Michaił Lermontow

Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej; syn kapitana Jurija Lermontowa i Marii Arseniewej. Jego rodzina według tradycji wywodzi się od Szkota Learmontha, osiadłego w Rosji w początkach XVII w^[3]. Po śmierci matki (1817) wychowywany był przez babkę Jelizawietę Aleksiejewnę Arseniewą, bez większego kontaktu z ojcem. Chłopiec uczył się w domu, w dzieciństwie władał już językiem francuskim, którego uczył go francuski guwerner, oraz niemieckim. Uczył się też od najmłodszych lat rysunku i malarstwa, jego nauczycielem był Piotr Jefimowicz Zabołocki, który też namalował kilka portretów poety. Lermontow kilkakrotnie odbył wraz z babką wycieczki na Kaukaz (1818, 1820, 1825), które wywarły duży wpływ na jego wczesną twórczość.

W 1828 rozpoczął studia na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1832 wyjechał na dwa lata do Petersburga, gdzie uczęszczał do szkoły podchorążych gwardii. Sympatyzował z dekabrystami. Poznał też dobrze angielski, czytał Byrona, którego później tłumaczył na rosyjski, i Shelleya.

Debiutem był poemat Chadży Abrek^[4] z 1828, który ukazał się drukiem w 1835. W 1837 roku napisał wiersz Śmierć poety, w którym oskarżał koła polityczne Rosji o śmierć Puszkina; został za to zesłany na Kaukaz, gdzie Rosja toczyła wojnę z buntującą się lokalną ludnością. Śmierć poety podobnie jak teksty prozą (m.in. powieść Bohater naszych czasów), utwory dramatyczne oraz rosnąca popularność innych jego wierszy, zrobiła z niego najważniejszego poetę rosyjskiego w latach bezpośrednio po śmierci Puszkina, z trwającym przez stulecia wpływem na całą rosyjską literaturę. Charakter jego utworów jest wyraźnie buntowniczy, bezpośrednio godzący w system carski, uznany za szczególnie niebezpieczny przez swoją do dziś uderzającą nowoczesnością estetykę i narastającą popularność.

Po kilku miesiącach zesłania Lermontow powrócił do Rosji, ale w 1840 za pojedynek z synem francuskiego ambasadora został przez sąd wojenny powtórnie skazany na zsyłkę na Kaukaz. Zginął w 1841 roku w Piatigorsku w pojedynku z majorem w stanie spoczynku Nikołajem Martynowem, którego przez dłuższy czas publicznie napastował słownie.

Lermontow tworzył pod wpływem europejskich romantyków, takich jak Byron czy Schiller. Dla początków jego twórczości charakterystyczne są melancholia, pesymizm i bunt przeciw ograniczaniu wolności w Rosji. Później pojawiły się także wątki refleksyjno-filozoficzne. W odróżnieniu jednak od innych poetów romantyzmu, poezja jego zaskakująco oszczędna formalnie, nowoczesna. Lermontow wywarł swoimi utworami do dziś trwający wpływ na rosyjską literaturę. Buntowniczy charakter jego utworów jest obok ich estetyki jednym z głównych powodów tej aktualności.

• 1834 – Panorama Moskwy (ros. Панорама Москвы)
• 1832–1837 – Wadim (ros. Вадим) – powieść nieukończona
• 1836–1837 – Kniaginia Ligowskaja (ros. Княгиня Лиговская)
• 1837 – „Ja choczu rasskazat’ wam” (ros. „Я хочу рассказать вам”)
• 1839 – Bohater naszych czasów^[6] (ros. Герой нашего времени)
• 1841 – Kawkaziec (ros. Кавказец)
• 1841 – Sztoss^[7] (ros. Штосс)

• 1828 – Cygany (ros. Цыганы)
• 1830 – Hiszpanie^[8] (ros. Испанцы)
• 1830 – Menschen und Leidenschaften (ros. Menschen und Leidenschaften)
• 1831 – Strannyj czełowiek (ros. Странный человек)
• 1835 – Maskarada^[9][10] (ros. Маскарад)
• 1836 – Arbienin (ros. Арбенин)
• 1834–1836 – Dwa brata (ros. Два брата)

• 1828:
  • Czerkiesi^[11] (ros. Черкесы)
  • Kawkazskij plennik (ros. Кавказский пленник)
  • Korsar (ros. Корсар)
  • Chadży Abrek^[12] (ros. Хаджи Абрек)
• 1829:
  • Priestupnik. Powiest' (ros. Преступник. Повесть)
  • Olieg (ros. Олег)
  • Dwa brata (ros. Два брата)
• 1830:
  • Dwie niewolnicy (ros. Две невольницы)
  • Dżulio. Powiest (ros. Джюлио. Повесть)
• 1831:
  • Anioł śmierci^[11] (ros. Ангел смерти)
  • Ispowied' (ros. Исповедь)
  • Moriak. Otrywok (ros. Моряк. Отрывок)
  • Izmaił-Bej^[11] (ros. Измаил-Бей. Восточная повесть)
• 1833–1834 – Auł Bastundży (ros. Аул Бастунджи)
• 1837:
  • <Naczało poemy>(„Ja nie choczu, kak mnogije iz nas...”) (ros. ‹Начало поэмы› («Я не хочу, как многие из нас...»))
  • Pieśń o carze Iwanie Wasylewiczu, o młodym opryczniku i o udałym kupcu Kałasznikowie^[11][13] (ros. Песня про царя Ивана Васильевича, молодого опричника и удалого купца Калашникова)
• 1838:
  • Tambowskaja kaznaczejsza (ros. Тамбовская казначейша)
  • Zbieg^[11] (ros. Беглец)
• 1835–1836, 1839 – Saszka^[11] (ros. Сашка. Нравственная поэма)
• 1839:
  • Laik klasztorny (Mcyri)^[11] (ros. Мцыри)
  • Demon^[14] lub Szatan^[11] (ros. Демон)
  • Bajki dla dzieci^[11] (ros. Сказка для детей)
• Ostatni syn wolności^[11] (ros. Последний сын вольности. Повесть)
• Kałły. Czerkiesskaja powiest' (ros. Каллы. Черкесская повесть)
• <Azraił> (ros. ‹Азраил›)
• Litwinka. Powiest' (ros. Литвинка. Повесть)
• Bojar Orsza^[11] (ros. Боярин Орша)

• Poezja.org – kilka wierszy Lermontowa
• Litera.ru – katalog wierszy Lermontowa w oryginale
• Lermontov.niv.ru. lermontov.niv.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-04)]. – rosyjska strona, poświęcona poecie
• „Poeta umiera w deszczu”, Włodzimierz Kalicki, Gazeta Wyborcza
• Michaił Lermontow – zbiór polskich przekładów utworów poety
• Michaił Lermontow - utwory dostępne w serwisie Polona