Czepiec (nakrycie głowy)

Czepiec lub czepek – w dawnych czasach kobiece nakrycie głowy bez ronda, gładkie, przylegające do głowy lub usztywniane dla uzyskania różnorodnych kształtów^[1]; element stroju ludowego, szlacheckiego i mieszczańskiego. Był noszony zarówno w wersji domowej, jak i wyjściowej. Zdobiony był falbankami, koronkami, często posiadał dodatkowo małą pelerynkę okrywającą ramiona. Szczególnie fantazyjne kształty występowały w okresie późnego średniowiecza.

Czepiec był nakryciem głowy kobiet zamężnych. W dniu ślubu o północy w trakcie obrządku zwanego oczepinami panna młoda otrzymywała czepiec od starszej kobiety, zwykle matki chrzestnej, i od tej pory nie chodziła już z gołą głową.

Od XVI wieku wielkość czepca zaczęła się zmniejszać, znikły falbanki i marszczenia, a pojawiły się małe płaskie czepki przypominające naleśnik, uszyte ze wstążek i koronek. W końcu jedynym śladem dawnego czepca stał się upięty na czubku głowy pukiel z wstążek. Kobiety wolały nosić coraz modniejsze kapelusze, jednak jeszcze na początku XX wieku starsze matrony, tradycjonalistki, nadal zakładały koronkowe, wiązane pod brodą, czepki. Jeśli starsza pani była wdową, to przez rok nosiła czarny wdowi czepiec z takiej samej barwy woalką, która osłaniała twarz oraz welonem, który spływał na plecy, sięgając czasami aż do ziemi.

Rodzaje czepców

Czepek nocny

Czepek nocny (XIX w.)

Szyty był najczęściej z białego płótna, tak jak bielizna, i zakładany na noc do spania. Pełnił dwie funkcje: przede wszystkim chronił przed chłodem w słabo ogrzewanych dworach czy mieszkaniach w mieście, a ponadto chronił pościel przed zabrudzeniem. Starsze panie często farbowały siwiejące włosy wyciągiem z włoskiego orzecha, który zostawiał trudno usuwalne plamy. Męskim odpowiednikiem czepka nocnego była szlafmyca (niem. Schlafmütze). Głęboko wciśnięta na czoło z długim spiczastym końcem przypominała czapkę św. Mikołaja, tyle że białego koloru. Zwyczaj spania w szlafmycy zanikł na początku XX wieku.

Galeria

pocz. XIV wieku
1439
Francja, 1740
ok. 1770
Dania, 1800
Francja, 1900
ok. 1920
koronkowy wykonany techniką igiełkową w muzeum w Wiśle
Warmianki w tradycyjnych czepcach warmińskich, obraz Hedwig Neuhof z ok. 1900 roku
Kobieta z Prus Wschodnich w tradycyjnym czepcu, znaczek pocztowy z 1935 roku
Czepiec kobiecy. Materiał: złoty brokat, złota koronka, cekiny, wstążka atłasowa. Region żywiecki. Z kolekcji Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

Przypisy

↑ Kubalska-Sulkiewicz K., red., 2007, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd.5, Warszawa, s. 78, ISBN 83-01-12365-6

Bibliografia

Małgorzata Szubert: Leksykon rzeczy minionych i przemijających. Warszawa: Muza SA, 2003. ISBN 83-7319-138-0.
Bogusława Wiluś Wiluś: Wieluńskie czepkarstwo ludowe : sztuka układania i haftowania czepców. 1993.
Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-11785-0.

[1] Kubalska-Sulkiewicz K., red., 2007, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd.5, Warszawa, s. 78, ISBN 83-01-12365-6

[1]