Józef Wierzyński

Urodził się 1 lutego 1898 w Krakowie^[2]. Pochodził ze śląskiej rodziny robotniczej^[2] Józefa i Marii^[1]. Uczęszczał do gimnazjum św. Jacka^[3][2]. Był członkiem drużyny harcerskiej^[2].

Podczas I wojny światowej w 1916 dostał wezwanie do Armii Austro-Węgier^[2]. Zdezerterował ze szkoły oficerów rezerwy w Opawie^[2].

21 stycznia 1915 w Máramarossziget wstąpił do Legionów Polskich^[4]. Został przydzielony do 3. kompanii 7 pułku piechoty^[4]. Od 4 grudnia 1915 był wykazany w 2. baterii, a następnie 3. baterii 1 pułku artylerii^[4]. Pozostawał na tym etacie do 28 lutego 1916^[4]. Od 24 czerwca 1916 służył w kolumnie amunicyjnej pułku^[4]. 7 kwietnia 1917 odnotowany w Dywizyjnym Parku Amunicyjnym LP (Kolumna Amunicyjna PA/1) i przedstawiony do odznaczenia austriackim Krzyżem Wojskowym Karola^[4]. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym^[4]. Po bitwie pod Rarańczą (15–16 lutego 1918) został internowany w Bustyaháza^[4]. Następnie przebywał w obozie w Witkowicach^[2].

Na początku listopada 1918 wziął udział w opanowaniu twierdzy Kraków^[2]. 4 listopada tego roku, w stopniu ogniomistrza, wstąpił do 1 pułku artylerii i pod dowództwem Stanisława Pigonia walczył w pociągu pancernym w obronie Przemyśla w wojnie polsko-ukraińskiej, a następnie walczył o Śląsk Cieszyński w wojnie polsko-czechosłowackiej^[2]. Pod kierunkiem Pigonia prowadził pracę kulturalną^[2]. Został ranny, po czym objął funkcję zastępcy kierownika Uniwersytetu Żołnierskiego przy 1 pułku kolejowym^[2].

W 1919 wziął udział w I powstaniu śląskim w grupie „Spyry”. Walczył m.in. pod Pszczyną i Bieruniem. Następnie wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, uczestniczył w bitwie warszawskiej, w której został ranny w przedramię^[2]. W 1921, po plebiscycie na Górnym Śląsku, przedostał się z Krakowa do Ząbkowic i Zabrza, by dołączyć do III powstania śląskiego. Jako ogniomistrz został przydzielony do dywizjonu pociągów pancernych Włodzimierza Abłamowicza. Brał udział w walkach w okolicach Sławięcic, Gogolina i Leśnicy^[5]. Zawiesił polską flagę na budynku dworca kolejowego w Kędzierzynie. Został ranny pod Sławięcicami^[2].

25 lipca 1921 Wierzyński został zdemobilizowany, a 1 września objął kierownictwo szkoły w Motolu na Polesiu. W 1925 przeniesiono go do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie był nauczycielem w szkole powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego^[6]. 9 czerwca 1927 prezydent RP mianował go podporucznikiem w rezerwie ze starszeństwem 1 lipca 1925 i 403. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku artylerii polowej Legionów w Kielcach^[7]. W 1934, jako podporucznik rezerwy nadal pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrowiec i posiadał przydział do 2 pułku artylerii lekkiej Legionów w Kielcach^[8]. W 1935 powrócił na Śląsk, obejmując posadę nauczyciela w Lędzinach. Następnie pracował w Hołdunowie jako kierownik szkolny. W 1938 przeniósł się do Katowic-Piotrowic. Zakładał drużyny harcerskie, świetlice, prowadził kursy samokształcenia i modelarstwa lotniczego. Uczestniczył w pracach Związku Powstańców Śląskich i Polskiego Związku Zachodniego^[2].

15 sierpnia 1939 został powołany, jako oficer rezerwy, do czynnej służby wojskowej w 21 pułku artylerii w Cieszynie. Po wybuchu II wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej, w ramach Armii „Kraków” przemierzył szlak bojowy przez Bielsko, Zwardoń, Milówkę, Żywiec, Wadowice, Kolbuszową, po Tomaszów Lubelski. Po kapitulacji razem z grupą porucznika Jana Borowca starał się przebić do Lwowa. Zostali jednak zatrzymani przez niemiecką żandarmerię, która wzięła ich do niewoli^[2]. Uciekł z niej wraz z Borowcem, aby dołączyć do partyzantki^[5]. Walczył w szeregach 6 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. W czerwcu 1940 otrzymał posadę nauczyciela w Prądniku Czerwonym. Zbiegł do Warszawy przed aresztowaniem. Następnie powrócił do Krakowa, gdzie przebywała jego żona z trójką dzieci^[2].

Zatrudnił się w fabryce obuwia Vereinigte Schuhfabriken in Krakau, nadal działając w Armii Krajowej, na trzecim odcinku „Żelbetu”. Zmienił pseudonim „Smok” na „Ninek”. Dowodził plutonem dywersyjnym, brał udział w spaleniu magazynów kolejowych z futrami na stacji kolejowej w Płaszowie oraz w likwidacji firmy Gumpinger. Powierzono mu kierownictwo obwodu AK^[2].

Wierzyński organizował fałszywe metryki urodzenia, kartki żywnościowe i mieszkania dla uchodźców i powstańców ze Śląska. Był trzykrotnie aresztowany przez Niemców. Pierwszy raz został złapany w łapance ulicznej na ul. Batorego, wypuścił go jeden z rosyjskich żołnierzy kolaboracyjnych. Za drugim razem spędził dwa dni w piwnicy na Wolnicy, uratował się, udając tłumacza. Trzeci raz przesiedział w komendzie niemieckiej policji przy ul. Grodzkiej. Jeden z gestapowców, pochodzący ze Śląska, rozpoznał na zabranej Wierzyńskiemu fotografii swojego kolegę, nauczyciela Manfreda Hachułę, i kazał wypuścić Wierzyńskiego^[2].

18 stycznia 1945 trzy plutony „Żelbetu” obsadziły i ostrzelały niemiecką żandarmerię przy pałacu Biskupim w Krakowie, magazyny NSDAP przy ul. Batorego oraz budynek policji przy ul. Łobzowskiej 12. W ten sposób Wierzyński wziął udział w wyzwalaniu Krakowa. 25 stycznia 1945 opuścił szeregi AK i wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, które 10 marca 1945 skierowało go z pierwszą grupą operacyjną do wyzwolonych Katowic. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 21 w Gliwicach. Następnie był kierownikiem Komitetu Obywatelskiego, którego zadaniem było ustalanie obywatelstwa Ślązaków^[9].

Po wojnie organizował polskie szkolnictwo w Gliwicach, gdzie był kierownikiem szkoły. Prowadził kursy repolonizacyjne, był komendantem Grupy Powstańców Śląskich w Gliwicach. W 1950 przybył do Prudnika, gdzie objął pracę nauczyciela Liceum Pedagogicznego dla Wychowawców Przedszkoli^[5]. W 1954 organizował Powiatową Pracownię Fizyko-Chemiczną^[9] oraz Pedagogiczną Bibliotekę Powiatową. Działał w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci^[5]. Był instruktorem kolonii letnich w Pokrzywnej i Świnoujściu. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2 w Prudniku^[9].

Piastował obowiązki sekretarza i prezesa Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1959 założył i został kierownikiem Muzeum Ziemi Prudnickiej^[5], a także prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Prudnickiej^[10]. Przekazał muzeum Biblię Leopolity znalezioną przez niego w Łaczniku, „Mały śpiewak, czyli zbiór pieśni dla szkół polskich” autorstwa Filipa Roboty, pamiątki z powstań śląskich i plebiscytu oraz z polskich szkół w Grabinie i Mionowie. Zachował fotografie Karola Koziołka, Alfreda Liczbańskiego i Franciszka Michałowskiego^[9]. Działał także w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwie Wiedzy Powszechnej (jako prelegent wygłosił ok. 230 odczytów w powiecie prudnickim), Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związku Harcerstwa Polskiego^[5] oraz Polskim Związku Chórów i Orkiestr^[11].

Założył w powiecie prudnickim Polski Związek Filatelistów. Współpracował z redakcjami „Odry”, „Kwartalnika Opolskiego”, „Trybuny Opolskiej” oraz „Głosu Włókniarza” (gazeta zakładowa ZPB „Frotex” w Prudniku). Zajmował się także plastyką. Jako członek Koła Nauczycieli-Plastyków w Opolu malował techniką olejną i wystawiał swoje prace w Opolu, Prudniku, Warszawie i Katowicach. Jego prace plastyczne przedstawiały Prudnik i okolice. Został przewodniczącym koła nauczycielskiego Stronnictwa Demokratycznego. W 1960 na jego zamówienie wykonano rzeźbę orła jako zwieńczenie pomnika 1000-lecia Państwa Polskiego i 700-lecia Prudnika w Parku Miejskim w Prudniku^[9].

Zmarł 26 października 1971 w Prudniku^[12][2]. Został pochowany na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie^[12] (kwatera ZBOWID)^[13].

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[5]
• Krzyż Walecznych^[5]
• Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego^[5]
• Śląski Krzyż Powstańczy^[5]
• Medal Niepodległości – 18 października 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[14][6][15]
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami^[5]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[5]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[5]
• Krzyż Partyzancki^[5]
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945^[5]

odznaki

• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych^[1]
• Odznaka Grunwaldzka^[5]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego^[5]
• Odznaka „Zasłużony Opolszczyźnie”^[5]

9 maja 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył jego wniosek, lecz Krzyża nie przyznał^[6].

• Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1914. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1914.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.