Goryczka wąskolistna

Goryczka wąskolistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczka
Gatunek	goryczka wąskolistna
	Nazwa systematyczna
	Gentiana pneumonanthe L.; Sp. pl. 1:228. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryczka wąskolistna^[4] (Gentiana pneumonanthe L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w całej niemal Europie oraz na Kaukazie i części Syberii^[5]. W Polsce rozproszony na całym niżu, szczególnie w południowo-zachodniej i wschodniej części. Najliczniej występuje na przedpolu Karpat (Wyżyna Śląska i południowo-wschodnia część Kotliny Sandomierskiej). W Karpatach jest rzadki, głównym centrum występowania jest Beskid Wyspowy. Podano tutaj kilkadziesiąt jego stanowisk. Poza tym rejonem w Karpatach podano następujące stanowiska: na Pogórzu Wielickim, Józefów w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej, w okolicach Suchej Beskidzkiej, w kilku miejscach w Beskidzie Makowskim oraz w dolinie górnego Sanu w Bieszczadach. Na innych dawniej podawanych stanowiskach wyginął. Najwyżej położone stanowisko znajduje się na Przełęczy Suchej w Beskidzie Wyspowym (715 m n.p.m.)^[6]. Na Słowacji występuje u podnóża Tatr. W polskich Tatrach nie rośnie. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[4].

Morfologia

Łodyga: Zazwyczaj nierozgałęziona, czasami tylko rozgałęziona w górnej części. Osiąga wraz z kwiatami wysokość 10-80 cm. Ulistniona na całej wysokości. Pod ziemią występuje cienkie i rozgałęzione kłącze^[7]
Liście: Dolne łuskowate, górne równowąskie, siedzące, parami zrośnięte u nasady^[6] Ustawione na łodydze skrętolegle, brzegi mają często podwinięte. Posiadają 1 wyraźny nerw (rzadko 3 lub 5), nerwacja siatkowa prawie niewidoczna^[8].
Kwiaty: Intensywnie niebiesko-fioletowe, duże (do 5,5 cm), pojedyncze lub skupione po kilka w kątach wyższych liści. Korona szerokodzwonkowata, zrośnięta z 5 płatków. Kielich dzwonkowaty, o ząbkach tej samej długości co rurka, lub krótszych^[6].
Owoc: Torebka. Nasiona drobne, o powierzchni pokrytej lamelkowatą siateczką^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września. Rozmnaża się przez nasiona, oraz wegetatywnie, przez kłącza. Siedlisko: wilgotne lub podmokłe łąki^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All.Molinion caeruleae^[9]. Roślina trująca: składniki chemiczne i działanie podobne jak u goryczki trojeściowej^[10]. Liczba chromosomów 2n = 26^[6].

Jest rośliną żywicielską chronionego motyla modraszka alkona^[11].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:

Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006, 2016)^[12]^[13] – gatunek narażony (kategoria zagrożenia VU).

Głównym czynnikiem zmniejszania się liczby populacji i ilości występujących w nich osobników jest zmniejszanie się powierzchni siedlisk. Następuje to wskutek zaniechania tradycyjnych sposobów ich użytkowania (koszenia) oraz niekorzystnych zmian stosunków wodnych. Zaniechanie koszenia nieużytków powoduje rozwój wysokich bylin kępkowych i krzewów zagłuszających goryczkę wąskolistną. Prawdopodobną przyczyną jest także zmniejszenie się liczebności zapylającego ją motyla modraszka alkona. W Karpatach jedną z głównych przyczyn zaniku tego gatunku goryczki jest zabudowa jej siedlisk^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
↑ Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 170.
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-01].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[szafer-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[mowszowicz-10] Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.

[11] Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 170.

[12] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[13] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]