Śledziennica

Śledziennica
	; Śledziennica naprzeciwlistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	skalnicowate
Rodzaj	śledziennica
	Nazwa systematyczna
	Chrysosplenium L.; Sp. Pl. 398, 1753
	Typ nomenklatoryczny
	C. oppositifolium Linnaeus
Synonimy
	Chrisosplenium Necker;
	Chrisosplenium Necker;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Śledziennica (Chrysosplenium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny skalnicowatych. Obejmuje od ok. 60^[4] do ponad 70^[5] gatunków. Największa liczba gatunków występuje w Japonii i w Chinach^[6] (w Chinach 35 gatunków, w tym 20 endemitów^[7]). Nieliczne gatunki rosną w Europie, Ameryce Północnej oraz na południowym krańcu Ameryki Południowej^[4]^[6]. W Polsce rosną dwa gatunki – śledziennica naprzeciwlistna (C. oppositifolium) i śledziennica skrętolistna (C. alternifolium)^[8].

Rośliny te zasiedlają wilgotne miejsca przy strumieniach oraz mszyste lasy. Europejskie gatunki należą do pierwszych roślin kwitnących wczesną wiosną. Niewielkie znaczenie ma jeden z chińskich gatunków – bardziej okazały C. davidianum rzadko uprawiany jako roślina ozdobna^[6]. Rodzajowa nazwa naukowa pochodzi od greckich słów chrysos i splenos oznaczających złoto i śledzionę. Pierwszy wyraz nawiązuje do barwy górnych liści i kwiatów, drugi do zastosowań medycznych^[4].

Morfologia

Pokrój: Niewielkie byliny osiągające zwykle do 10 cm wysokości, czasem tylko 2 cm (C. wrightii), czasem sięgających do 30 cm. Tworzą płaty z powodu rozrastania się za pomocą kłączy, rozłogów (czasem z normalnymi liśćmi, czasem z liśćmi łuskowatymi) oraz korzeniących się łodyg, które pokładają się, podnoszą lub rosną wyprostowane. Rośliny różnych gatunków są nagie, rzadko lub gęsto owłosione^[6]^[4].
Liście: Często zimotrwałe, dolne zielone, górne żółtawe. Liście ogonkowe, u jednych gatunków skrętoległe, u innych – naprzeciwległe. Blaszka liściowa zwykle zaokrąglona, całobrzega lub na brzegu płytko wcinana. Użyłkowanie dłoniaste^[6]^[4].
Kwiaty: Drobne, do 4 mm średnicy, zebrane po 2–30 (rzadko pojedyncze) w główkowato spłaszczone od góry wierzchotki na szczycie pędów. Działki kielicha 4, połączone u nasady, barwy żółtej, zielonawej lub białawe, czasem czerwono nabiegłe lub punktowane. Płatków korony brak. Pręcików jest zazwyczaj 8, czasem 4, rzadko 2. Zalążnia niemal całkowicie dolna, powstaje z jednego owocolistka, ale ma dwie szyjki słupka^[6]^[4].
Owoce: Wielonasienne torebki po dojrzeniu rozdzielające się na dwie części i tworzące w ten sposób otwarty od góry kubeczek. Nasiona gładkie, czerwonobrązowe lub ciemnobrązowe są kuliste lub elipsoidalne. Rozprzestrzeniane są przez uderzenia kropli deszczu wpadające do rozpostartego owocu. U różnych gatunków nasiona w ten sposób wyrzucane wylatują z owocu na odległość od ok. 30 do ponad 100 cm^[4]^[6].

Systematyka

Rodzaj tradycyjnie dzielony był na dwie grupy gatunków ulistnionych naprzeciw- i skrętolegle. Podział taki znajduje potwierdzenie w badaniach molekularnych i biochemicznych, wykazujących istotne różnice między tymi grupami^[4].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Rodzaj Chrysosplenium należy do rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae), która jest rodziną siostrzaną dla agrestowatych (Grossulariaceae) i wraz z nią należy do rzędu skalnicowców (Saxifragales) w obrębie okrytonasiennych.

Pozycja według systemu Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveal, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), podrząd Saxifragineae Engl., rodzina skalnicowate (Saxifragaceae Juss.), plemię Chrysosplenieae Dumort., rodzaj śledziennica (Chrysosplenium L.)^[9].

Wykaz gatunków^[5]

Chrysosplenium absconditicapsulum J.T.Pan
Chrysosplenium albertii Malyschev
Chrysosplenium album Maxim.
Chrysosplenium alpinum (Schur) Schur
Chrysosplenium alternifolium L. – śledziennica skrętolistna
Chrysosplenium americanum Schwein. ex Hook.
Chrysosplenium aulacocarpum Ernst
Chrysosplenium axillare Maxim.
Chrysosplenium baicalense Maxim.
Chrysosplenium biondianum Engl.
Chrysosplenium carnosum Hook.f. & Thomson
Chrysosplenium cavaleriei H.Lév. & Vaniot
Chrysosplenium chinense (H.Hara) J.T.Pan
Chrysosplenium davidianum Decne. ex Maxim.
Chrysosplenium delavayi Franch.
Chrysosplenium dubium J.Gay ex Ser.
Chrysosplenium echinus Maxim.
Chrysosplenium fauriae Franch.
Chrysosplenium filipes Kom.
Chrysosplenium flagelliferum F.Schmidt
Chrysosplenium flaviflorum Ohwi
Chrysosplenium forrestii Diels
Chrysosplenium funiushanensis S.Y.Wang
Chrysosplenium fuscopuncticulosum Z.P.Jien
Chrysosplenium giraldianum Engl.
Chrysosplenium glaberrimum W.T.Wang
Chrysosplenium glechomifolium Nutt.
Chrysosplenium glossophyllum H.Hara
Chrysosplenium grayanum Maxim.
Chrysosplenium griffithii Hook.f. & Thomson
Chrysosplenium hebetatum Ohwi
Chrysosplenium hydrocotylifolium H.Lév. & Vaniot
Chrysosplenium iowense Rydb.
Chrysosplenium japonicum (Maxim.) Makino
Chrysosplenium jienningense W.T.Wang
Chrysosplenium kamtschaticum Fisch. ex Ser.
Chrysosplenium lanuginosum Hook.f. & Thomson
Chrysosplenium lectus-cochleae Kitag.
Chrysosplenium lixianense Z.P.Jien ex J.T.Pan
Chrysosplenium macranthum Hook.
Chrysosplenium macrophyllum Oliv.
Chrysosplenium macrostemon Maxim. ex Franch. & Sav.
Chrysosplenium maximowiczii Franch. & Sav.
Chrysosplenium microspermum Franch.
Chrysosplenium nagasei Wakab. & H.Ohba
Chrysosplenium nepalense D.Don
Chrysosplenium nudicaule Bunge
Chrysosplenium oppositifolium L. – śledziennica naprzeciwlistna
Chrysosplenium ovalifolium M.Bieb. ex Ledeb.
Chrysosplenium oxygraphoides Hand.-Mazz.
Chrysosplenium peltatum Turcz.
Chrysosplenium pilosum Maxim.
Chrysosplenium pseudopilosum Wakab. & Hid.Takah.
Chrysosplenium qinlingense Z.P.Jien ex J.T.Pan
Chrysosplenium ramosum Maxim.
Chrysosplenium rhabdospermum Maxim.
Chrysosplenium rimosum Kom.
Chrysosplenium rosendahlii Packer
Chrysosplenium sedakowii Turcz.
Chrysosplenium serreanum Hand.-Mazz.
Chrysosplenium sikangense H.Hara
Chrysosplenium singalilense H.Hara
Chrysosplenium sinicum Maxim.
Chrysosplenium taibaishanense J.T.Pan
Chrysosplenium tenellum Hook.f. & Thomson
Chrysosplenium tetrandrum (N.Lund) Th.Fr.
Chrysosplenium tosaense (Makino) Makino ex Sutô
Chrysosplenium trichospermum Edgew. ex Hook.f. & Thomson
Chrysosplenium uniflorum Maxim.
Chrysosplenium valdivicum Hook.
Chrysosplenium woroschilovii Netsaeva
Chrysosplenium wrightii Franch. & Sav.
Chrysosplenium wuwenchenii Z.P.Jien

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-12-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Craig C. Freeman, Nicholas D. Levsen: Chrysosplenium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-13]. (ang.).
↑ ^a ^b Chrysosplenium. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 103. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Pan Jintang; Hideaki Ohba: Chrysosplenium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-13]. (ang.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 60, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Chrysoplenium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-24]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-12-13].

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Craig C. Freeman, Nicholas D. Levsen: Chrysosplenium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-13]. (ang.).

[tpl-5] Chrysosplenium. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-13].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 103. ISBN 0-333-74890-5.

[china-7] Pan Jintang; Hideaki Ohba: Chrysosplenium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-13]. (ang.).

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 60, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[9] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Chrysoplenium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-24]. (ang.).

[4]