Średniowieczna wymowa łacińska

Samogłoski A, E, I, O, U (a, e, i, o, u) wymawia się tak, jak w języku polskim. Y (y) wymawiamy jak 'i'. Iloczas powoli zanika na rzecz rozwarcia. Następują liczne zmiany.

• EU, EI, UI (eu, ei, ui) wymawiamy jak 'eu', 'ej', 'uj' (IPA [ew], [ej], [uj]).
• Æ i Œ (æ, œ) czytamy jak 'e' ([ε]/[e]) (cælum wym. celum, pœna wym. pena).
• AU w zależności od regionu albo pozostało dyftongiem z wymową 'au', albo uległo monoftongizacji do 'o' [o] (łac. aurum – franc. or, hiszp. i wł. oro itp. ).

W przypadku zetknięcia się dwu samogłosek należących do różnych sylab następuje w wymowie wstawienie półsamogłoski 'ł' lub 'j'. Np. 'campanea' jest czytane jak polskie kampania.

• I (i) na początku wyrazu przed samogłoską oraz w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 'j'. Przykłady: iam – 'jam', maior – 'major' itp.

• C
  • przed samogłoskami tylnymi (a, o, u) oraz innymi spółgłoskami jako 'k'
  • przed samogłoskami przednimi (e, i) oraz 'æ', 'œ' jako polskie 'c', 'cz' lub jak angielskie 'th' ('c' uległo następnie uproszczeniu do 's').

• CH pochodzenia greckiego i klasycznego wymawiamy jak polskie 'k' (często w zapisie graficznym występuje 'c' zamiast 'ch', np. pulcra zamiast pulchra). W pozycji inicjalnej wyrazu, przed samogłoską wymawiane jak 'cz'.

• G
  • przed samogłoskami tylnymi (a, o, u) oraz innymi spółgłoskami jako 'g'

• H jest niewymawiane, używane jako znak diakrytyczny, najczęściej by zaznaczyć, że dana spółgłoska wymawiana jest jako szczelinowa (np. ang. 'th') lub zwarto-szczelinowa (hiszp. 'ch', ang. 'sh', 'ch', starofranc. 'ch'). Czasem dla pokazania rozdzielnej wymowy dwu samogłosek (franc. 'trahir') lub dla zaznaczenia wymowy zwartej w pozycji, gdzie dana spółgłoska powinna być zwarto-szczelinowa (wł. 'ch', 'gh' + e, i)

• M w pozycji finalnej wyrazu niewymawiane.

• NGU przed samogłoską wymawiamy 'ngw'.

• PH wymawiamy jak 'f'

• QU wymawiamy jak pol. 'kw'. Często na miejscu 'qu' ('kw') można spotkać 'cu' ('ku'), np. 'ecus' zamiast 'equus'. Związane jest to z procesem zaniku półsamogłoski [w] przed samogłoskami tylnymi.

• RH wymawiamy jak 'r'

• S w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 'z', w pozostałych przypadkach jak 's' (causa – kauza, silva – silwa)

• SU przed samogłoską wymawiamy jak 'sw'.

• TH wymawiamy jak 't'

• TI wymawiamy jako 'cj' (wielokrotnie następuje późniejsza zmiana graficzna wyrazu – łac. gratias = wł. grazie, franc. grâces, hiszp. gracias)

• V (u) przed samogłoską jak 'w', w pozostałych przypadkach jak 'u'.

• Z w wyrazach pochodzenia greckiego wymawiamy jak 'z' (Zeus – zeus). W pozostałych wyrazach 'z' często odpowiadało głosce 'c' (stąd we włoskim i niemieckim 'z' reprezentuje 'c') lub 'dz' (włoskie nagłosowe 'z').

Postawiona za spółgłoską samogłoska 'i' zmiękcza ją, jednak nie w znaczeniu polskim (missio wym. missjo a nie misio), nie tworzy też z nią odrębnej sylaby (lectio wym. lek-cjo).

Spółgłoski podwojone (tzw. geminaty) wymawiany podwójnie, tak jak w polskim 'wiNNy': accola wym. akkola (z akcentem na ak). Następuje jednak ich częściowy zanik w wielu przypadkach.

Wszystkie spółgłoski na końcu wyrazu ulegają ubezdźwięcznieniu (desonoryzacji). W pozycji międzysamogłoskowej następuje ich udźwięcznienie a następnie dalsze osłabienie (np. łac. capra wym. kapra ⇒ kabra ⇒ kaβra β=odpowiednik hiszpańskiej spółgłoski dwuwargowej, szczelinowej).

• asymilacja
• dysymilacja
• metateza
• synkopa
• apokopa
• afereza
• proteza
• epenteza
• udźwięcznienie
• ubezdźwięcznienie
• monoftongizacja

Częściowo klasyczna, częściowo fonetyczna. Należy wziąć pod uwagę niemożność oddania niektórych nowo powstałych dźwięków za pomocą klasycznego alfabetu łacińskiego oraz brak szkół jako ośrodków ujednolicenia i przekazu wersji klasycznej języka. Wynika stąd różnorodność systemów zapisu.

Taki sam, jak w łacinie klasycznej, jednakże w zależności od regionu, może nastąpić synkopa krótkiej samogłoski posttonicznej lub apokopa samogłoski wygłosowej. Stąd też wynika eliminacja proparoksytonów w Galii i na Półwyspie Iberyjskim. (łac. responsabilis, franc., hiszp. responsable, wł. responsabile)

• łacina
• tradycyjna wymowa łacińska
• restytuowana wymowa łacińska