Artur Maruszewski

Artur Tomasz Maruszewski urodził się 21 grudnia 1886 roku w Warszawie, w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, Teofila i Teodozji z Mierzyńskich. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym mieście, ale do matury nie doszedł, gdyż został relegowany z gimnazjum za udział w strajku szkolnym 1905 roku. Naukę kontynuował na Krymie w mieście Kercz, gdzie zdał egzamin dojrzałości, po czym podjął studia prawa na uniwersytetach w Kazaniu i Kijowie. Tam zaangażował się w pracę korporacji studenckich o zabarwieniu socjalistycznym. Od 1908 roku był członkiem ZWC i Organizacji Bojowej PPS. W roku 1910 odbył letni kurs Szkoły Partyjnej PPS i podstawowe wyszkolenie wojskowe w Krakowie, po czym działał w Kijowie, co skończyło się aresztowaniem i zesłaniem w głąb Rosji. Po powrocie do Krakowa w roku 1912 podjął studia na UJ, jednocześnie odbywając kurs oficerski „Strzelca”.

Po wybuchu I wojny światowej Maruszewski wstąpił do 5 pułku I Brygady Legionów, gdzie w 1916 awansował z podoficera na podporucznika, wstępując jednocześnie do POW. Po tzw. kryzysie przysięgowym został w 1917 osadzony w obozie dla internowanych w Szczypiornie pod Kaliszem. Tu poznał przyszłą żonę Alicję ze Sztarków (pseudonim w POW „Hanka”). Jako oficer byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego reskryptem Rady Regencyjnej z 25 października 1918 roku został przydzielony do podległego jej Wojska Polskiego w randze podporucznika^[1].

W listopadzie 1918 Maruszewski wstąpił do Wojska Polskiego i walczył jako porucznik w 1 i 5 pp. W latach 1920–1921 był słuchaczem I Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Kurs ukończył z wyróżnieniem i przydzielony został do Oddziału I Sztabu Generalnego, w którym objął stanowisko szefa Wydziału Mobilizacyjnego. Z dniem 31 października 1926 roku przeniesiony został do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko szefa sztabu^[2]. Obowiązki szefa sztabu przejął od ppłk. SG Juliusza Ulrycha. 12 kwietnia 1927 roku awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 40. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W lipcu 1929 roku został dowódcą Pułku KOP „Czortków”. 21 grudnia 1932 roku został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 roku i 5. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[3]. Z dniem 10 października 1933 roku został przeniesiony w stan nieczynny, bez prawa do poborów^[4].

W październiku 1933 roku, po przeniesieniu w stan nieczynny, rozpoczął błyskotliwą karierę w administracji państwowej. Pełnił kolejno funkcje wojewody: tarnopolskiego (21 X 1933 – 15 I 1935), poznańskiego (16 I – 23 VI 1935 i 29 X 1935 – 19 V 1939, w międzyczasie pracował w MSW) i wileńskiego (19 V – 18 IX 1939). Styl jego pracy zwierzchnik, premier Felicjan Sławoj Składkowski scharakteryzował następująco^[5]: ...droga uzgadniania i współpracy urzędu wojewódzkiego z czynnikami samorządowymi i społecznymi w terenie województwa. Ten sposób pracy, powolny lecz pewny, stosowało z mniejszym lub większym powodzeniem kilku wojewodów.

19 września 1939, trzeciego dnia agresji ZSRR na Polskę, Armia Czerwona stanęła u bram Wilna. Wraz z dużą grupą działaczy sanacyjnych (m.in. Aleksandrą Piłsudską i Aleksandrem Prystorem), którzy wiedzieli co ich czeka gdyby dostali się w ręce bolszewików, Maruszewski przedostał się do Kowna, ówczesnej stolicy Litwy. Udało mu się uratować przed grabieżą złoto i waluty Banku Polskiego w Wilnie, które natychmiast zdeponował u płk. Mitkiewicza, polskiego attaché wojskowego w Kownie. Z Kowna Maruszewskiemu udało się przedostać przez Szwecję i Holandię do Paryża i stamtąd do Londynu. Popierany przez byłego współpracownika gen. Zająca Maruszewski starał się bezskutecznie o przydział do Polskich Sił Zbrojnych, ale spotkał się ze stanowczą odmową gen. Sikorskiego. Resztę życia spędził w niedostatku. Pochowany został na cmentarzu Corstorphine Hill w Edynburgu^[6].

Z Alicją ze Sztarków (której siostra Inez była pierwszą żoną Juliusza Ulrycha) Artur Maruszewski miał dwóch synów, Wojciecha (1920–2008) i Jana Juliusza (1925–2007), którzy pozostali na emigracji.

Był także poczytnym pisarzem zajmującym się historią wojskowości, napisał m.in. pracę Ochrona granic w dawnej Polsce i dzisiaj (1–2, Warszawa 1936). Żona Alicja była autorką książki Wspomnienia o opiece kaliskiej Ligi Kobiet nad więźniami Szczypiorna^[7].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6611
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)^[8]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1927)^[9]
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1931^[10], 1938^[11])
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[12]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[12]
• Odznaka „Za wierną służbę”^[12]
• Państwowa Odznaka Sportowa^[12]
• Odznaka Strzelecka^[12]
• Krzyż Oficerski Orderu Świętego Sawy (Jugosławia)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych.
• Papiery rodzinne (Kalisz i Londyn).
• Polski Słownik Biograficzny. T. XX. Wrocław, etc. 1970.
• Felicjan Sławoj Składkowski, Nie ostatnie słowo oskarżonego, Warszawa 2003.

• Publikacje Artura Maruszewskiego w serwisie Polona.pl