Harry Truman

Harry S. Truman urodził się 8 maja 1884 roku w Lamar, jako syn handlarza końmi Johna Andersona Trumana i jego żony Marthy Ellen Young Truman^[1]. Rodzina Trumanów kilkakrotnie przeprowadzała się, pozostając cały czas w obrębie stanu Missouri^[1]. Uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej w Independence, które ukończył w 1901 roku^[1]. Z powodu kiepskiej sytuacji finansowej rodziny, nie mógł pójść do college’u, a słaby wzrok wykluczył służbę w Akademii West Point^[2].

W pierwszej dekadzie XX wieku pracował w firmie kolejowej, a następnie w kilku bankach w Kansas City^[2]. W 1905 roku wstąpił do Gwardii Narodowej w Missouri, jednocześnie pomagając rodzinie na farmie^[2]. W 1917 roku został zmobilizowany i wysłany na front I wojny światowej we Francji^[2]. Brał udział m.in. w bitwach pod Saint-Mihiel, pod Meusse-Argonne i pod Sammedieu^[2]. Wiosną 1919, mając stopień majora, został zwolniony ze służby^[2].

Po powrocie z wojny, Truman przez kilka lat pracował jako biznesmen, jednak musiał ogłosić bankructwo^[3]. W 1922 roku, dzięki znajomości z braćmi Thomasem i Jamesem Pendergastami został wybrany na sędziego hrabstwa Jackson^[3]. Wygrał wybory na to stanowisko i pełnił rolę sędziego przez dwuletnią kadencję^[3]. W tym samym czasie studiował prawo w Kansas City Law School, które ukończył w 1925 roku^[3]. W latach 1927–1935 był przewodniczącym powiatowej władzy wykonawczej^[3].

Jesienią 1934 roku Truman wygrał wybory do Senatu, z ramienia Partii Demokratycznej^[4]. Poprzez bliską znajomość ze skorumpowanym Pendergastem, spotykał go ostracyzm pośród innych senatorów^[4]. Pomimo swojego poparcia dla polityki Nowego Ładu, Truman miał wówczas krytyczne zdanie na temat administracji Franklina Delano Roosevelta^[4]. Z jego inicjatywy powołano komisję ds. zbadania efektywności programów zbrojeniowych (zwaną „Komisją Trumana”)^[4]. Komisja ujawniła nieuzasadnione zyski koncernów zbrojeniowych, zwłaszcza po przystąpieniu USA do II wojny światowej^[5]. Przysporzyło to popularności Trumanowi^[5].

W wyborach prezydenckich w 1944 roku Roosevelt postanowił ubiegać się o czwartą kadencję^[5]. Chciał jednak zrezygnować z dotychczasowego wiceprezydenta Henry’ego Wallace’a, dlatego pozostawił decyzję o nominacji jego następcy bossom partyjnym^[5]. Na konwencji demokratów w lipcu 1944 w drugim głosowaniu nominację otrzymali Roosevelt (prezydencką) i Truman (wiceprezydencką)^[5]. Obaj zostali zaprzysiężeni 20 stycznia 1945 roku^[6]. Po niespełna trzech miesiącach, 12 kwietnia 1945, Roosevelt doznał udaru i zmarł^[6]. Truman został zaprzysiężony na następnego prezydenta tego samego dnia^[6].

Jednym z pierwszych wyzwań, jakie stało przed nowym prezydentem, była konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, która rozpoczęła się 25 kwietnia 1945^[7]. Stronę amerykańską reprezentowali sekretarz stanu Edward Stettinius oraz członkowie Kongresu z obu głównych partii politycznych^[7]. Aby uniknąć problemów, jakie miał Woodrow Wilson z aprobatą paktu Ligi Narodów, Truman postanowił pozostawić taki skład delegacji, który będzie skuteczniejszy w późniejszej debacie w Kongresie^[7]. Jeszcze przed rozpoczęciem konferencji dało się zauważyć ostry kurs Trumana wobec Związku Radzieckiego^[6]. 23 kwietnia spotkał się on z komisarzem spraw zagranicznych Wiaczesławem Mołotowem i ambasadorem w USA Andriejem Gromyką, gdzie odnosił się do strony radzieckiej z dużą rezerwą i niechęcią^[6]. Dzień rozpoczęcia konferencji zbiegł się w czasie ze spotkaniem armii amerykańskiej i radzieckiej nad Łabą^[7]. Już na samym początku pomiędzy USA a ZSRR powstało kilka konfliktów: m.in. sprawa Rządu Jedności Narodowej w Polsce oraz udział Argentyny w konferencji (która utrzymywała stosunki dyplomatyczne z III Rzeszą, a mimo to została zaproszona na obrady przez Edwarda Stettiniusa)^[7]. Pozostałymi różnicami były pomysły utrzymania kolonii brytyjskich i francuskich, aneksja archipelagów Karolinów, Marianów i Wysp Marshalla przez Stany Zjednoczone oraz system głosowania w Radzie Bezpieczeństwa^[8]. W celu uzgodnienia wspólnego stanowiska, Truman wysłał do Moskwy Harry’ego Hopkinsa na negocjacje ze Stalinem^[8]. Karta Narodów Zjednoczonych została ostatecznie podpisana 26 czerwca, a 28 lipca została ratyfikowana przez Senat^[8].

W czasie obrad w San Francisco, III Rzesza przegrywała wojnę w Europie i światowi przywódcy zastanawiali się nad powojenną przyszłością Niemiec^[8]. Z tego powodu naciskano na prezydenta USA, by spotkał się z premierem brytyjskim i przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych Związku Radzieckiego, by omówić szczegóły^[8]. Truman był zwolennikiem pokojowej okupacji sojuszniczej, demilitaryzacji i denazyfikacji Niemiec, będąc jednocześnie przeciwnikiem planu Morgenthaua^[9]. Dla uzgodnienia wspólnego stanowiska państw zwycięskich, zwołano konferencję w Poczdamie, która rozpoczęła się 2 lipca 1945^[9]. W trakcie przygotowań do niej, Truman otoczył się ludźmi sprzyjającymi ostremu kursowi wobec ZSRR: admirałem Williamem Leahy’m, sekretarzem obrony Jamesem Forrestalem i nowym sekretarzem stanu Jamesem Byrnesem^[9]. W drodze do Poczdamu, delegacja amerykańska ustaliła cztery główne punkty obrad: ustalenia przyszłości Niemiec, reparacji wojennych, realizacje ustaleń konferencji jałtańskiej dotyczących kształtu powojennej Europy oraz podpisanie traktatów pokojowych^[10]. Przewodniczącym konferencji został Truman i na początku zawnioskował o powołanie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych (amerykańskiego, radzieckiego, chińskiego, francuskiego i brytyjskiego), która miała opracować traktaty pokojowe^[10]. Ponadto przedstawił wcześniej uzgodnione przez delegację postulaty, a także chciał przyjęcia Włoch do ONZ^[10]. Rada została powołana bez sprzeciwów, natomiast dyskusja o państwach Europy Wschodniej, takich jak Polska, Bułgaria czy Rumunia spowodowała ostry protest strony radzieckiej^[11]. Wielka trójka odbyła także naradę w sprawie zakończenia wojny przeciwko Japonii^[11]. Jednak głównym tematem obrad pozostała sprawa III Rzeszy^[11]. Na konferencjach w Teheranie i Jałcie Roosevelt i Churchill postulowali podział kraju na kilka mniejszych, czemu sprzeciwiał się Stalin, twierdząc że podział wzmoże ruchy nacjonalistyczne i militarystyczne^[11]. Truman początkowo popierał pomysł podziału, ale został przekonany do zmiany stanowiska i podczas obrad w Poczdamie nie przedstawił takiego wniosku^[11].

Wkrótce po zakończeniu konferencji poczdamskiej, prezydent podjął decyzję o zrzuceniu dwóch bomb atomowych na Japonię^[12]. Pierwsza z nich została zrzucona 6 sierpnia na Hiroszimę, a trzy dni później kolejną zrzucono na Nagasaki^[12]. W wyniku obu eksplozji zmarło łącznie około 160 tysięcy ludzi^[12]. W wyniku tych działań, Cesarstwo podpisało kapitulację 14 sierpnia, którą przyjął generał Douglas MacArthur^[12]. Powodem, podanym przez Trumana, użycia broni jądrowej było zastraszenie Japonii i wymuszenie kapitulacji^[13]. Jednak według niektórych amerykańskich wojskowych, jak choćby generała Henry’ego Arnolda i admirała Williama Halseya, zrzucenie bomb było błędem, ponieważ Cesarstwo i tak było na granicy przegrania wojny i konieczności poddania się^[13]. Innymi powodami użycia broni atomowej były wywarcie nacisku i demonstracja siły wobec ZSRR^[13]. Pomimo wątpliwości sekretarza wojny, Henry’ego Stimsona, poprzez takie działanie wobec Japonii, Truman rozpoczął dyplomację z pozycji siły wobec Związku Radzieckiego, co było zaczątkiem zimnej wojny^[14].

W myśl polityki zimnej wojny, wiosną 1947 roku prezydent opracował doktrynę (nazwaną później doktryną Trumana), oferującą pomoc militarną państwom proamerykańskim^[15]. W pierwszej kolejności chodziło o Grecję i Turcję, gdzie obawiano się, że władzę obejmą komuniści, co mogłoby doprowadzić do upadku prozachodnich rządów w innych państwach europejskich^[15]. Doktryna Trumana została proklamowana przed Kongresem 12 marca 1947 roku^[15]. Prezydent chciał także zorganizować pomoc gospodarczą dla państw Europy Zachodniej, dlatego też 19 grudnia tego samego roku wprowadził w życie plan Marshalla^[16]. Trzecim posunięciem w zwalczaniu komunizmu było utworzenie Paktu Północnoatlantyckiego 4 kwietnia 1949 roku^[16]. Państwami założycielskimi były: Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Norwegia, Islandia i Portugalia^[16]. W ramach dbania o bezpieczeństwo zewnętrzne, w 1947 utworzył Departament Obrony oraz Centralną Agencję Wywiadowczą^[17].

Jeszcze będąc senatorem, zetknął się z problemem Izraela i Palestyny^[16]. 19 kwietnia 1945 przyjął na audiencji rabina Stephena Wise’a, potwierdzając sympatię dla ruchu syjonistycznego^[16]. Trzy lata później, 25 marca 1948 przychylił się do propozycji objęcia Palestyny powiernictwem ONZ^[18]. Kiedy Żydowska Rada Narodowa proklamowała w Tel-Awiwie (14 maja 1948) powstanie Izraela, Stany Zjednoczone tego samego dnia uznały nowe państwo^[19].

Pomimo niepopularności w społeczeństwie, Truman postanowił się ubiegać o drugą kadencję w wyborach w 1948 roku^[20]. Na konwencji demokratów, odbywającej się w czerwcu 1948 w Filadelfii, urzędujący prezydent uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu^[20]. Kandydatem na wiceprezydenta został Alben Barkley^[20]. Głównymi konkurentami Trumana byli: kandydat Partii Republikańskiej Thomas Dewey, kandydat Południowych Demokratów Strom Thurmond i kandydat Partii Postępowej Henry Wallace^[20]. W głosowaniu powszechnym Truman uzyskał ponad 24 miliony głosów wobec ok. 21,5 miliona dla Deweya i po 1 milionie dla Thurmonda i Wallace’a^[21]. W Kolegium Elektorów prezydent zdobył 303 głosy, przy 189 Deweya i 39 Thurmonda^[21].

Rok po rozpoczęciu drugiej kadencji przez Trumana, wybuchła wojna koreańska^[19]. Prezydent postanowił, że Stany Zjednoczone wyślą wojsko na Półwysep Koreański, w charakterze misji porządkowej, pomimo że Kongres formalnie nie wypowiedział wojny^[19]. Dowódcą mianował generała Douglasa MacArthura, który otwarcie nie zgadzał się z działaniami prezydenta, zarzucając mu zbyt łagodny plan^[19]. Truman był przeciwny proponowanej ofensywnej strategii, gdyż obawiał się przyłączenia się ZSRR lub ChRL do wojny^[19]. Nie chcąc dymisjonować popularnego McArthura, spotkał się z nim 15 października 1950 na wyspie Wake^[19]. Pomimo że początkowo generał zastosował się do poleceń prezydenta, po kilku miesiącach powrócił do prowadzenia wojny według własnego uznania^[17]. Wskutek nieskuteczności apeli o kontrolę armii przez cywilną władzę polityczną, Truman wezwał McArthura do stolicy i zdymisjonował go 10 kwietnia 1951 roku^[17]. Jego następcą został generał Matthew Ridgway^[17]. W wyniku tego w Stanach Zjednoczonych pojawiły się oskarżenia pod adresem prezydenta, a także groźba zdjęcia go z urzędu^[17].

W zakresie polityki wewnętrznej, Truman realizował program Sprawiedliwego Ładu, jako kontynuacji rooseveltowskiego Nowego Ładu^[21]. W jego ramach obiecał ustanowienie płacy minimalnej na poziomie 75 centów za godzinę, kontrolę cen, płac i kredytów oraz anulowanie antyzwiązkowej ustawy Tafta–Hartleya^[22]. Jednakże w wyniku wojny koreańskiej, która pochłaniała dużą ilość środków finansowych, Truman podniósł podatki^[23]. Spowodowało to falę niepopularności w społeczeństwie, a dodatkowo dług narodowy osiągnął rekordowo wysoki poziom^[23]. W 1952 doszło do kolejnych strajków w hutach^[23]. Ponieważ Truman nie chciał korzystać z ustawy Tafta–Hartleya, nakazał armii zająć fabryki, co także spotkało się z ostrym sprzeciwem^[23]. Pracownicy zaskarżyli gabinet do sądu, który nakazał sekretarzowi handlu Charlesowi Sawyerowi zwrot bezprawnie zajętych hut^[23].

W wyniku rosnącej niepopularności, prezydent postanowił, że nie będzie ubiegał się o kolejną kadencję w wyborach w 1952 roku^[23]. Poparł wówczas gubernatora Illinois Adlaia Stevensona^[23].

Za czasów prezydentury Trumana uchwalono XXII poprawkę do Konstytucji, która formalnie ograniczała liczbę kadencji prezydenckich do dwóch (wcześniej było to jedynie prawo zwyczajowe, złamane przez Franklina Delano Roosevelta)^[24].

Po opuszczeniu Białego Domu, Truman powrócił do rodzinnego Independence^[25]. Zajął się wówczas tworzeniem własnej biblioteki i pisaniem pamiętników, które ukazały się w połowie lat pięćdziesiątych^[25]. W kolejnej dekadzie stan jego zdrowia się pogorszył, przez co nie mógł już publicznie zabierać głosu w sprawach państwowych^[25]. Pod koniec 1972 trafił do szpitala w Kansas City, gdzie zmarł 26 grudnia^[25].

8 maja 1984 w uznaniu służby publicznej, jaką oddał Stanom Zjednoczonym oraz dla upamiętnienia jego setnych urodzin, został uhonorowany Złotym Medalem Kongresu^[26].

Harry Truman poślubił Elizabeth Wallace 28 czerwca 1919 roku^[2]. Mieli jedną córkę, Margaret (ur. w 1924)^[2]. Truman należał do Kościoła baptystów, a ponadto był masonem^[2].

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).

• Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
• Harry S. Truman. Biały Dom. [dostęp 2017-12-15]. (ang.).
• Harry S. Truman, 34th Vice President. Senat Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2017-12-15]. (ang.).