Brunon Antoni Nowakowski
Brunon Antoni Nowakowski (ur. 26 września 1890 w Strzałkowie, zm. 27 lutego 1966 w Katowicach) – polski lekarz i oficer, jeden z pionierów polskiej higieny i medycyny pracy, profesor zwyczajny doktor habilitowany nauk medycznych, rektor Śląskiej Akademii Medycznej.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk medycznych | |
| Specjalność: bakteriologia | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN |
członek krajowy czynny |
| Status PAU |
członek korespondentet |
| Doktor honoris causa Śląska Akademia Medyczna – 1960 | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Wileński |
| Rektor ŚAM | |
| Okres spraw. |
1948–1951 |
| Odznaczenia | |
    
| |
Działalność naukowa
edytujUrodził się w rodzinie Franciszka, urzędnika celnego, i Leokadii z Kuhnertów[1]. W 1914 uzyskał dyplom lekarza oraz uprawnienia do wykonywania praktyki lekarskiej. W 1919 objął kierownictwo nad laboratorium bakteriologicznym w Równem, gdzie odkrył nową odmianę paratyfusu A. Po uzyskaniu stopnia doktora wszech nauk lekarskich oraz przejściu do rezerwy w stopniu majora lekarza został mianowany pierwszym asystentem w Pracowni Higieny Wojskowego Instytutu Sanitarnego w Warszawie. W latach 1924–1926 odbył stypendium Rockefellerowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Po powrocie powołał do życia Oddział Higieny Pracy w Szkole Higieny w Warszawie, a także nawiązał kontakty z Instytutem Spraw Społecznych w Warszawie oraz z Zakładem Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie. Kierownik Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Katedry Higieny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego (1939).
Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Rumunii, gdzie został powołany na lekarza Ambasady Polski w Bukareszcie. W 1941 przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie pracował na Polskim Wydziale Lekarskim na Uniwersytecie w Edynburgu, będąc kierownikiem Katedry i Zakładu Higieny. Był też reprezentantem interesów polskich w Komisji Zdrowia ONZ ds. Pomocy i Odbudowy.
Po powrocie do Polski w 1946 zajął się przywracaniem do życia Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim UJ, której został kierownikiem. W 1947 powierzono mu obowiązki organizatora, a od 15 czerwca 1948 pierwszego rektora Akademii Lekarskiej w Bytomiu (Rokitnicy), którym był do 31 sierpnia 1951. W latach 1949–1960 był kierownikiem Katedry Higieny ŚAM. Dzięki jego staraniom powołano w 1950 Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym (w strukturze ŚAM). Na emeryturę przeszedł w 1960.
Był promotorem i recenzentem 40 rozpraw doktorskich. Jego uczniami są m.in. prof. Klaudiusz Ciubra, doc. dr Romuald Dukat, doc. dr Benon Zieleźnik. Autor wielu podręczników dotyczących higieny i medycyny pracy, referatów, recenzji i 150 artykułów.
Członek wielu organizacji i polskich stowarzyszeń m.in. Instytutu Spraw Społecznych, Komitetu Higieny Ogólnej i Społecznej PAN, Rady Naukowej przy MZiOS, Pol. Tow. Lekarskiego, Komitetu Stałego Międzynarodowego Stowarzyszenia Medycyny Pracy w Genewie oraz Fińskiego Stowarzyszenia Medycyny Pracy. Był nazywany polskim „ojcem higieny”.
Został Nagrodą Państwową I st. Uhonorowany doktoratem honoris causa ŚAM (1960).
Zmarł 27 lutego 1966 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 66, rząd 4, miejsce 1–2)[2].
Działalność patriotyczna
edytujCzłonek tajnej organizacji młodzieżowej Związek Marianów, Towarzystwa Tomasza Zana, organizacji młodzieżowej Zet, uczestnik powstania wielkopolskiego, lekarska służba wojskowa na frontach II wojny światowej.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1949)[3]
- Złotym Krzyż Zasługi (1939)[1]
- Medal Niepodległości[1]
- Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”
- pruski Krzyż Żelazny II klasy[1]
- bawarski Krzyż Zasługi Wojskowej IV klasy[1]
Ważniejsze publikacje zwarte
edytuj- Zasady zwalczania chorób zakaźnych, Warszawa 1925
- Zasady wietrzenia i ogrzewania zakładów pracy, Warszawa 1935 (wyd. nowe 1953 z uzup. S. Filipkowskiego, wyd. 2 1955)
- Organizacja pierwszej pomocy w zakładach pracy, Warszawa 1936 (wyd. 2 1939)
- Żywienie w związku z pracą, Warszawa 1947
- Higiena. wykłady B. Nowakowskiego wg stenogramu Marii Łachówny, Kraków 1947 (skrypt UJ)
- Higiena społeczna dla społeczników, Kraków 1948
- Higiena ze szczególnym uwzględnieniem higieny pracy. Wykłady przeznaczone dla studiujących w Państwowym Technikum Korespondencyjnym, Warszawa 1951 (skrypt PTK)
- Higiena ogólna, Warszawa 1956 (wyd. 2 1958)
- Zasady higieny pracy w przemyśle, Warszawa 1963 (wyd. 2 1967)
- Lekarze przemysłowi. Wybór prac lekarzy przemysłowych, red. B. Nowakowski, M. Sokołowska, A. Sarapata, Wrocław 1965
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Brunon Antoni Nowakowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.5000 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-08].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: BISKUPSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2014-12-31].
- ↑ M.P. z 1949 r. nr 49, poz. 679.
Bibliografia
edytuj- Henryk Jakólecki, Zygmunt Stęplewski, Brunon Nowakowski – człowiek i jego dzieło, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1989, t. 18–19, s. 225–232.
- Kazimierz Nowak, Udział krakowskich lekarzy w fenomenie Polskiego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu w Edynburgu, Kraków 2006, s. 19–20 (rozdział: Brunon Antoni Nowakowski).
- Alfred Puzio, Brunon Nowakowski 1890–1966. Pionier polskiej higieny i medycyny pracy, organizator i pierwszy rektor Śląskiej Akademii Medycznej im. Ludwika Waryńskiego w Katowicach, Katowice 1988.
- Alfred Puzio, Nowakowski Brunon Antoni, [w: Hasła biograficzne (baza pełnotekstowa), Centrum Dokumentacji Dziejów Medycyny i Farmacji Górnego Śląska, SUM 2019.]
- Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN, [w: Historia Wydziałów Lekarskich w Polsce, Katedra Historii Medycyny UJ CM.]
- Śląska Akademia Medyczna im. Ludwika Waryńskiego 1948–1973, Katowice 1973