Lilla Weneda

Utwór przedstawia tragedię podbitego narodu Wenedów. Styl opisu jest podobny do mitologii celtyckiej, osjanizmu i mitologii nordyckiej^[3].

Akcja utworu rozgrywa się w rejonie jeziora Gopło, w czasie przedhistorycznym. Ukazuje najazd Lechitów – Słowian – inspirowanych przez nordycką królową Gwinonę na celtyckich Wenedów. Wenedowie ponoszą rozpaczliwą klęskę, której przyczyną jest nieokreślona klątwa. Naród ten nie może być w żaden sposób ocalony – jedynie królewska harfa mogłaby go zbawić, lecz zabierają ją najeźdźcy i nie udaje się jej odzyskać.

Tytułowa Lilla jest córką króla Wenedów, miłującą pokój, łagodną harfiarką. Daremnie usiłuje ona ocalić najbliższych i zapobiec zagładzie, na wzór niektórych bohaterek antycznych^[4]. Sens beznadziejnej walki rozumie druga córka króla – stylizowana na druidkę literatury romantycznej, podobna do Normy Roza, która przepowiada tragedię już w Prologu i wydaje się popychać Wenedów do klęski. Podczas rozmowy z Harfiarzem wieszczy jednak, że zapłodnią ją popioły rycerzy, a ona sama będzie uświęcona na wzór chrześcijańskiej Marii (Kto konając we mnie uwierzy, / skona spokojny:/ Ja go zemszczę lepiej od ognia i wojny, / lepiej niż sto tysięcy wroga, / Lepiej od Boga...).

Każdy z pierwszych czterech aktów zamyka pieśń Chóru Dwunastu Harfiarzy interpretująca poprzednie wydarzenia. Akt V kończy się wielką klęską Wenedów, śmiercią Lilli Wenedy, jej ojca – Derwida, dwóch braci: Leluma i Poleluma, wreszcie ukazaniem się zwycięskiej Bogarodzicy. Nie da się jednak jednoznacznie zinterpretować znaczenia ostatniej sceny, szczególnie w kontekście przepowiedni Rozy.

W Lilli Wenedzie Słowacki zastosował zasady budowania tragedii, ale posłużył się też elementami groteski. Uczynił to w celu zdemaskowania postaw upadłych moralnie bohaterów utworu, instytucji i grup społecznych. Nawiązał do propagowanej wtedy przez historyków teorii podboju, która wyjaśniała źródła struktury narodu polskiego i dwoistość jego istoty. W szczególności oparł się na ideach zaprzyjaźnionego z nim Fryderyka Henryka Lewestama, który uważał, że Polacy są częściowo pochodzenia celtyckiego. To spowodowało, że poeta zaczerpnął wątki i motywy z literatury irlandzkiej, a także innych literatur Europy Zachodniej^[5][6]. Interpretacja teorii Lewestama była swobodna, i stanowiła ona tylko jedno ze źródeł inspiracji^[7].

Utwór powstał po upadku powstania 1830. Z tej perspektywy poeta nadaje dodatkowe znaczenie ówczesnej sytuacji Polaków i ukazuje sens dziejów narodowych. Klęski dopatruje się nie tyle w braku bohaterstwa, co w fatalizmie dziejowym, dwoistości ideowej narodu i jego oczekiwaniu na niezwykłe przemiany: motyw magicznej harfy, podobnej do tej, jaką miał ponoć irlandzki bóg Dagda, a która miała „zwyciężyć narody”^{[potrzebny przypis]}. Harfa symbolizuje poezję tyrtejską. Można postawić pytanie, czy poezja ma moc sprawczą: czy słowo posiada moc, czy jest bezsilne^[8]. Nadzieję poeta widzi jedynie w heroicznej ofierze^{[potrzebny przypis]}.

Ze względu na wymowę dramatu i pojawiający się wątek walki o wolność, w 1946 Lilla Weneda została wybrana jako utwór premierowy na otwarcie Teatru Polskiego w zrujnowanej Warszawie^[9].

•  
  Góra z ołtarzem
•  
  Jaskinia w górach
•  
  Drzewa przy grobie
•  
  Góry
•  
  Niebo z chmurami i księżycem
•  
  Mądre kamienie w lesie
•  
  Wnętrze świątyni
•  
  Lilla Weneda
•  
  Lech
•  
  Lelum
•  
  Gwinona
•  
  Roza Weneda
•  
  Sarkofag

• Pomnik Lilli Wenedy w Krakowie

• Lilla Weneda: tragedija w 5 aktach / przez Juliusza Słowackiego, Paryż 1840 Polona
• Lilla Weneda: wyjaśnienie zasadniczych problemów / Józef Maurer, Lwów 1911 Polona
• Lilla Weneda w serwisie Wolne Lektury
• Lilla Weneda, afisze teatralne w zbiorach cyfrowych Polona