list kondolencyjny[29]. Pogrzeb miał charakter katolicki zgodnie z życzeniem aktorki[30][31]. W testamencie aktorka zapisała w spadku swoje pieniądze dla fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. WOŚP za te pieniądze kupiła wysokiej klasy densytometr, urządzenie do mierzenia gęstości kości[32].

Spektakle (wybór)

edytuj

Przed II wojną światową

edytuj

Spektakle powojenne

edytuj

Filmografia

edytuj
 
Nina Andrycz w Warszawskiej premierze (1950)
Rok Tytuł Rola Uwagi
1939 Uwaga, szpieg (rola nieznana) film nieukończony, reżyseria: Eugeniusz Bodo
1950 Warszawska premiera Maria Kalergis film historyczny, reżyseria: Jan Rybkowski
1954 Uczta Baltazara tancerka Joanna d'Ursins film sensacyjny, reżyseria: Jerzy Zarzycki
1958 Dama kameliowa Małgorzata spektakl telewizyjny, reżyseria: Adam Hanuszkiewicz
1959 Pani Bovary Emma Bovary spektakl telewizyjny, reżyseria: Jerzy Gruza
1960 Judyta Judyta spektakl telewizyjny, reżyseria: Stanisław Wohl
1961 Anna Karenina Anna Karenina spektakl telewizyjny, reżyseria: Adam Hanuszkiewicz
1962 Pies ogrodnika hrabina Diana de Belfor spektakl telewizyjny, reżyseria: Konrad Swinarski
1963 Panna bez posagu Larysa spektakl telewizyjny, reżyseria: Jerzy Antczak
1964 Rosmersholm Rebeka West spektakl telewizyjny, reżyseria: Henryk Szletyński
1965 Dym Irina spektakl telewizyjny, reżyseria: Bohdan Trukan
Pierścień wielkiej damy hrabina Maria Harrys spektakl telewizyjny, reżyseria: Andrzej Szafiański
1966 Dzikie palmy Charlotta spektakl telewizyjny, reżyseria: Ludwik René
Oszukana Róża spektakl telewizyjny, reżyseria: Ludwik René
Powrót do Lizbony Donna Catherin spektakl telewizyjny, reżyseria: Bohdan Trukan
1967 Miesiąc na wsi Natalia spektakl telewizyjny, reżyseria: Bohdan Trukan
1968 Wachlarz Lady Windermere Pani Erylnne spektakl telewizyjny, reżyseria: Bohdan Trukan
1969 Burza Katierina spektakl telewizyjny, reżyseria: Jan Kulczyński
1970 Safona Safona spektakl telewizyjny, reżyseria: Henryk Drygalski
1972 Dary magów perukarka film obyczajowy, reżyseria: Walentyna Maruszewska
1973 Dom nad Loarą Marie Requier spektakl telewizyjny, reżyseria: Henryk Drygalski
1975 Wiersze aktorka spektakl telewizyjny, reżyseria: Wojciech Siemion
1976 Terrarium Ona spektakl telewizyjny, reżyseria: Anna Minkiewicz
1977 Przed burzą Nancy Astor spektakl telewizyjny, reżyseria: Roman Wionczek
1980 Kontrakt Olga Aleksandrowa, kierowniczka baletu opery film dramatyczny, reżyseria: Krzysztof Zanussi
1988 Bez kurtyny Dama spektakl telewizyjny, reżyseria: Zdzisław Wardejn
1991 Pępowina Matka spektakl telewizyjny, reżyseria: Piotr Szulkin
1993 Mgła Gwiazda spektakl telewizyjny, reżyseria: Mirosław Gronowski
1995 Słowik Warszawy Patrycja spektakl telewizyjny, reżyseria: Ryszard Ber
Siostra Dama w czerni spektakl telewizyjny, reżyseria: Edward Dziewoński
1996 Już nie mogę przestać być damą ona sama film dokumentalny, reżyseria: Jolanta Kessler
Horror w Wesołych Bagniskach Róża, teściowa Apolinarego horror komediowy, reżyseria: Andrzej Barański
1997 Sława i chwała księżna Anna Bilińska (odcinek: 4) serial telewizyjny, reżyseria: Kazimierz Kutz
2001 Na dobre i na złe Jaszewska (odcinek: 61) serial telewizyjny, reżyseria: Teresa Kotlarczyk
2008 Jeszcze nie wieczór ona sama film dramatyczny, reżyseria: Jacek Bławut
Serce na dłoni matka Konstantego czarna komedia, reżyseria: Krzysztof Zanussi
2009 Aktorzy ona sama film dokumentalny, reżyseria: Tomasz Wolski
2013 Zdjęcie od Nasierowskiej, czyli życie wielokrotnie spełnione ona sama film dokumentalny, reżyseria: Tomasz Pijanowski

Ordery i odznaczenia

edytuj

Nagrody

edytuj
  • Nagroda FSRiR w Katowicach (1949)
  • Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za rolę Larysy w przedstawieniu Bez posagu w Teatrze Telewizji oraz inne kreacje aktorskie w Teatrze TV i w Teatrze Polskiego Radia (1963)
  • Srebrna Maska (nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – trzykrotnie (1967, 1968, 1970)
  • Zasłużona dla Teatru Polskiego w Warszawie (1976)
  • Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie (1977)
  • Nagroda specjalna „Gazety Wyborczej” na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych za rolę Małgorzaty w przedstawieniu Ryszard III Williama Shakespeare’a w Teatrze Polskim w Warszawie (1994)
  • Nagroda publiczności na 35. Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych (1996)
  • Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2002)[3]
  • Nagroda Literackiej Premiery Miesiąca (grudzień) za książkę Bez początku, bez końca (2003)
  • Nagroda im. Ireny Solskiej (2012)
  1. Nina Andrycz przez wiele lat jako swoją datę urodzenia podawała 11 listopada 1915 r., jednak przed śmiercią przyznała, że w rzeczywistości urodziła się 11 listopada 1912 r.[1] i taka data jest uznawana za faktyczną[2][3][4][5]. Na nagrobku widnieje natomiast data 11 listopada 1910 r., podana na podstawie relacji nieujawnionej osoby twierdzącej, że widziała akt urodzenia Niny Andrycz[6].

Przypisy

edytuj
  1. Kienzler 2015 ↓, s. 14.
  2. a b Andrycz Nina, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-24].
  3. a b Nina Andrycz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09].
  4. Nina Andrycz w bazie IMDb (ang.)
  5. Nina Andrycz w bazie filmpolski.pl
  6. Nina Andrycz: Dlaczego ukrywała swój wiek? [online], film.interia.pl, 29 kwietnia 2016 [dostęp 2019-08-24].
  7. 101 lat Niny Andrycz.. polityka.pl. [dostęp 2013-11-12].
  8. TVP Info, IAR, Jedynka, bk: Nie żyje aktorka Nina Andrycz. Zmarła w wieku 101 lat. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2013-01-31. [dostęp 2014-01-31].
  9. a b c Kienzler 2015 ↓, s. 13.
  10. Eugeniusz Antoni Andrycz [online], geni_family_tree, 25 maja 2018 [dostęp 2024-07-28] (pol.).
  11. Maria 1v von Gröning 2v Andrycz [online], geni_family_tree, 12 października 2018 [dostęp 2024-07-28] (pol.).
  12. Skan metryczki dowodowej. [online]
  13. Kienzler 2015 ↓, s. 16.
  14. a b Kienzler 2015 ↓, s. 15.
  15. Kienzler 2015 ↓, s. 17–18.
  16. a b Kienzler 2015 ↓, s. 19.
  17. Kienzler 2015 ↓, s. 22.
  18. Kienzler 2015 ↓, s. 24.
  19. Katarzyna Bielas, Wielki comeback
  20. Kienzler 2015 ↓, s. 29, 36, 39.
  21. a b Kienzler 2015 ↓, s. 21.
  22. Kienzler 2015 ↓, s. 40.
  23. Kienzler 2015 ↓, s. 28, 34–37.
  24. Kienzler 2015 ↓, s. 28.
  25. Nina Andrycz.
  26. Ewa Lando. Wszyscy się czegoś bali. Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2016, s.298,299.
  27. Kienzler 2015 ↓, s. 37.
  28. Cmentarz Stare Powązki: NINA ANDRYCZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29].
  29. W Warszawie pożegnano Ninę Andrycz. wp.pl. [dostęp 2014-02-10].
  30. Pogrzeb Niny Andrycz. Artystkę pochowano na Starych Powązkach [online], polskatimes.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24].
  31. Katolicki pogrzeb Andrycz. wsumie.pl. [dostęp 2014-02-10].
  32. Spadek po Ninie Andrycz trafił do WOŚP. To jednak nie koniec [online], fakt.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
  33. M.P. z 1996 r. nr 11, poz. 117 „za wybitne zasługi dla kultury polskiej oraz osiągnięcia w pracy artystycznej”.
  34. M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”
  35. M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
  36. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki - wymieniona jako Cyrankiewicz Nina.
  37. MKiDN - Medal Zasłużony Kulturze - Gloria Artis [online] [dostęp 2020-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2024-06-30] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj