Kruszczyk błotny

Kruszczyk błotny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk błotny
	Nazwa systematyczna
	Epipactis palustris (L.) Crantz; Stirp. Austr. Fasc. ed. 2, 2(6): 463 1769
Synonimy
	Amesia palustris (L.) A.Nelson & J.F.Macbr.; Helleborine palustris(L.) Hill; Limodorum palustre (L.) Kuntze; Serapias palustris (L.) Mill.;
	Amesia palustris (L.) A.Nelson & J.F.Macbr.; Helleborine palustris(L.) Hill; Limodorum palustre (L.) Kuntze; Serapias palustris (L.) Mill.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie, z wyjątkiem dalekiej północy, na wysokości 0–2000 m n.p.m.^[6]. W Polsce, podobnie jak i w środkowej Europie, roślina dość rzadka. Rozpowszechniona jest natomiast na wschód od Polski.

Jest to najwyższy z występujących w Polsce kruszczyków^[7].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, obła, pojedyncza i nie rozgałęziająca się, o wysokości najczęściej 30–60 cm, cała miękko i gęsto owłosiona. Dołem zielona, górą czerwonawa lub brązowa. Górne międzywęźla niewiele dłuższe od pozostałych. Wyrasta z podziemnego kłącza o długich międzywęźlach.
Liście: O kształcie podługowato-lancetowatym, ostre lub krótko zaostrzone, na brzegu owłosione, w dotyku szorstkie. Liczne liście wyrastają spiralnie na łodydze i mają czerwonawe unerwienie.
Kwiaty: Zebrane w luźne grono zawierające 8–15 kwiatów z drobnymi przysadkami na górnej części bezlistnej łodygi. Kwiaty duże, bez zapachu. Okwiat z zewnątrz brunatnozielony, wewnątrz białawy, lekko zaróżowiony. Działki okwiatu tępe, lub krótko zaostrzone, nagie, lub tylko słabo owłosione. Warżka biała z czerwonymi żyłkami. Jej przedni człon jest okrągłego kształtu i ruchomy, oddzielony dużym wcięciem. Człon nasadowy jest płaski i posiada 2 trójkątne łatki. Szypułka kwiatowa silnie owłosiona.

Kwiatostan
Pojedynczy kwiat
Liść
Pąki

Biologia i ekologia

Siedlisko kruszczyka błotnego, Virngrund, Badenia-Wirtembergia

Roślina kwitnie od czerwca do lipca^[6] lub od końca czerwca końca sierpnia^[7]. Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Odbywa się to w ten sposób, że owad siadając na warżce odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.

Rośnie na torfowiskach niskich i źródliskowych, wilgotnych łąkach, w dolinach wydmowych, czasami na obrzeżach lasów. Preferuje gleby wapienne. Występuje na niżu i w niższych położeniach górskich. Geofit ryzomowy. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetalia davallianae.

Zmienność

Tworzy mieszańce z kruszczykiem rdzawoczerwonym (Epipactis atrorubens). Jest gatunkiem mało zmiennym morfologicznie. Niewielka zmienność dotyczy tylko ubarwienia kwiatów, które mogą mieć kolor od ciemnoczerwonego po prawie zielony.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Jej liczebność maleje wskutek osuszania podmokłych terenów. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[8] w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia V). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia)^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2013-07-04].
↑ Catalogue of Life. [dostęp 2013-07-04].
↑ Epipactis palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 74. ISBN 83-7073-145-7.
↑ ^a ^b Anna Jakubska, Michał Smoczyk, Marcin Kadej. Kruszczyk błotny "Epipactis palustris" (L.) Crantz na Ziemi Kłodzkiej. „Przyroda Sudetów Zachodnich”. 8, s. 3–12, 2005. Jelenia Góra. ISSN 1508-6135. OCLC 998355454. [dostęp 2023-04-30].
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2013-07-04].

[col-4] Catalogue of Life. [dostęp 2013-07-04].

[iucn-5] Epipactis palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[barthel-6] Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 74. ISBN 83-7073-145-7.

[Kruszczyk-7] Anna Jakubska, Michał Smoczyk, Marcin Kadej. Kruszczyk błotny "Epipactis palustris" (L.) Crantz na Ziemi Kłodzkiej. „Przyroda Sudetów Zachodnich”. 8, s. 3–12, 2005. Jelenia Góra. ISSN 1508-6135. OCLC 998355454. [dostęp 2023-04-30].

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[6]