Świnia celebeska

Nazwa rodzajowa Sus to łacińskie słowo oznaczające po prostu świnię^[4][5]. Z kolei epitet gatunkowy powstał przez połączenie nazwy miejsca, gdzie ssaki te żyją (Celebes), z łacińskim sufiksem ensis^[4].

Rozmiary i inne cechy gatunku są zmienne.

Wyróżniono trzy podgatunki S. celebensis^[6][3]:

• S. celebensis celebensis – świnia celebeska
• S. celebensis floresianus – świnia floreska
• S. celebensis timoriensis – świnia timorska

Świnia średniej wielkości^[2], osiąga długość ciała 80-130 cm i wysokość 70 cm^[7][4] w przypadku wieprzy, 60 cm^[7] w przypadku macior. Masa ciała zawiera się pomiędzy 40^[7][4] i 70^[7]-80^[4] kg, przy czym obecnie zaznacza się tendencja do zwiększania rozmiarów ciała, wykryta przez porównanie ze szczątkami z jaskiń północy Celebesu^[7].

Okrywa włosowa składa się z włosów czarnych z wmieszanymi gdzieniegdzie białymi^[7][4] i żółtymi^[7][4]. Rzadziej widuje się osobniki brązowawe i czerwonawe. Na grzbiecie widnieje ciemna pręga, a n czole kępki włosów. Okolice pyska zabarwione są na żółto. Z wiekiem postępuje "siwienie" brzusznej strony ciała, przybierającej barwę biała lub kremową^[7].

Głowę dojrzałych samców zdobią 3 pary wyrostków. Największe, przedoczodołowe, osiągają odpowiednie rozmiary, gdy świnia liczy sobie 8 lat, jednak wszystkie powiększają wraz z wiekiem^[7].

Krótkie kończyny podtrzymują wypukły na grzbiecie tułów zakończonym długim, zakończonym kosmykiem włosów ogonem^[7].

Zwierzę to pochodzi z Indonezji^[2]. Zajmuje obecnie większą część Celebesu^[2][8]. W środkowej części wyspy, na jej wschodzie i południowym wschodzie cały czas występuje obficie, podczas gdy na południu i północnym wschodzie jest rzadka^[2]. Na pobliskiej wysepce Selayar prawdopodobnie już wyginęła^[2][7]. Zamieszkuje za to następujące wyspy^[2]:

• Buton
• Muna
• Kabeana
• Peleng
• Lembeh
• Togian

Zwierzę zostało udomowione i dzięki ludziom rozprzestrzeniło się na nowe tereny. Udomowione świnie zamieszkują Roti i Sawu. Człowiek skrzyżował je także z dzikiem^[2]. Populacje mieszańców zajmują obecnie wyspy^[2]:

• Flores
• Timor
• Simeulue
• Seram
• Buru
• Nias

W efekcie działań ludzkich zwierzę introdukowano w Timorze Wschodnim^[8].

Z kolei dzikie świnie z Halmahery, brane wcześniej za zdziczałą udomowioną świnię celebeską, okazały się bliżej spokrewnione z świnią nowogwinejską^[2].

Ssaki te zamieszkują różnorodne środowiska. Żyją w równikowym lesie deszczowym^[2][7], na bagnach, otwartych terenach porosłych trawą, a nawet na obszarach rolniczych^[2][7]. Bytują na różnych wysokościach nad poziomem morza, przy czym powyżej 1500 metrów są częstsze, niż poniżej^[2]. Dosięgają natomiast powyżej 2500 metrów nad poziomem morza^[2][9], lub według innych źródeł nie przekraczają tej wysokości^[4] albo też dosięgają tylko 2300^[7], preferując doliny^[7].

Niektóre osobniki (głównie samce) prowadzą samotny tryb życia, inne zaś spędzają czas w grupach liczących do sześciu zwierząt. Jednakże badania przeprowadzone w Tanjung Peropa Wildlife Reserve dały odmienne wyniki: tamtejsze grupy liczyły do dziewięciu osobników, średnio zaś 5. Zazwyczaj grupę tworzą 1-3 dorosłych, 1-2 dorastające zwierzęta i 1-3 młode^[2]. Sądzi się, że małe stado składa się z 2-3 grup typu matka z młodymi^[7].

Samotnie żyjące samce przejawiają agresję w stosunku do siebie. Popychają się, napierają na siebie i atakują się z otwartym ryjem^[7].

Aktywność przypada na dzień, kiedy to grupki szukają pożywienia. Jej szczyt ma miejsce o zmierzchu i świcie^[2].

Menu świni celebeskiej zawiera upadłe owoce, liście, korzenie, młode kiełki^[2][7], a rzadziej bezkręgowce^[2] (w tym owady^[7]), drobne kręgowce i padlinę^[2][7]. Nie gardzą orzechami, ziarnami i grzybami^[7].

Jak jego bliscy krewniacy, zwierzę lubi tarzać się w błocie. Ryjąc w ziemi, użyźnia ją^[7].

Część zwierząt wiedzie na wpół dziki tryb życia, za dnia poszukując pożywienia na własną ręką, w nocy wracając w pobliże siedzib ludzkich^[4].

Nie prowadzi się badań nad zachowaniami rozrodczymi gatunku, choć planuje je IUCN^[7]. Sądzi się, że przebiega ono podobnie, jak u innych świniowatych, u których stwierdza się poligamię, uczestnictwo w rozrodzie jedynie samców, które osiągnęły odpowiednią wielkość, pokrywających kilka samic. Uważa się też, że występujące u wieprzów tego gatunku brodawki mogą pełnić rolę w wabieniu wybranki lub odstraszaniu rywali. Tezy tej nie poparto na razie badaniami naukowymi^[7].

Cykl owulacyjny trwa 3 tygodnie, obejmując tylko 2-3 dni płodne^[7].

Na samca przypada 1,7 samicy^[9]. Parzenie się zachodzi w lutym^[7], urodziny natomiast w kwietniu i maju^[7][4], po trwającej 100-140 dni ciąży^[7]. Na świat przychodzą zwykle 2-3 młode^[4], choć zdarza się i 8^[4]. Maciora buduje sobie wtedy gniazdo – dwumetrowy w przekroju lej w ziemi, wymoszczony roślinnością. Nowo narodzone prosięta posiadają charakterystyczne pasy idące wzdłuż grzbietu, przy czym pomiędzy sześcioma jasnymi biegnie pięć ciemnych. Grają one rolę kamuflażu. Masa noworodków jest zróżnicowana – mogą ważyć 0,5 kg, jak i 1,5 kg. Są kiepsko rozwinięte i niezdolne do samodzielnego życia. Przez pewien czas pozostają w gnieździe, otoczone troskliwą opieką maciory. Matka karmi je mlekiem przez 3-4 miesiące. Ojciec nie bierze udziału w ich wychowaniu. Pozbywają się pasów na grzbiecie, osiągnąwszy pół roku. Samica rodzi następny miot w kolejnym roku. W rodzinie świniowatych poprzedni miot zwykle usamodzielnia się jeszcze przed przyjściem na świat nowego, jednakże więź młodych samiczek z matką trwa dłużej, niż jej synów. Choć brakuje na to dowodów, sądzi się, że relacje córki z matką nie kończą się z odstawieniem. Widywano stada kilku samic z młodymi, ale trudno jest ustalić ich wzajemne pokrewieństwo^[7].

Warchlaki szybko, w wieku kilku miesięcy, osiągają dojrzałość płciową. Osiągnięcie jej nie oznacza od razu przystąpienia do rozrodu, albowiem samice zazwyczaj kończą półtora roku, nim biorą udział w przedłużaniu gatunku. Płeć męska nie przekazuje swych genów następnemu pokoleniu jeszcze dłużej. Jak wcześniej wspomniano, do rozrodu mogą przystąpić tylko samce, które osiągnęły już odpowiednie rozmiary, zazwyczaj mające skończone 5 lat^[7].

Na wolności maksymalna długość życia osobnika wynosi co najmniej 9 lat^[7], prawdopodobnie więcej niż 10^[4].

Badania nad chromosomami świni celebeskiej, dzika i świni brodawkowatej (Sus verrucosus) ujawniły między innymi tak samą ilość chromosomów 2n=38, ale też różnice w wielkości 10. pary pomiędzy dwoma pierwszymi i ostatnim z wymienionych. Z kolei summetacentryczny chromosom Y u świni celebeskiej i brodawkowatej jest większy, niż u dzika. Chromosomy te różnią się także wzorami pasków po zabarwieniu^[10].

Jedynym drapieżnikiem zagrażającym opisywanemu świniowatemu w naturze jest pyton siatkowy. Znacznie bardziej zagraża jej natomiast presja ze strony człowieka^[2].

Zagrożeniem dla gatunku są polowania na mięso. Poza tym deforestacja, imigracja ludzka i zajmowanie coraz większych terenów przez rolnictwo także wywierają nań niekorzystny wpływ. W efekcie działania człowieka do puli genowej zostały wprowadzone obce geny, przyczynił się on także do roznoszenia chorób. W efekcie zagęszczenie osobników zmienia się od 0,4-2,0 osobnika na km² na północnym półwyspie Celebesu do 5,1-14,5 osobnika na km², a według najnowszych danych nawet 23,5 osobnika na km² w Tanjung Peropa Nature Reserve na południowym wschodzie^[2].

Liczebność obniża się. Stosowane środki ochronne nie wystarczają, kłusownictwo kwitnie^[2]. Bardziej narażone są na nie samice, co ma niekorzystny wpływ na populację^[7]. Handel utrzymuje się na niespotykanym jak dla zwierzęcia o tych rozmiarach poziomie^[2]. Wieśniacy łapią głównie małe świnki, po czym hodują je w celu samodzielnego spożycia lub sprzedania na mięso, cenione bardziej niż otrzymane ze świni domowej. Jego cena u Minahasa może przewyższać zwyczajną wieprzowinę o 20-50%. W Nowej Gwinei zanotowano nawet przypadek, gdy ciężarna kobieta karmiła świnię własnym mlekiem. Badania w trzech lokalnych sklepach ujawniły dostarczanie i zabijanie tygodniowo od 2 do 20 osobników^[7]. Monitoringiem rynku na północy Sulawesi zajmuje się Wildlife Crimes Unit Program. Jego działanie dotyczy jednak jedynie obszarów chronionych, ponieważ handel świnią celebeską pochodzącą z pozostałym miejsc jest legalny. Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości gatunek może utracić genetyczną różnorodność lub podzielić się na niewielkie, izolowane populacje^[2].

Świnię celebeską uważa się za szkodnika upraw, co nie zostało potwierdzone^[7].

Zwierzę zamieszkuje miejsca chronione, jak^[2]:

• Park Narodowy Lore Lindu (2,310 km²)^[2]
• Park Narodowy Bogani Nani Wartabone (2,871 km²)
• Rezerwat Morowali (2,250 km²)

Obecna sytuacja wymaga przeprowadzenia wielu badań nad biologią zwierzęcia^[9].