Dictatura

Una dictatura es un sistèma politic ont un individú ò un grop d'individús detènon totei lei poders d'un biais absolut e sensa lèis ò institucions per lei limitar. Aquò es sovent acompanhat per de suspensions de libertats ò de drechs fondamentaus, la repression deis opausants, lo contraròtle complèt deis institucions judiciàrias, la militarizacion dau regim e la difusion d'una propaganda activa. Pasmens, i a ges de definicion consensualas car la natura dei regims dictatoriaus es variada e lei dictators pòdon se fondar sus de programas ò de tradicions politics divèrs (nacionalisme, comunisme, capitalisme... etc.).

Durant l'Antiquitat, la dictatura èra una magistratura excepcionala de la Republica Romana. Lo dictator recebiá lei plens poders per una durada maximala de sièis mes^[1]. Sa designacion èra facha per un cònsol après un vòte dau Senat. Instituida en 501 avC, la foncion èra destinada a assegurar de missions civilas ò militaras dins un contèxte d'urgéncia. De dictators foguèron donc designats per faciar de situacions de crisi militara^[2]. Pasmens, i aguèt tanben de dictators per assegurar de ròtles institucionaus ò religiós coma la reünion dei comices ò la direccion d'una ceremònia^[3]. Lei nominacions foguèron ansin regularas entre lei sègles V e III avC. Puei, amb la demenicion dei menaçadas dirèctas còntra Roma, la dictatura venguèt desueta e i aguèt ges de dictator durant lo sègle II avC.

La magistratura foguèt restaurada en 82 avC au profiech de Sulla. Dins aquò, son ròtle foguèt definit per una lèi expeciala, la lex Valeria. Encarguèt Sulla de redigir lei lèis e d'organizar l'Estat^[4]. Son mandat aviá pas de limit temporau mai Sulla abdiquèt après sièis mes a la fin de sa mission. Puei, foguèt elegit cònsol.

Amb l'agravament dei guèrras civilas romanas, Juli Cesar foguèt tanben designat dictator. Sa premiera designacion se debanèt en 49 avC. Durèt solament 11 jorns e èra destinada a assegurar l'organizacion d'eleccions. En revènge, lei còps seguents, foguèt designat per un an (en 47 avC), per dètz ans (en 46 avC) e, finalament, a vida quauquei mes avans son assassinat en 44 avC. Après sa mòrt, Marc Antòni escafèt la foncion deis institucions romanas. L'Empèri la restabliguèt pas.

De l'Antiquitat a la fin dau sègle XVIII, la màger part deis Estats èran de monarquias absoludas onte lo sobeiran dispausava dei poders executiu, legislatiu e judiciari. Lo concèpte de « dictatura » au sens modèrne dau tèrme aviá donc generalament pas de sens per lei contemporanèus, compres dins lei regions onte de regims democratics ò republicans èran en plaça coma Grècia ò Roma. Existiá lo tèrme « tirania » per designar l'usurpacion illegitima dau poder per un individú mai totei lei tirans utilizavan pas la violéncia per gardar sa plaça. Pus tard, durant l'Edat Mejana, aquelei tèrmes foguèron pauc a pauc remplaçats per « despòta » e « despotat »^[5].

Lo cambiament de sens dau mot dictatura aguèt luòc durant la Revolucion Francesa. D'efiech, durant aqueu periòde, lo tiran, lo dictator e lo despòta foguèron considerats coma una meteissa causa per lei revolucionaris. Aqueu sens s'impausèt lentament durant lo sègle XIX e la premiera partida dau sègle XX. Per exemple, dins son projècte de liberacion deis èssers umans, Karl Marx poguèt encara utilizar lo tèrme dictatura dins un sens pròche d'aqueu de la Roma antica. De son caire, en Paraguai, José Gaspar Rodríguez de Francia foguèt nomat « Dictator Suprèm » per lo Congrès en 1814.

La data precisa de l'acabament dau procès es desconeguda e sembla de variar segon lei tendàncias politicas. Pasmens, sembla acabat en 1945 e lo Tresen Reich venguèt l'arquetipe de la dictatura modèrna. En revènge, de controvèrsias demòran regardant lei regims d'integrar dins l'ensemble dei dictaturas. Per exemple, durant la Guèrra Freja, lei dos camps s'acusavan mutualament de dictatura.

Lo concèpte de dictatura demòra una sistèma politic mau definit. Pasmens, plusors critèris fan consensus ò son pauc contestats. D'un biais generau, la nocion descriu un regim ont un individú unic (ò per un grop reduch) detèn un poder absolut e utiliza de mejans violents e arbitraris per o conservar. De critèris pus fins pòdon èsser tirats d'aquela definicion :

• lo caractèr absolut es caracterizat per una abséncia de separacion dei poders. Aquela confusion es generalament realizat au profiech dau poder executiu e, pus rarament, dau poder legislatiu. Una consequéncia d'aqueu fenomèn es l'abséncia de contraròtle democratic e d'eleccions liuras.
• lo caractèr arbitrari dau poder entraïna un non respècte dei drechs fondamentaus e dei proceduras judiciàrias (violancion de la constitucion, non respècte de la libertat d'expression... etc.).

La presa dau poder per lo dictator es generalament violenta (guèrra civila, còp d'Estat...). Pasmens, i a d'excepcions e de dictators son arribats au poder après un succès electorau (Adolf Hitler, António de Oliveira Salazar...) ò dins lo quadre d'una succession entre dos dictators (Corèa dau Nòrd...).

En causa de sa dependéncia a l'individú ò au grop que detèn lo poder, lei dictaturas presentan de trachs variables segon l'ideologia utilizada per fondar lo regim. Lei pus frequents son :

• la militarizacion dau regim car lo dictator a generalament dau sostèn dei fòrças armadas nacionalas per garder lo poder.
• la repression deis opausants e la suspension dei tèxtes constitucionaus e dei drechs fondamentaus per la proclamacion d'un estat d'excepcion (estat d'urgéncia, lèi marciala... etc.) que vèn permanent.
• un sistèma judiciari au servici dau poder.
• lo trucatge deis eleccions dins lei regims qu'assaian de mantenir d'institucions democraticas de façada.
• l'utilizacion de la propaganda e lo contraròtle de l'informacion, especialament dins lei mèdias e lo sistèma educatiu. De còps, aquò pòu menar a l'establiment d'un culte de la personalitat.
• lo desvolopament de la corrupcion a totei lei nivèus de l'Estat.

Certanei sistèmas dictatoriaus son sostenguts per una teoria politica. Aquelei teorias permèton generalament d'estabilizar lo regim gràcias a una institucionalizacion de seis estructuras.

Lei teorias basadas sus lo nacionalisme son fòrça variadas en causa de la multiplicitat dei concèptes de nacion. Lo ponch pus comun es la volontat de defendre la nacion còntra un perilh important. Pasmens, la definicion d'aqueu perilh varia fòrça. Es generalament una menaça còntra la puretat ò lei tradicions dau pòble dins lei dictaturas fondadas sus un nacionalisme raciau. Per exemple, lo nazisme alemand voliá restaurar la grandor de la « raça alemanda » e la protegir còntra lo « complòt judieu ». Durant la Guèrra Freja, l'anticomunisme foguèt una valor centrala de mai d'una dictatura militara sostenguda per leis Estats Units.

A l'autra extremitat de l'espèctre politic, lei regims basats sus d'idèas comunistas pòdon de còps fondar de teorias nacionalistas permetent de justificar lo mantenement d'una dictatura. Lo cas pus conegut es aqueu de la Corèa dau Nòrd. L'ideologia nacionalista, lo juche, i promòu un regim fòrça autoritari, sostengut per una propaganda intensa, per permetre lo desvolopament de l'economia dau país afin d'assegurar son independéncia dins un contèxte internacionau e istoric jujtat ostil. En teoria, l'aspècte dictatoriau dau juche es provisòri. Pasmens, dins lei fachs, una meteissa dinastia ocupa lo poder dempuei la creacion dau país.

Entre lei doas tendàncias, se tròban lei teorias a l'origina de l'establiment de dictaturas dins leis Estats eissits de la decolonizacion. D'efiech, dins aquelei país, foguèt sovent mes en plaça de regims de partit unic. L'objectiu èra de crear un crusòu permetent de mesclar lei diferents pòbles installats dins un país donat per i formar un elèit novèu. Segon aquela concepcion, la dictatura èra donc egalament una fasa provisòria. Dins aquò, aquelei partits foguèron pas capables de gerir lei tensions intèrnas e se transformèron rapidament en otís au servici d'un dictator sostengut per un elèit reduch, sovent lei fòrças armadas, qu'organizan l'esplecha dei ressorsas localas per son profiech.

Lo marxisme prevetz una fasa de dictatura durant lo periòde de transicion entre la revolucion e l'abolicion de l'Estat. Dicha dictatura dau proletariat, es mau definida mai dèu permetre a la classa obriera de perseguir la destruccion deis estructuras que fondan lo poder de la borgesiá. En practica, lei regims comunistas dau sègle XX foguèron jamai en posicion d'acabar lo procès revolucionari e la dictatura, dirigida per un partit unic, venguèt permanenta.

La consequéncia principala d'aquela revirada foguèt la formacion d'una classa novèla constituïda dei quadres dau partit. Detenent lo poder politic, s'installèt a la cima de la societat e i remplacèt en partida la borgesiá de la societat capitalista. D'autra part, l'idèa de dictatura destinada a perseguir la lucha revolucionària foguèt la justificacion d'una repression fòrça violenta còntra totei leis opausants. En URSS, aquelei contradiccions entraïnèron finalament l'afondrament dau sistèma comunista. En revènge, en China, lo partit a menat un ensemble de reformas per integrar d'elements capitalistas dins son programa. Pasmens, aqueu darrier es desenant mai capitalista e nacionalista que comunista.

Dins lei regims democratics, existís generalament de mesuras d'excepcion que son destinadas a assegurar la proteccion deis interès fondamentaus de l'Estat dins una situacion de crisi grèva. Lei pus conegudas son l'estat d'urgéncia e l'estat de sètge. Permèton de susprendre certanei libertats e drechs fondamentaus e de donar mai de poders au govèrn. Dins lei situacions pus criticas, permèton de fisar lei plens poders a un individú. Pasmens, a la fin dau periòde auguent justificat l'adopcion de mesuras excepcionalas, lo retorn au cors normau deis institucions es pas totjorn assegurat. De mai, certanei dictaturas destorban aqueu sistèma per legitimar son autoritarisme.

• Autoritarisme.
• Despotisme.
• Dictatura (Roma).
• Tirania.
• Totalitarisme.

• (en) Federico Finchelstein, The ideological origins of the dirty war: Fascism, populism, and dictatorship in twentieth century Argentina, Oxford UP, 2017.
• (en) Ernst Fraenkel e Jens Meierhenrich, The dual state: A contribution to the theory of dictatorship, Oxford UP, 2018.

1. ↑ Aquela durada correspond mai ò mens a la durada d'una campanha militara antica.
2. ↑ (fr) Dominique Briquel, « Les difficiles débuts de la liberté », dins François Hinard (dir.), Histoire romaine. Tome I, Des origines à Auguste, 2000, p. 156.
3. ↑ (la) Tit Livi, Ab Urbe condita libri, VIII, 18.
4. ↑ En latin, son títol precís èra dictator legibus scribendis et rei publicae constituendae.
5. ↑ Per exemple, es lo cas dins l’Esperit dei Lèis de Montesquieu (1689-1755) paregut en 1748.