Moderus Gamma

31 stycznia 2005 powstała spółka Modertrans Poznań^[2]. W 2006 przedsiębiorstwo dostarczyło pierwszy wysokopodłogowy tramwaj Moderus Alfa będący modernizacją wagonu z rodziny 105N^[3], zaś w 2009 pierwszy częściowo niskopodłogowy pojazd Moderus Beta będący modernizacją wozu Düwag N8C^[4]. W 2011 zakład wykonał pierwszy częściowo niskopodłogowy tramwaj własnej konstrukcji, również nazwany Moderus Beta^[3]. Wówczas w portfolio producenta brakowało jedynie tramwaju całkowicie niskopodłogowego^[5].

Wcześniej, bo już w 2007, w przetargu na dostawę dwóch tramwajów dla Bydgoszczy, Modertrans zaoferował całkowicie niskopodłogowy model o nazwie Gamma^[6]. Zamówienie zostało ostatecznie udzielone Pesie, która dostarczyła Tramicusy^[7]. Mimo to Modertrans kontynuował swój projekt. W 2008 planowano, że prototyp nowego modelu zostanie oddany do użytku na przełomie 2008 i 2009^[8]. Tak się jednak nie stało, a do realizacji koncepcji powrócono 5 lat później^[9].

1 listopada 2013 Modertrans i Wydział Maszyn Roboczych i Transportu Politechniki Poznańskiej rozpoczęły realizację projektu Innowacyjny tramwaj miejski współfinansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju i Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach tego projektu miał powstać tramwaj niskopodłogowy wyposażony w innowacyjne urządzenia i rozwiązania poprawiające komfort podróżowania^[10].

W listopadzie 2014 zaprezentowano główne założenia projektu. Planowano wówczas, że testy tramwaju zostaną przeprowadzone na początku 2016^[11]. W połowie maja 2015 zaś przedstawiciele Modertransu mówili o planach montażu pojazdu w okresie od wakacji do końca roku oraz o testach, które zostaną prawdopodobnie przeprowadzone w Poznaniu^[12]. Od 1 stycznia 2016 projekt był współfinansowany przez NCBiR w ramach programu Demonstrator+^[9] i początkowo miał on zostać zrealizowany do 31 marca^[10], ale ostatecznie został ukończony 31 października. Całkowity koszt przedsięwzięcia wyniósł przeszło 14,1 mln zł, z czego ponad 5,6 mln zł stanowiło dofinansowanie^[9].

18 listopada 2016 w zakładzie produkcyjnym Modertransu w Biskupicach, w obecności przedstawicieli władz Poznania, powiatu poznańskiego i województwa wielkopolskiego, NCBiR, Politechniki Poznańskiej i krajowych przedsiębiorstw komunikacji miejskiej, miała miejsce prezentacja oraz jazda próbna prototypowego tramwaju^[13] Moderus Gamma LF 01 AC^[1]. Poinformowano wówczas, że trwa procedura homologacyjna wozu oraz zapowiadano, że pojazd w ciągu dwóch-trzech tygodni trafi na nocne testy do Poznania, a następnie zacznie wozić pasażerów^[14]. 27 listopada tramwaj zaprezentowano szerszej publiczności na terenie zajezdni Franowo w ramach imprezy Katarzynki 2016^[15]. W styczniu 2017 na terenie tej samej zajezdni kontynuowano testy homologacyjne pojazdu^[16], a 29 stycznia Gamma wzięła udział w obchodach 20-lecia Poznańskiego Szybkiego Tramwaju. Miała wówczas nadany numer taborowy 500, ale nadal nie była wykorzystywana liniowo^[17].

Na początku lutego 2017 prototypowa Gamma rozpoczęła jazdy testowe po Poznaniu. Pod koniec tego miesiąca MPK Poznań poinformowało, że w pojeździe, przed rozpoczęciem jazd z pasażerami, musi zostać dostosowana informacja pasażerska i zainstalowany system Poznańskiej Elektronicznej Karty Aglomeracyjnej. Zapowiedziano wówczas, że tramwaj wyjedzie liniowo najprawdopodobniej 1 kwietnia. Ponadto podano, że pojazd był oglądany przez przedstawicieli Olsztyna, a testami tramwaju są zainteresowani przewoźnicy z Wrocławia, Gdańska i konurbacji górnośląskiej^[18]. Ostatecznie prototypowa Gamma pod koniec kwietnia powróciła do Poznania na testy bez pasażerów^[19]. 15 maja tramwaj zadebiutował w ruchu liniowym na liniach nr 12 i 16^[20][21].

Od 26 do 29 września 2017 prototypowy egzemplarz Gammy był prezentowany na targach Trako w Gdańsku^[22]. 28 września, podczas tychże targów, przedstawiciele Gdańskich Autobusów i Tramwajów zapowiedzieli, że w następnym tygodniu^[23] tramwaj rozpocznie dwutygodniowe testy na linii nr 9 z możliwością ich przedłużenia do miesiąca. W nocy z 30 września na 1 października pojazd rozładowano na tory tramwajowe przy urzędzie miejskim^[24]. 2 października tramwaj został sprawdzony na wzniesieniach występujących na trasie prowadzącej na Chełm, a dzień później przeszkolono ośmioro motorniczych^[25].

W dniach 4–6 października prototypowa Gamma^[25], która w Gdańsku otrzymała numer taborowy 4001^[26], została skierowana do obsługi 16 półkursów linii nr 9 o płaskim przebiegu^[25]. Producentowi tramwaju zależało na sprawdzeniu go również na wzniesieniach, które nie występują w Poznaniu, dlatego zaplanowano, że w kolejnych dniach pojazd zostanie przydzielony do linii nr 2 i 6^[27]. 9 października tramwaj rozpoczął obsługę 13 półkursów na linii nr 6^[28]. Trzy dni później GAiT poinformowały, że testy pojazdu zostały przedłużone i potrwają do końca miesiąca^[29]. 31 października przewoźnik podał, że tramwaj zostanie w Gdańsku również przez cały listopad^[30]. 1 listopada prototyp obsłużył 8 półkursów linii nr 6, zaś w dni robocze tamtego miesiąca realizował wcześniej ustalony obieg na tej linii^[31]. 1 grudnia GAiT podały, że Gamma będzie testowana w Gdańsku do końca roku i w grudniu będzie kontynuować obsługę linii nr 6^[32]. Ostatecznie testy tramwaju w tym mieście zakończono 15 grudnia. Pojazd w trakcie gdańskich prób, trwających dwa i pół miesiąca, pokonał ponad 8400 km^[33].

W nocy z 20 na 21 sierpnia 2019 r. do Wrocławia dotarła prototypowa Gamma celem wykonania 4-miesięcznych testów^[34]. Początkowo testowany w godzinach nocnych, od 1 września jeździł na regularnych trasach^[35]. Testy zakończono pod koniec października^[36].

• kwiecień 2017 – podpisanie umowy na dostawę 50 tramwajów dla Poznania^[37],
• 26 lutego 2020 – podpisanie umowy na dostawę 30 tramwajów dla Łodzi^[37],
• wrzesień 2020 – podpisanie umowy na dostawę 25 tramwajów dla Wrocławia^[37],
• 11 lutego 2022 – podpisanie umowy na dostawę 3 tramwajów dla Woltersdorf^[37] (później rozszerzono do 4 sztuk)^[38],
• 25 sierpnia 2023 – podpisanie umowy na dostawę 10 tramwajów dla Poznania^[39],
• grudzień 2024 – podpisanie umowy na dostawę 4 tramwajów dla Szczecina^[40].

We wrześniu 2023 Modertrans dostarczył setną Gammę^[41] oraz zaprezentował Gammę dla MPK-Łódź podczas targów Trako w Gdańsku^[42].

1 czerwca 2021 do zajezdni Franowo w Poznaniu dotarł drugi tramwaj prototypowy^[43] – niskopodłogowy tramwaj jednoczłonowy o długości niecałych 15 m, powstały w ramach konkursu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przy wykorzystaniu środków unijnych^[44]. 11 czerwca odbyła się jego uroczysta prezentacja^[44]. W czerwcu tramwaj otrzymał również homologację^[45].

W marcu 2022 tramwaj był testowany na terenie zajezdni Franowo w Poznaniu^[45]. 6 czerwca 2023 prototypowy tramwaje rozpoczął testowe kursowanie bez pasażerów^[46], a 18 września z pasażerami na linii nr 99 w Poznaniu^[47], a 23 września na linii nr 20^[48].

Prototypowy tramwaj Moderus Gamma LF 01 AC jest pięcioczłonowym tramwajem niskopodłogowym opartym na trzech dwuosiowych^[1], sztywnych wózkach^[49]. Ma 32,01 m długości, może się poruszać po torach o rozstawie szyn wynoszącym 1435 mm i pokonywać łuki o promieniu 18 m^[1].

Do wnętrza pojazdu prowadzi sześć par drzwi^[1], w których zastosowano kolorowe ramki świecące na zielono podczas otwierania i na czerwono w trakcie zamykania drzwi^[50]. We wnętrzu pojazdu znajdują się 63 miejsca stałe oraz 3 uchylne. Tramwaj może przewozić również 181 osób na miejscach stojących, co daje łącznie 244 miejsca^[1][a]. W przestrzeni pasażerskiej zamontowano klimatyzację, interkom^[13], system informacji pasażerskiej i interaktywny panel dla pasażerów, system poręczy składający się z dwóch rurek biegnących pod sufitem wzdłuż wagonu i poprzeczek między nimi, 12 ładowarek USB^[50] oraz rampy i stanowiska dla osób niepełnosprawnych^[14]. Kabinę motorniczego wyposażono w wielofunkcyjne panele dotykowe i nastawnik jazdy zintegrowany z fotelem, w którego podłokietniku umieszczono przyciski sterujące^[13]. Do dyspozycji motorniczego jest także lodówka^[50]. Całe wnętrze zostało wygłuszone z wykorzystaniem absorberów pochłaniających dźwięki^[51]. Podłoga znajduje się na wysokości 355 mm ponad główką szyny^[1] i jest płaska również w obszarze wózków dzięki rezygnacji z klasycznych osi. Ponadto zastosowany został układ poziomujący, który utrzymuje stałą wysokość podłogi bez względu na zmianę obciążenia^[13].

Gamma jest wyposażona w układ napędowy prądu przemiennego zasilany energią elektryczną o napięciu 600 V pobieraną z sieci napowietrznej za pomocą pantografu połówkowego umieszczonego na środkowym członie^[1]. W wagonie zastosowano również superkondensatory, które magazynują energię odzyskaną przy hamowaniu^[51].

Gammy zamówione przez MPK Poznań mają 32 m długości. Do tramwaju jednokierunkowego prowadzi 5 par drzwi dwuskrzydłowych i 2 pary drzwi jednoskrzydłowych, zaś do pojazdu dwukierunkowego 8 dwuskrzydłowych i 4 jednoskrzydłowe^[52]. Tramwaj jednokierunkowy wyposażono w 56 miejsc siedzących, a ogółem może pomieścić 240 osób. Pojazd dwukierunkowy zaś ma 48 miejsc siedzących oraz łączną pojemność 233 podróżnych^[53]. Ponadto wozy zostały wyposażone w klimatyzację, ładowarki urządzeń mobilnych i rozkładaną platformę^[52] oraz w miejsce na wózek dziecięcy, dla osób niepełnosprawnych i na rower. Każdy z tramwajów jest napędzany przez osiem silników z możliwością odzyskiwania energii przy hamowaniu oraz przystosowany do montażu superkondensatorów^[54]. Tramwaje są wyposażone m.in. w: przetwornice statyczne w pełnej technologii SiC (węgliku krzemu), falowniki trakcyjne w technologii IGBT oraz system TCMS, produkcji Medcom^[55].

Drugi prototyp (Moderus Gamma LF 01 AC) jest jednoczłonowym tramwajem niskopodłogowym. Ma on niecałe 15 m długości i został oparty na wózkach o ok. 15% lżejszych niż standardowo stosowane wyposażonych w silniki trakcyjne asynchroniczne o zmniejszonych gabarytach. Tramwaj został wyposażony w systemu odzysku energii podczas hamowania gromadzący energię pochodzącą z hamowania w superkondensatorach^[44].

Wnętrze tramwaju jest klimatyzowane i wyposażone m.in. w dodatkowe tablice informacji pasażerskiej dla osób słabowidzących, głosową informacja pasażerska dla osób niewidomych, rampę dla osób z niepełnosprawnościami i wózków dziecięcych, komunikacja z motorniczym poprzez system interkomów, ładowarki USB, podgrzewane poręcze oraz podświetlane piktogramy na poręczach, wskazujące m.in. miejsca uprzywilejowane^[44].

Egzemplarz prototypowy

15 maja 2017 MPK Poznań rozpoczęło liniową eksploatację prototypowej Gammy. Tramwaj obsługiwał tamtego dnia poranne kursy linii nr 12 i 16^[21]. Do wrześniowych targów Trako pojazd obsługiwał pasażerów w Poznaniu łącznie przez trzy miesiące. W tym czasie przejechał około 5000 km^[25]. 1 maja 2018 roku prototypowy egzemplarz Gammy ponownie wyjechał na ulice Poznania. Pierwszego dnia obsługiwał linię nr 16^[72]. W lutym 2022 tramwaj był dzierżawiony przez MPK i kursował po Poznaniu^[73]. W kwietniu 2023 kursowała na linii nr 1, łączącej Franowo z Junikowem^[74].

Egzemplarze seryjne

W kwietniu 2017 podpisana została umowa na dostawę 30 jedno- i 20 dwukierunkowych tramwajów^[37] Pierwszy egzemplarz został zaprezentowany w zakładzie producenta 4 października 2018^[75], zaś 8 października został on przetransportowany na teren poznańskiej zajezdni Franowo^[76]. Pod koniec listopada 2018 pierwsza seryjna Gamma wyjechała na ulice Poznania^[77], a 20 grudnia odbyła pierwszy kurs z pasażerami na linii nr 16^[78]. Na początku lutego 2019 na stanie MPK było 7 Gamm, z czego jedna była po odbiorach końcowych, a trzy w trakcie próbnej 14-dniowej eksploatacji z pasażerami^[56]. Pod koniec czerwca pierwsza dwukierunkowa Gamma była gotowa^[57]. 23 lipca dostarczono ostatnią - 30. Gammę jednokierunkową^[58], a 2 dni później odbyła się oficjalna prezentacja pierwszej Gammy dwukierunkowej^[79]. 18 grudnia zakończono dostawy dwukierunkowych wagonów^[59]. W połowie maja 2023 zaprzestano eksploatacji Gamm na świeżo zmodernizowanej trasie Poznańskiego Szybkiego Tramwaju ze względu na problemy z wężykowaniem^[80]. W lipcu 2024 na trasie PST kursowało 5 Gamm którym producent zmodyfikował profile kół w ramach gwarancji^[81].

25 sierpnia 2023 podpisana została umowa na dostawę 10 dwukierunkowych tramwajów dla MPK Poznań wraz z prawem opcji na 20 kolejnych Gamm^[39]. W połowie lipca 2024 poinformowano o uruchomieniu opcji, tym samym zwiększając zamówienie do 30 pojazdów^[61].

We wrześniu 2020 MPK Wrocław podpisało umowę na dostawę 25 tramwajów wraz z opcją na 21 dodatkowych^[82], co do której umowę podpisano w marcu 2021^[83]. 17 listopada 2021 dostarczono pierwszy tramwaj^[84], 6 grudnia odbył on pierwszy kurs z pasażerami^[82], a w styczniu 2022 otrzymał patronkę - Marię Koterbską^[85]. W październiku 2022 zakończony dostawy bazowego zamówienia składającego się z 25 pojazdów^[86]. Pod koniec grudnia dostarczono drugą Gammę z drugiej części zamówienia^[87], a dostawy zakończono w czerwcu 2024^[65].

W lutym 2020 roku podpisano umowę na dostawę 30 Moderusów Gamma dla Łodzi. 1 grudnia 2022 pierwszy z zamówionych przez Łódź tramwajów dotarł do zajezdni Telefoniczna^[88], a 6 grudnia w tej samej zajezdni odbyła się prezentacja dla dziennikarzy^[89]. 23 stycznia 2023 do Łodzi dotarł drugi tramwaj^[90]. 1 marca 2023 dwie pierwsze Gammy zadebiutowały na linii nr 9^[67]. 19 czerwca 2023 jedna z Gamm wykoleiła się przy skrzyżowaniu ulic Zachodniej i Legionów^[91]. Do wypadku nie doprowadziła jednak wada konstrukcyjna pojazdu, lecz źle wykonany tymczasowy rozjazd międzytorowy^[92]. W połowie grudnia zakończono dostawy^[68]. Dzięki dostawom moderusów możliwa była kasacja najstarszych tramwajów eksploatowanych przez MPK Łódź, w szczególności Konstali 805Na^[93].

W grudniu 2024 podpisana została umowa na dostawę 4 dwukierunkowych tramwajów wraz z prawem opcji na dodatkowe 8 pojazdów^[40].

W lutym 2022 roku podpisana została umowa na dostawę trzech tramwajów z opcją na dodatkowy jeden^[94]. Tramwaje zostały zamówione aby zastąpić wysłużone wagony typu T57 + B57 eksploatowane na linii tramwajowej nr 87 relacji Wotlersdorf - Berlin Rahnsdorf^[95]. Na początku kwietnia 2024 pierwszy egzemplarz dotarł do Wolterdorfu^[70]. W połowie października poinformowano, że zamawiający skorzystał z opcji na czwarty tramwaj^[38].

• 2017 – nagroda Top Design Award 2017 w konkursie Top Design 2017 w kategorii Motoryzacja i transport publiczny^[96].
• 2017 – nagroda w kategorii Tabor szynowy w konkursie im. Jana Podoskiego zorganizowanym podczas targów Trako^[97].
• 2017 – nagroda w konkursie Dobry Wzór 2017 w kategorii Transport i komunikacja^[98],
• 2019 – nagroda w kategorii Tabor szynowy w konkursie im. Jana Podoskiego zorganizowanym podczas targów Trako^[60].

Na przełomie 2016 i 2017 tramwaj Moderus Gamma wziął udział w zrealizowanej pod patronatem UNESCO międzynarodowej kampanii Bringing tech&science closer to people, mającej na celu popularyzację najnowszych osiągnięć nauki i technologii^[99].

• lista tramwajów produkowanych w Polsce

• Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Wyd. 1. Poznań: Kolpress, 2011. ISBN 978-83-920784-6-3.

• Film z oficjalnej premiery prototypowej Gammy mającej miejsce 18 listopada 2016 w Biskupicach