Panjab

Panjab (en panjabi ਪੰਜਾਬ پنجاب, anglés Punjab) es una region del soscontinent indian comprenent una granda partida de l'èst del Paquistan (província del Panjab paquistanés) e del nòrd-oèst d'Índia (Estat del Panjab indian e de partidas d'Haryana, Himachal Pradesh, Chandigarh, Jammu e Delhi).

Lo nom « Panjab » es d'origina pèrsa, de panj (« cinc ») e āb (« riu ») : « (pays dels) cinc rius ». Las cinc aigas son Beâs, Sutlej, Ravi, Chenab e Jhelum ; totas son d'afluents d'Indus.

Panjab a una istòria longa. Foguèt abitat pels arapèus, los protodravidians e los indoarians e envasit pels pèrses, los grècs, los cochans, los ghaznevids, los timorids, los mogòls, los afgans e los britanics. Los abitants del Panjab son uèi mai de 152 milions, son nomenats « panjabis » e parlan subretot lo panjabi. Las religions principalas sont l'islam, lo sikhisme e l'indoïsme.

En 1947, a l'esacasença de la particion de las Índias, Panjab foguèt devesit en dos entre Índia (Union indiana) e Paquistan (Dominion de Paquistan).

Pendent la Preïstòria, la civilizacion de la val d'Indus, una de las mai ancianas d'Asia del Sud, ocupa çò qu'uèi la region del Panjab.

Las batalhas epicas del Mahabharata son situadas dins l'actual Haryana, partida del Panjab istoric.

En -326 Alexandre lo Grand envasiguèt una partida del Panjab a partir del nòrd e desfach lo rei Porus. Sas armadas dintran dins la region per l'Hindu Kush e son empèri s'espandís fins a la vila de Sagala. En -305, lo Panjab fa partit de l'Empèri Maurya puèi del Reialme indogrèc vèrs -200 Menandre I, que règna de ≈ -160 a -135, benlèu se convertís al bodisme. La region es ensida mai d'un còps, coma pels escitas e los yuezhi. Aquestes darrièrs fondèron l'Empèri koshan al sègle I.

Los Guptas domèni enseguida la region (sègle II), puèi Harsha (sègle VI) e los Rajputs (sègle VII). En 711–713 lo sultan Muhammad ibn al-Qasim de Taif, una vila d'Arabia, desfach lo raja Dahir e conquerís lo Sind e lo Panjab al nom de las Omeias. Es lo primièr a introduire l'islam dins la region.

Enseguida, una seriá de dinastias musulmanas se succediguèron fins a l'establiment dels Mogòls en 1526. Un periòde de prosperitat e de patz relativa seguís. Lo Goró Nanak (1469-1539) fonda leo sikhisme pendent aqueste periòde.

En 1758, lo Panjab es pres pels Marathas. Aquestes que resistisson a l'invasion de las fòrças afganas de Ahmad Shâh Durrani mas son aflaquits. La Dhal Khalsa sikhe es fondada en 1748 a Amritsar. Domina la majoritat del Panjab al sen de l'Empèri sikh a partir de 1799 jol règne del maharaja Ranjit Singh, couronné en 1801.

Detz ans après sa mòrt, l'empèri s'ascla e los Britanics desfan los sikhs amb l'ajuda dels reis Dogra. L'Empèri sikh èra alara lo darrièr Estat indian a èsser pas dominat pels Britanics.

Pendent la revòlta indiana de 1857, los dirigants sikhs sostenon la Companhiá de las Índias orientalas e li balhant de tropas. A Ludhiana, la rebellion es espotida amb l'ajuda dels caps peanjabis de Nabha e Malerkotla.

Pasmens, unas annadas mai tard, fòrça Panjabis joguèron un ròtle important pendent lo Movement per l'independéncia de l'Índia, coma Bhagat Singh o Muhammad Iqbal.

En 1947, al moment de l'independéncia, lo Panjab es, amb lo Bengala, una de las doas províncias partejadas entre l'Índia e lo Paquistan : lo Panjab oriental (gaireben 35 % de la província del Raj) es ligat a l'Índia e lo Panab occidental (65 %) al Paquistan. Los desplaçaments de populacions e las violéncias que seguisson la particion fan de milions de mòrts.

Lo Panjab, al temps de l'Empèri sikh, cobrissiá un larg territòri comprenant lo bacin de l'Indus e l'aigavers entre l'Indus e la plana gangetica. Se podava divisar en quatre regions naturalas :

• la region montanhosa de l'èst, inclusissent lo Jammu e Cachemir
• la plana centrala e sos cinc rius ;
• la region nòrd-oèst separada de la plana centrala pel Salt Range entre los cors d'aiga Jhelum e Indus ;
• la region semidesertica al sud de la Sutlej.

L'Indus e los cinc rius prenon lor font dins las sèrra de mont al nòrd del Panjab e lèva la terranha, de minerals e de baldra cap a las ricas planas alluvialas que son plan fertilas.

Lo clima es un factor important per l'economia de Panjab, subretot agricòl. Las zonas près d'Imalaia recebon de tombadas de pluèja mai fòrtas que las regions mai alunhadas dels monts.

I a tres principalas sasons e dos periòdes transitòris. Pendent la sason cauda, de mièg d'abril a la fin de junh, la temperatura pòt aténher 49 °C. La monson, de julhet a setembre, es un periòde de fòrtas tombadas pluèja, portant d'aiga per las culturas e lo ret dels canals d'irrigacion. Lo periòde transitòri après la monson es doç e mèna a la sason d'ivèrn, ont las temperaturas en genièr davalan fins a 5 °C la nuèch e 12 °C lo jorn. Pendent lo periòde transitòri entre las sasons frescas e caudas, de tempèstas de granissas e la fòrtas tombadas de pluèjas pòdon se debanar, damatjant las culturas.

Lo Panjab compta ara unes 90 milions dels 170 milions d'abitants del Paquistan, e representa 60 % del territòri del Panjab istoric. Son economia repausa massissament sus son sistème d'irrigacion, amb mai de 30 500 km de canals. Gaireben totes bastits jos la dominacion britanica. Lo Panjab domina lo Paquistan economicament, e tan una granda influéncia culturala.

Los Estats indians del Panjab, de l'Haryana e de l'Himachal Pradesh recobrisson 40 % del territòri del Panjab istoric.

Son territòri compta 25 milions d'abitants per una superfícia de 50 362 km².

Son territòri compta 25 milions d'abitants per una superfícia de 44 212 km².

Son territòri compta 6 milions d'abitants per una superfícia de 55 673 km².

• (en) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en anglés intitolat « Punjab region ».