Biskupi krakowscy

Biskupi krakowscy – biskupi diecezjalni, biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy oraz administratorzy apostolscy diecezji krakowskiej (od 1925 archidiecezji).

W latach 1443–1790 kolejni biskupi diecezjalni byli książętami siewierskimi.

Biskupi

Biskupi problematyczni

Historycznie biskupstwo krakowskie powołano w roku 1000. Zaś najstarszy kalendarz katedry wawelskiej pochodzący z ok. 1257 roku wymienia przed pierwszym historycznym biskupem Popponem dwóch jego poprzedników: Prohora i Prokulfa, o których brakuje przekazów historycznych. Stąd według różnych hipotez mogli to być albo biskupi krakowscy, albo ołomunieccy jednak na siedzibie krakowskiej albo też mogli to by być kontynuatorzy słowiańskiej misji Metodego. Inni badacze sugerują, że dedykacja katedry na Wawelu Wacławowi I wskazuje, że została ona ufundowana jeszcze w okresie przynależności Krakowa do państwa czeskiego, co mogło mieć miejsce przed rokiem 990^[1]. Jeszcze inne teorie uznają Prohora i Prokulfa za osoby włączone do katalogu biskupów krakowskich przypadkowo. Dla przykładu Alfons Parczewski wykazał podobieństwo imion Prokora i Prokulfa do imion Porchariusa i Prokulejana – biskupów diecezji Auch z VI w. we Francji.

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
ok. 973–986?		Prohor	być może biskup misyjny podległy kościelnej jurysdykcji biskupa praskiego
986–995?		Prokulf	być może biskup misyjny podległy kościelnej jurysdykcji biskupa praskiego

Biskupi diecezjalni

Lata urzędowania		Uwagi
1000–1008?	Poppon	biskup krakowski podległy metropolicie gnieźnieńskiemu
1009–1018?	Gompon	Wojciech Kętrzyński utożsamia go z poprzednikiem
1019–1030	Lambert I
1030/1032?–1046?	Rachelin
1046?–1059	Aaron	arcybiskup
1061–1071	Lambert II Suła
1072–1079	Stanisław ze Szczepanowa	święty Kościoła katolickiego
1082–1101	Lambert III
1101	Czasław
1102–1109	Baldwin
1109/1110–1118	Maurus
1118–1142	Radost
1142–1143	Robert
1143–1166	Mateusz
1166?–1185?	Gedko
1185?–1207	Pełka
1208–1218	Wincenty Kadłubek	rezygnacja z funkcji biskupiej, następnie mnich cysterski błogosławiony Kościoła katolickiego
1218–1229	Iwo Odrowąż
1229–1242	Wisław z Kościelca
1242–1266	Jan Prandota
1266–1292	Paweł z Przemankowa
1292–1294	Prokop
1294–1320	Jan Muskata
1320–1326	Nanker
1326–1347	Jan Grot
1347–1348	Piotr z Falkowa
1348–1366	Bodzęta
1367–1380	Florian Mokrski
1380–1382	Zawisza Kurozwęcki
1382–1392	Jan Radlica
1392–1412	Piotr Wysz	następnie biskup diecezjalny poznański
1412–1423	Wojciech Jastrzębiec	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1423–1455	Zbigniew Oleśnicki	kardynał
1455–1460	Tomasz Strzępiński
1461–1463	Jakub z Sienna	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1463–1464	Jan Gruszczyński	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1464–1471	Jan Lutkowic z Brzezia
1471–1488	Jan Rzeszowski
1488–1503	Fryderyk Jagiellończyk	od 1493 jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy kardynał
1503–1524	Jan Konarski
1524–1535	Piotr Tomicki
1536–1537	Jan Latalski	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1537–1538	Jan Chojeński
1538–1545	Piotr Gamrat	od 1541 jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1546–1550	Samuel Maciejowski
1551–1560	Andrzej Zebrzydowski
1560–1572	Filip Padniewski
1572–1577	Franciszek Krasiński
1577–1591	Piotr Myszkowski
1591–1600	Jerzy Radziwiłł	kardynał
1600–1605	Bernard Maciejowski	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy kardynał
1607–1616	Piotr Tylicki
1616–1630	Marcin Szyszkowski
1630–1631	Andrzej Lipski
1632–1634	Jan Albert Waza	kardynał
1635–1642	Jakub Zadzik
1642–1657	Piotr Gembicki
1658–1679	Andrzej Trzebicki
1681–1699	Jan Małachowski
1700	Stanisław Kazimierz Dąmbski
1701–1702	Jerzy Albrecht Denhoff
1710–1719	Kazimierz Łubieński
1720–1732	Konstanty Felicjan Szaniawski
1732–1746	Jan Aleksander Lipski	kardynał
1746–1758	Andrzej Stanisław Załuski
1759–1788	Kajetan Ignacy Sołtyk
1788–1800	Feliks Paweł Turski
1805–1813	Andrzej Gawroński
1815–1829	Jan Paweł Woronicz	następnie arcybiskup metropolita warszawski i prymas Królestwa Polskiego
1830–1836 (formalnie do 1851)	Karol Skórkowski	z przyczyn politycznych w 1835 opuścił diecezję i do śmierci pozostał na wygnaniu; w jego imieniu rządy w diecezji sprawowali administratorzy^[2]
	Franciszek Zglenicki	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1836–1841^{[potrzebny przypis]}
	Ludwik Łętowski	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1841–1849, sakra w 1845^[3]
	Mateusz Gładyszewicz	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1849–1862^[4]
	Antoni Junosza Gałecki	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1862–1879^[5]
1879–1894	Albin Dunajewski	kardynał
1895–1911	Jan Puzyna	kardynał
1911–1951	Adam Stefan Sapieha	od 1925 arcybiskup metropolita, kardynał
	Eugeniusz Baziak	administrator apostolski w latach 1951–1962 jednocześnie arcybiskup metropolita lwowski
1964–1978	Karol Wojtyła	arcybiskup metropolita, kardynał następnie papież Jan Paweł II święty Kościoła katolickiego
1979–2005	Franciszek Macharski	arcybiskup metropolita, kardynał
2005–2016	Stanisław Dziwisz	arcybiskup metropolita, kardynał
od 2017	Marek Jędraszewski	arcybiskup metropolita

Uwaga! Kolejność i okresy sprawowania władzy biskupiej pierwszych biskupów do Fulka włącznie są mocno niepewne. Podstawowe źródła (Katalogi biskupów krakowskich) różnią się zarówno co do samego ich istnienia (Prohor, Prokulf, Gompon, Lambert), ich kolejności oraz lat pontyfikatu. Historyczność postaci biskupów Prohora i Prokulfa jest przedmiotem sporu historiograficznego. Pierwsze źródło, które o nich wspomina, to Katalog biskupów krakowskich z poł. XIII w., zawierający obok informacji sprawdzonych o pierwszych biskupach ewidentne bałamuctwa. Część historyków (Aleksander Gieysztor, Gerard Labuda) uważa, że mogli być biskupami morawskimi z ostatniej ćwierci X w., w jurysdykcji których znajdował się Kraków. Aron nosił tytuł arcybiskupa ad personam, tzn. że otrzymał paliusz arcybiskupi jako osobiste wyróżnienie, ale nie oznaczało automatycznego objęcia i sprawowania urzędu metropolity.

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania		Uwagi
1303–1306	Marcin
1347–1348	Jan	następnie biskup pomocniczy kujawski
1360–ok. 1371	Tomasz z Sienna
1395–1412	Zbigniew z Łapanowa	następnie biskup diecezjalny łucki, późniejszy biskup diecezjalny kamieniecki
1423–1444	Jarosław z Lublina
1446–1461	Jerzy
1464–1498	Paweł z Krakowa
1499–1503	Marian Lulias
1503–1526	Jan Amicinus
1527–1544	Dominik Małachowski
1544–1546	Erazm Ciołek
1547–1559	Andrzej Spot
1560–1565	Stanisław Słomowski	następnie arcybiskup metropolita lwowski
1566–1577	Marcin Białobrzeski	następnie biskup diecezjalny kamieniecki
1578–1586	Jakub Milewski
1587–1614	Paweł Dembski
1614–1645	Tomasz Oborski
1645–1657	Olbracht Lipnicki
1658–1689	Mikołaj Oborski
1690–1700	Stanisław Szembek	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1700–1705	Kazimierz Łubieński	następnie biskup diecezjalny chełmski, późniejszy biskup diecezjalny krakowski
1706–1726	Michał Szembek
1726–1751	Michał Ignacy Kunicki
1753–1786	Franciszek Potkański
1786–1806	Józef Olechowski
1787–1798	Wojciech Radoszewski
1767–1807	Jan Kanty Lenczowski
1814	Augustyn Karol Lipiński
1816–1830	Tomasz Nowiński
1824–1841	Franciszek Zglenicki	w latach 1836–1841 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1845–1868	Ludwik Łętowski	w latach 1841–1849 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1862–1879	Antoni Junosza Gałecki	w latach 1862–1879 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1900–1924	Anatol Nowak	następnie biskup diecezjalny przemyski
1927–1958	Stanisław Rospond
1951	Eugeniusz Baziak	koadiutor, następnie administrator apostolski archidiecezji krakowskiej jednocześnie arcybiskup metropolita lwowski
1958–1964	Karol Wojtyła	następnie arcybiskup metropolita krakowski i kardynał późniejszy papież Jan Paweł II święty Kościoła katolickiego
1960–1992	Julian Groblicki
1962–1988	Jan Pietraszko
1970–1993	Albin Małysiak
1970–1992	Stanisław Smoleński
1985–1992	Kazimierz Górny	następnie biskup diecezjalny rzeszowski
1988–2004	Kazimierz Nycz	następnie biskup diecezjalny koszalińsko-kołobrzeski, późniejszy arcybiskup metropolita warszawski i kardynał
1988–2022	Jan Szkodoń
2004–2014	Jan Zając
2004–2010	Józef Guzdek	następnie biskup polowy Wojska Polskiego, późniejszy arcybiskup metropolita białostocki
2011–2017	Grzegorz Ryś	następnie arcybiskup metropolita łódzki, kardynał
od 2011	Damian Muskus
	Franciszek Ślusarczyk	nominat (2018), zrezygnował z przyjęcia sakry biskupiej^[6]
od 2019	Janusz Mastalski
od 2021	Robert Chrząszcz

Przypisy

↑ Biskupi krakowscy. diecezja.pl. [dostęp 2018-12-18].
↑ Skórkowski Karol [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] (pol.).
↑ Łętowski Ludwik [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] .
↑ Karol Skórkowski i jego następcy [online], diecezja.pl [dostęp 2020-10-16] (pol.).
↑ Gałecki Antoni [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] (pol.).
↑ Komunikat metropolity krakowskiego. diecezja.pl, 2018-12-12. [dostęp 2018-12-12].

Bibliografia

Katalogi biskupów krakowskich, ed. J. Szymański, [Pomniki Dziejowe Polski, seria II, t. X, cz. 2], Warszawa 1974
Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manu scriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimis editionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis) (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki t. IV). [dostęp 2012-02-21].
Prokop K.R., Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999.
PiotrP. Nitecki PiotrP., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, HenrykH. Gulbinowicz, Warszawa: Pax, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455 .
Czaplewski P., Tytularny episkopat w Polsce średniowiecznej (ciąg dalszy), Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie, Poznań 1915.
Biskupi diecezjalni krakowscy na stronie archidiecezji krakowskiej (arch.). [dostęp 2018-10-20].

Linki zewnętrzne

Biskupi diecezjalni krakowscy na stronie archidiecezji krakowskiej. [dostęp 2018-10-20].
Archidiecezja krakowska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-02-21] (ang.).

[diecezjaK-1] Biskupi krakowscy. diecezja.pl. [dostęp 2018-12-18].

[2] Skórkowski Karol [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] (pol.).

[3] Łętowski Ludwik [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] .

[4] Karol Skórkowski i jego następcy [online], diecezja.pl [dostęp 2020-10-16] (pol.).

[5] Gałecki Antoni [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2020-03-03] (pol.).

[6] Komunikat metropolity krakowskiego. diecezja.pl, 2018-12-12. [dostęp 2018-12-12].

[1]