Còl d'Isoard

Lo còl d'Isoard, o còl de l'Isoard^[1][2], es situat dins los Auts Aups, al nòrd-oèst del massís del Cairàs, a una altitud de 2 362 m. Religa Briançon, al nord-oèst, a Chastèu e Vilavielha, al sud-èst. La rota D 902 que lo passa es barrada a la circulacion automobila de novembre a mai-junh entre los capmases de Brunissard sus la comuna d'Arvieus, e Lo Laus sus la comuna de Cervèira.

Es frequentament incluida dins lo Torn de França ciclista e es reputada pel luòc sonat Cassa deserta^[3] en lo versant meridional. S'agís d'una zòna extrèmament rocalhosa (pitons de cargneules), qu'aucuns descrivon coma lunar.

L'etimologia de l'oronim Isoard es discutida, benlèu es un nom de persona d'origina germanica, Isoward, compausat de isan, « fèrre », e ward, « gardian », un nom de guerrièr.^[4]

Aquel environament mineral fòrça atipic resulta de la natura de las ròcas presentas: de cargneules. Dins lo corrent de la formacion dels Alps, los jaces calcaris que repausavan al fons de la Téthys e que datan del Triassic (250 milions d'annadas) e del Cretacèu (140 milions d'annadas) se son invertidas. En lisant l'una sus l'autra i a 40 milions d'annadas, los calcaris son estats trissats e an donat naissença a aquelas ròcas pauc compactadas e esbrisadissas. Las aigas ricas en sulfat an puèi dissòlt los calcaris triassics e los ions en solucion an precipitat per formar un ciment que consolida aquelas ròcas. A l'autura del sit de la Cassa deserta, un circ quasi lunar, de las pendas nusas en desoladas, mòstra un relèu ruiniforme constituit de pinacles cargneulo-dolomotics, amb de chaminèias peirosas a 2 220 m d'altitud qu'emergisson de longs esbolhs crioclastics faits de debrisses dolomitics ben calibrats (aquel calibre essent donat per malha del sistèma de diaclases).^[5] Aquela acumulacion de cargneules i es retalhada en paquets probablement en partida lisats que separen de rècs negats pels esbodens que davalan de la cresta de Còsta Bèla. Aquelas pendas esbolhadas son sonadas cassas f. dins los Alps.^[6]

Lo còl d'Isoard es caracterizat per la preséncia d'esbolhs e de crestas rocosas que resultan de l'erosion diferenciala qu'afècta las ròcas.

La rota es estada bastida en 1893-1897 pel general baron Berge ; un memorial es elevat en sa memòria al còl en 1934. A la cima, es possible de profechar d'un relai ciclotoristic e de visitar lo musèu dobèrt en julhet de 1989 e gerit pel pargue natural regional del Cairàs^[7].

Lo còl, frequentament dins lo Torn de França, es tant dempuèi 1990 sul traçat del triatlon de l'Embrunman, qui li deu en part d'èsser considerat coma un dels mai dura al mond.

L'ascension del còl d'Isoard pel versant nòrd totaliza 19,1km a 6% a partir del giratòri del Cairàs (1 208 m) a Briançon. Los percentatges dels primièrs tres quilomètres a travèrs del barri de Fontcristiana, son prèp del 6 %. Mas son seguits d'un replan e d'una corta davalada.^[8] La rota escalabra puèi, a partir de Tèrra Roja, fins a Cervèira, vilatge atengut après mai o mens 9 km  d'ascension. Per encara dos quilomètres, la penda oscilla entre 5 e 8 %. La penda, a partir del Laus, al km 11,4, cap a 1 745 m d'altitud, es netament mai dificila. Los darrièrs quilomètres, amb una rota amb vira-reviras dins un bòsc de mèlzes, presentan frequentament percentatges vesins de 8 % (amb rampa maximom a 11 %).^[9][8] Sonqu'a partir del refugi Napoleon (2 282 ) — ont la penda feblís un pauc —, a un quilomètre de la cima, òm sòrt del bòsc per tornar dins lo decòr rocalhós tipic del còl d'Isoard.

Lo versant sud, dempuèi Guilhèstra, es considerat coma lo mai mitic e totaliza 31,6  a 4,4 % a partir del giratòri al caireforc de las rotas D 902A e D 86 (971 m m). Sonqu'après 1,5km la rota abandona Guilhèstra, al giratòri fàcia a la gendarmariá (1 054m). Mas los premièrs 17,4km que seguisson lo riu del Guil presentan pauc de dificultats, levat d'una espingla de 5 % a l'autura d'un monument als mòrts de las doas guèrras mondialas, al km 16,7, pauc abans la joncion de la D 902 e de la D 947. A partir d'aquel caireforc (1 355 m) ont òm apercep Chastèu e Vilavielha, rèsta 14,1km amb una pujada de 7,1 % netament mai dificils.^[10] Après aver passat Arvieus (1 547 m davant una capèla) e 3,7 km e rota dempuèi lo caireforc precedent, la montada ven rectilinha amb qualques porcions dificilas coma una linha drecha a 8 % a La Chalm ('La Chalp), puèi una autra a 10 % dins la traversada del capmàs de Brunissard, un dels passatges mai regdes d'aquel còl. A la sortida de Brunissard, la rota escalabra puèi en viraplecs dins un bòsc de conifèras coma sus l'autre versant, en mai o mens quatre quilomètres, amb qualques ponches de vista sus la val.^[10] Las pendas d'aquel sector forestièr avesinan 9 % amb qualques passatges que frègan 11 %. Es alara que se presenta la Cassa deserta. A partir d'aquel luòc, los ciclistas son sovent expausats al vent, a causa de l'abséncia de vegetacion.^[10] Es a la sortida de la Cassa desèrta, après una corta davalada, qu'i a l'estela dedicada a Louison Bobet e Fausto Coppi, dont las placas son fixadas sus un rocàs monolitic.^[8] Aquela estela recòrda que, de 1949 a 1954, Coppi a passat doas vegadas lo còl essent al cap de la corsa. En 1953, Coppi, que non participa pas al torn de França (lo president de la Federacion esportiva de ciclisme italian avent refusat son cantatge de causir el meteis sos equipièrs), es postat a la Cassa deserta el, en veire Bobet passar, se vira cap a sa companha, la « Dame blanca » e s'exclama « Es polit lo Louison », lo campion francés li adreçant el un pichon signe amistós. A partir d'aquela Cassa deserta, rèstan mai on mens dos quilomètres amb una penda de per aquí 9 %.^[11]

Lo còl de l'Isoard es estat 36 còps dins lo Torn de França, dont 26 dempuèi 1947, e es estat classat fòra categoria durant sos darrièrs 7 passatges.^[12] En lo Torn de França 2017, Warren Barguil a batut lo recòrd de l'ascension en son versant sud amb un temps de 38 minutas e 15 segondas.^[13] Vaicí los correires qu'an passat los primièrs lo còl :^[14]

L'ascension d'aquel còl, a la partença de Castèucair

às, èra prevista durant la 20ena etapa del Giro 2020 mas foguèt anullada per causa de las mesuras contra lo COVID-19 qu'enebissián lo passatge en un autre Estat.^[15]

•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-8104-0296-0. 

• Geologia dels environs del còl d'Isoard