Gentianopsis

*Gentianopsis*
	; Gentianopsis ciliata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	Gentianopsis
	Nazwa systematyczna
	Gentianopsis Y. C. Ma; Acta Phytotax. Sin. 1: 7. Mar 1951
	Typ nomenklatoryczny
	G. barbata (J. A. Froelich) Y. C. Ma
Synonimy
	Anthopogon Neck. ex Raf.; Denckea Raf.; Lehmanna Casseb. & Theob.; Pterygocalyx Maxim.; Gentiana sect. Crossopetalae Froelich ex Grisebach; Gentiana subgen. Eublephis Rafinesque.;
	Anthopogon Neck. ex Raf.; Denckea Raf.; Lehmanna Casseb. & Theob.; Pterygocalyx Maxim.; Gentiana sect. Crossopetalae Froelich ex Grisebach; Gentiana subgen. Eublephis Rafinesque.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gentianopsis Ma – rodzaj roślin zielnych z rodziny goryczkowatych. Obejmuje od ok. 21^[4] do ponad 30 gatunków^[7]. Rośliny te występują na półkuli północnej w strefie klimatu okołobiegunowego i umiarkowanego schodząc na południe na obszarach górskich do Meksyku, Maroka, Kaukazu i gór Azji Środkowej po Himalaje^[4]. W Polsce jedynym przedstawicielem rodzaju jest goryczuszka orzęsiona Gentianopsis ciliata^[8].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne^[9].

Morfologia i biologia

Pokrój: Rośliny zielne, jednoroczne, dwuletnie, rzadziej byliny. Pędy mają nagie, ich łodygi są słabo czterokanciaste, korzenie wiązkowe, cienkie^[6].
Liście: Naprzeciwległe, rozmieszczone luźno wzdłuż łodygi lub skupione w rozetę przyziemną, siedzące^[7].
Kwiaty: Pojedyncze na szczycie pędu, szypułkowe, obupłciowe, czterokrotne. Pąk kwiatowy jest elipsoidalny – nieco spłaszczony na szczycie i czteroboczny. Kielich walcowato-dzwonkowaty, z dwiema parami zwykle nierównych pod względem długości i szerokości działek, z orzęsioną błoną między nimi. Płatki korony zrośnięte w dole dzwonkowato lub rurkowato, różnie zabarwione – białe, czerwone, różowe, fioletowe i niebieskie. Gardziel korony nie jest przesłonięta żadnymi wyrostkami, za to często skraj płatków korony jest pokryty rzęskami lub frędzlami. Pręciki cztery przyrośnięte nasadami do dolnej części rurki korony^[7], z żółtymi pylnikami^[6]. U nasady korony obecne są miodniki. Zalążnia górna, wyniesiona na wyraźnym gynoforze, jednokomorowa, z licznymi zalążkami, znamiona dwa, okazałe, siedzące na szczycie zalążni lub na krótkiej szyjce^[7].
Owoce: Wielonasienne, pękające od góry dwiema klapami torebki. Nasiona eliptyczne lub walcowate, z łupiną gęsto brodawkowatą^[7]^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Swertiinae, plemienia Gentianeae w obrębie rodziny goryczkowatych (Gentianaceae) z rzędu goryczkowców (Gentianales)^[2]^[5].

Gatunki tu zaliczane wyodrębniane były tradycyjnie w randze sekcji lub podrodzaju w obrębie rodzajów goryczka Gentiana (w jego szerokim ujęciu)^[6]. Analizy DNA plastydowego pozwoliły sprecyzować relacje filogenetyczne między drobnymi rodzajami wyłączonymi z Gentiana i datować istotne momenty ich ewolucji. Gatunki z rodzaju Gentianopsis zajmują pozycję bazalną w obrębie kladu, w którym kolejno oddzielały się kolejne rodzaje: Halenia, niebielistka Swertia, goryczuszka Gentianella, Lomatogonium i Comastoma. Rodzaj Gentianopsis oddzielił się od reszty już 17,89 miliona lat temu^[10].

Relacje filogenetyczne w obrębie podplemienia Swertiinae^[10]

Swertiinae

	Tripterospermum

	Gentiana – goryczka

Gentianopsis

Halenia

Swertia – niebielistka

Gentianella – goryczuszka

	Lomatogonium

	Comastoma

Wykaz gatunków^[4]

Gentianopsis barbata (Froel.) Ma
Gentianopsis barbellata (Engelm.) Iltis
Gentianopsis ciliata (L.) Ma – goryczuszka orzęsiona
Gentianopsis contorta (Royle) Ma
Gentianopsis crinita (Froel.) Ma
Gentianopsis detonsa (Rottb.) Ma
Gentianopsis doluchanovii (Grossh.) Tzvelev
Gentianopsis grandis (Harry Sm.) Ma
Gentianopsis holopetala (A.Gray) Iltis
Gentianopsis komarovii (Grossh.) Toyok.
Gentianopsis lanceolata (Benth.) Iltis
Gentianopsis lutea (Burkill) Ma
Gentianopsis macounii (Holm) Iltis
Gentianopsis macrantha (D.Don ex G.Don) Iltis
Gentianopsis nesophila (Holm) Iltis
Gentianopsis paludosa (Hook.f.) Ma
Gentianopsis simplex (A.Gray) Iltis
Gentianopsis thermalis (Kuntze) Iltis
Gentianopsis victorinii (Fernald) Iltis
Gentianopsis virgata (Raf.) Holub
Gentianopsis yabei (Takeda & H.Hara) Ma

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-08-15] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-08-15] (ang.).
↑ ^a ^b Gentianopsis. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian, National Museum of Natural History. [dostęp 2022-08-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gentianopsis Ma. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-15].
↑ ^a ^b Genus: Gentianopsis Ma. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gentianopsis Ma. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Saood Omer: Gentianopsis Ma. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 88, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 383, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Yu Zhang, Jingya Yu, Mingze Xia, Xiaofeng Chi, Gulzar Khan, Shilong Chen, Faqi Zhang. Plastome sequencing reveals phylogenetic relationships among Comastoma and related taxa (Gentianaceae) from the Qinghai–Tibetan Plateau. „Ecology and Evolution”. 11, 22, s. 16034-16046, 2021. DOI: 10.1002/ece3.8274.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-08-15] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-08-15] (ang.).

[ing-3] Gentianopsis. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian, National Museum of Natural History. [dostęp 2022-08-15].

[powo-4] Gentianopsis Ma. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-15].

[grin-5] Genus: Gentianopsis Ma. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-15].

[china-6] Gentianopsis Ma. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[pakistan-7] Saood Omer: Gentianopsis Ma. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 88, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-9] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 383, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[zhang-10] Yu Zhang, Jingya Yu, Mingze Xia, Xiaofeng Chi, Gulzar Khan, Shilong Chen, Faqi Zhang. Plastome sequencing reveals phylogenetic relationships among Comastoma and related taxa (Gentianaceae) from the Qinghai–Tibetan Plateau. „Ecology and Evolution”. 11, 22, s. 16034-16046, 2021. DOI: 10.1002/ece3.8274.

[4]