Bronisława Rychter-Janowska

Pierwsze lata życia spędziła w Starym Sączu u boku matki, nauczycielki w jednej ze starosądeckich szkół. Tam rozpoczęła naukę na pensji u ss. Klarysek, którą kontynuowała w seminarium nauczycielskim w Krakowie. Pierwszym nauczycielem rysunku i malarstwa był jej starszy brat Stanisław Janowski, student Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1896, po kilku latach pracy w wiejskiej szkole w Siołkowej k. Grybowa, dzięki uzyskanemu stypendium i wsparciu brata, wyjechała do Monachium, gdzie studiowała malarstwo w prywatnych szkołach Antona Ažbe i Simona Hollósy^[1]. Pobierała również lekcje u mistrza portretu Franza von Lenbacha. W późniejszym okresie, już jako mężatka, kontynuowała studia we Florencji i Rzymie.

Twórczość Bronisławy Rychter-Janowskiej wyróżnia subtelność i nastrojowość, mistrzowska gra świateł i cieni. Ulubionym tematem jej prac był polski dwór i jego wnętrza, kościółki i wiejskie chaty oraz pejzaże. Tytuły obrazów mówią same za siebie: Dworek babuni, Wnętrze salonu, Chata w śniegu, Powrót z kościoła. Również dała się poznać jako portrecistka, w czym niewątpliwą zasługę miały lekcje u „księcia malarzy” von Lenbacha. Wykorzystywała wszystkie techniki malarskie – olej, pastele, akwarele, znane są jej rysunki węglem, tworzyła również makaty i aplikacje. Współpracowała z kabaretem Zielony Balonik w Jamie Michalikowej w Krakowie oraz kabaretami lwowskimi, dla których tworzyła projekty kukiełek. Swoje prace wystawiała w Krakowie, Lwowie, Warszawie, Pradze, Wiedniu, Rzymie, Wenecji i Florencji.

W latach 1906–1915 wróciła do matki do Starego Sącza, jednak często wyjeżdżała „w poszukiwaniu piękna”, podróżując po niemal całej Europie i północnej Afryce, dokumentując wrażenia w szkicowniku i na płótnach (Fontanna w Alhambrze, Monte Palegrino, Ogrody w Tivoli, Koloseum, Ruiny greckie, Kartagina). Szczególnie ukochała Włochy: w Rzymie, Neapolu i na Sycylii spędziła prawie trzy lata. Odbyła również podróż do Turcji, przy czym podróż ta miała z jednej strony cel artystyczny, z drugiej była próbą nawiązania rodzinnych kontaktów z dalszymi krewnymi, potomkami Konstantego Borzęckiego^[2].

W 1909 otworzyła w Starym Sączu szkołę malarską, jednak szybko zrezygnowała z jej prowadzenia ze względu na nieprzychylność drobnomieszczańskiej społeczności^[3].

Mniej znaną stroną twórczości Rychter-Janowskiej jest publicystyka i literatura. Drukowała m.in. w „Gazecie Lwowskiej”, Reformie i innych wydawnictwach krakowskich, lwowskich i wiedeńskich. Była autorką kilku dramatów i obszernych pamiętników, obejmujących całe jej długie i bogate życie artystyczne.

W 1917 osiadła na stałe w Krakowie, a jej mieszkanie stało się jednym z najbardziej znanych salonów artystycznych miasta. Tworzyła do ostatnich chwil życia. Swój dorobek sama artystka oszacowała na kilkanaście tysięcy prac. Obrazy Rychter-Janowskiej znajdują się w wielu muzeach polskich i zagranicznych, m.in. w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie i Muzeum Watykańskim oraz zbiorach prywatnych. Ze względu na ich również niezaprzeczalną secesyjną dekoratywność cieszą się do dziś dużym powodzeniem na aukcjach antykwarycznych. Spuścizna rękopiśmienna artystki znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie.

Rodzicami Bronisławy^[4] byli Władysław Janowski (1837–1895), uczestnik powstania styczniowego, urzędnik prywatny oraz Malwina z Borzęckich h. Półkozic (1842–1926)^[5]. Brat Bronisławy – Stanisław Janowski (1866–1942) – również artysta malarz, był drugim mężem Gabrieli Zapolskiej. 26 października 1900 we Lwowie zawarła związek małżeński z Tadeuszem Rychterem^[6], artystą malarzem, pochodzącym ze znanej lwowskiej rodziny profesorskiej. Małżeństwo było bezdzietne i zakończone po kilku latach separacją. Miała adoptowaną córkę: Matyldę Janowską (1904–1988).

Artystkę pochowano w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera VI-wsch-po praw. Lillingów)^[7].

• Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1938 „za zasługi na polu sztuki”^[8]

• Bazielich, Wiktor, Z pamiętnika Bronisławy Rychter-Janowskiej, [w:] Ze skarbca kultury, Ossolineum, Wrocław, z. 1 (9), s. 120–130, 1956.
• Bieniasz, Józef, Bronisława Rychter-Janowska (wspomnienie pośmiertne), [w:] Dziennik Polski, nr 279 (3054), 22–23.09.1953, Dodatek „Od A do Z”, nr 48, s.2.
• Gass, Izabela, Bronisława Rychter-Janowska, [w:] Rocznik Sądecki, Nowy Sącz, t. XXXIII, s. 468–473, 2005, ISSN 0080-3561.
• Linowska, Stefania (red.), Listy Gabrieli Zapolskiej, PIW, Warszawa, t. I i II, 1970.
• Nekrologi Malwiny Janowskiej [w:] Głos Narodu, Czas (Kraków), Wiek Nowy (Lwów), 1926.

• Bronisława Rychter-Janowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-02].