Gorysz

Gorysz
	; Morfologia (Peucedanum officinale)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	gorysz
	Nazwa systematyczna
	Peucedanum L.; Sp. Pl. 245. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Peucedanum officinale L.
Synonimy
	Alvardia Fenzl; Analyrium E.Mey. ex C.Presl; Angelium (Rchb.) Opiz; Apseudes Raf.; Archemora DC.; Calestania Koso-Pol.; Cervaria Wolf; Elaeochytris Fenzl; Eulophus Nutt.; Euryptera Nutt.; Imperatoria Tourn. ex L.; Libanotis Hill; Macroselinum Schur; Oreoselinum Mill.; Oreoselis Raf.; Ormosolenia Tausch; Ostruthium Link; Peucedanon St.-Lag.; Pteroselinum Rchb.; Selinum L.; Thyselium Raf.; Thysselinum Adans.; Tommasinia Bertol.; Xanthoselinum Schur;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorysz (Peucedanum L.) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Obejmuje 74 gatunki w tradycyjnym, szerokim ujęciu^[4], ew. tylko 7 w przypadku wąskiego ujęcia^[5]. Rośliny te występują niemal w całej Europie i Azji, poza tym w północno-zachodniej Afryce^[4]. Do flory Polski należy 5 gatunków: gorysz alzacki P. alsaticum, gorysz błotny P. palustre, gorysz miarz P. ostruthium, gorysz pagórkowy P. oreoselinum i gorysz siny P. cervaria^[6]. Liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze^[7].

Morfologia

Pokrój: Wysokie byliny^[8], zwykle nagie^[5].
Liście: Kilkukrotnie pierzaste albo 1–4-krotnie trójdzielne^[8]^[5], z listkami nitkowatymi do równowąskich, rzadziej lancetowatymi^[5].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, a te w baldach złożony. Pokryw brak lub są nieliczne, pokrywki równowąskie, często odgięte^[5]. Ząbki kielicha drobne, często niewidoczne. Płatki korony białe, żółtawe, zielonawe lub czerwonawe. Na szczycie mają wąski koniec zagięty do środka kwiatu lub są wycięte^[8].
Owoce: Okrągławe lub eliptycznie rozłupki, spłaszczone grzbietowo, z trzema słabo wypukłymi żebrami grzbietowymi i dwoma skrzydlastymi żebrami brzeżnymi^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Selineae z podrodziny Apioideae, rodziny selerowatych Apiaceae z rzędu selerowców Apiales^[9]^[2]. Duża część gatunków wyodrębniana bywa w osobne rodzaje, m.in.: Imperatoria, Oreoselinum, Cervaria, Taeniopetalum, Kitagawia^[5].

Wykaz gatunków (w szerokim ujęciu rodzaju)^[4]

Peucedanum adae Woronow
Peucedanum akaliniae Akpulat, Gürdal & Tuncay
Peucedanum alpinum (Sieber ex Schult.) B.L.Burtt & P.H.Davis
Peucedanum alsaticum L. – gorysz alzacki
Peucedanum ampliatum K.T.Fu
Peucedanum anamallayense C.B.Clarke
Peucedanum austriacum (Jacq.) W.D.J.Koch
Peucedanum autumnale (J.Thiébaut) Bernardi
Peucedanum belutschistanic um H.Wolff
Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr. – gorysz siny
Peucedanum cervariifolium C.A.Mey.
Peucedanum ceylanicum Gardner
Peucedanum chujaense K.Kim, S.H.Oh, Chan S.Kim & C.W.Park
Peucedanum cordatum Balf.f.
Peucedanum coreanum Nakai
Peucedanum coriaceum Rchb.
Peucedanum dehradunense Babu
Peucedanum dhana Buch.-Ham. ex C.B.Clarke
Peucedanum dielsianum Fedde ex H.Wolff
Peucedanum gabrielae R.Frey
Peucedanum gallicum Latourr.
Peucedanum guangxiense R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum guvenianum Yildirim & H.Duman
Peucedanum harry-smithii Fedde ex H.Wolff
Peucedanum henryi H.Wolff
Peucedanum hispanicum (Boiss.) Endl.
Peucedanum hyrcanicum H.Gholiz., Naqinezhad & Mozaff.
Peucedanum insolens Kitag.
Peucedanum japonicum Thunb.
Peucedanum lancifolium Lange
Peucedanum latifolium (M.Bieb.) DC.
Peucedanum ledebourielloid es K.T.Fu
Peucedanum longeradiatum (Maxim.) T.Yamaz.
Peucedanum longshengense R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum lowei (Coss.) Menezes
Peucedanum mashanense R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum medicum Dunn
Peucedanum morisonii Besser ex Schult.
Peucedanum muliense M.L.Sheh
Peucedanum multivittatum Maxim.
Peucedanum nagpurense (C.B.Clarke) Prain
Peucedanum nanum R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum nepalense P.K.Mukh.
Peucedanum officinale L. – gorysz lekarski
Peucedanum oreoselinum (L.) Moench – gorysz pagórkowy
Peucedanum ostruthium (L.) W.D.J.Koch – gorysz miarz
Peucedanum ozhatayiorum Akpulat & Akalin
Peucedanum palustre (L.) Moench – gorysz błotny
Peucedanum parkinsonii Fedde ex H.Wolff
Peucedanum pimenovii Mozaff.
Peucedanum puberulum (Turcz.) Turcz. ex Schischk.
Peucedanum pubescens Hand.-Mazz.
Peucedanum rablense (Wulfen) W.D.J.Koch
Peucedanum rochelianum Heuff.
Peucedanum ruthenicum M.Bieb. – gorysz ruski^[8]
Peucedanum sandwicense Hillebr.
Peucedanum shanianum F.L.Chen & Y.F.Deng
Peucedanum siamicum Craib
Peucedanum songpanense R.H.Shan & F.T.Pu
Peucedanum tauricum M.Bieb.
Peucedanum translucens Rech.f.
Peucedanum vaginatum Ledeb.
Peucedanum venetum (Spreng.) W.D.J.Koch
Peucedanum verticillare (L.) W.D.J.Koch ex DC.
Peucedanum violaceum R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum vogelianum Emb. & Maire
Peucedanum vourinense (Leute) Hartvig
Peucedanum wawrae (H.Wolff) S.W.Su ex M.L.Sheh
Peucedanum winkleri H.Wolff
Peucedanum wulongense R.H.Shan & M.L.Sheh
Peucedanum yunnanense H.Wolff
Peucedanum zedelmeierianum Manden.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
↑ ^a ^b ^c ^d Peucedanum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2025-09-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer International Publishing, 2018, s. 168. ISBN 978-3-319-93604-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 702, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 108 .
↑ Genus Peucedanum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-14].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].

[powo-4] Peucedanum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2025-09-19].

[kubitzki-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer International Publishing, 2018, s. 168. ISBN 978-3-319-93604-8.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-7] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 702, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[koczwara-8] MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 108 .

[grin-9] Genus Peucedanum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-14].

[4]