Gorysz alzacki

Gorysz alzacki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	gorysz
Gatunek	gorysz alzacki
	Nazwa systematyczna
	Peucedanum alsaticum L.; Sp. pl. ed. 2, 1:354. 1762
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorysz alzacki (Peucedanum alsaticum L.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w Europie Środkowej i Wschodniej (na wschód od Francji), w rejonie Kaukazu, w zachodniej Syberii i Kazachstanie^[3]^[4]. W Polsce jest gatunkiem rzadkim; rośnie na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu^[5].

Morfologia

Kwiatostan

Owoce

Pokrój: Roślina zielna o nagim pędzie nadziemnym wyrastającym z wrzecionowatego i rozgałęzionego kłącza^[6].
Łodyga: Osiągająca od 30 do 180 cm wysokości, rozgałęziająca się kandelabrowo, pełna. U nasady z tuniką z resztek starych liści. W dolnej części obła, wyżej kreskowana, w górze bruzdowana kanciasto. Często czerwonawo nabiegła^[6].
Liście: Dolne długoogonkowe, 2–4-krotnie pierzasto złożone. Odcinki I rzędu osadzone na ogonkach i oddalone od siebie. Odcinki ostatniego rzędu u nasady klinowate, pierzasto nacinane, z łatkami jajowatymi lub węższymi, łatki zakończone ostrzem. Średnie i górne liście mniejsze, osadzone na krótkich i obłonionych pochwach liściowych; ich blaszki są 1–2-krotnie pierzasto złożone^[6].
Kwiaty: Skupione w baldaszki, które zebrane po 10–18 tworzą baldachy złożone. Szypułki są nagie lub nieco szorstkie. Pokrywy i pokrywki są liczne, lancetowate do szczeciniastych; wąsko, biało obrzeżone. Płatki korony żółte, eliptyczne, na szczycie płytko wycięte i z łatką^[6].
Owoce: Szeroko eliptyczne rozłupki długości do 4,5 mm i szerokości do 3,5 mm. Spłaszczone, z boków z oskrzydlonymi żebrami, podczas gdy żebra grzbietowe są płasko kanciaste^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Rośnie na suchych zboczach, w świetlistych zaroślach^[6].

Zagrożenia

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[7] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię EN (zagrożony)^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Peucedanum alsaticum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-22] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 401, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 114–115 .
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[powo-4] Peucedanum alsaticum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-22] .

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 401, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 114–115 .

[7] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[3]