Estats latins

Leis Estats latins dau Levant (tanben dichs Otramar^[1]) foguèron fondats durant e après la Premiera Crosada (1096-1099) per lei caps principaus de l'expedicion. Dau nòrd au sud, foguèron ansin proclamats lo Comtat d'Edessa per Baudoïn de Bolonha, lo Principat d'Antiòquia per Boemond de Tarent, lo Comtat de Trípol per Ramon IV de Tolosa e lo Reiaume de Jerusalèm per Jaufré de Bolhon. Gràcias ai divisions entre Estats musulmans e au vam de la presa de Jerusalèm, renforcèron sei posicions gràcias a divèrsei sètges. Pasmens, lo retorn en Euròpa de la màger part dei chivaliers crosats, la revirada dei Crosadas de secors (1100-1101), la desfacha crosada de Harran (1104) limitèt lo potenciau militar deis Estats latins tre lo començament dau sègle XII.

A partir de 1130, la reconstitucion d'Estats musulmans poderós comencèt de menaçar la subrevida deis implantacions crosadas. La premiera victima foguèt lo Comtat d'Edessa que foguèt destruch en 1146 quand lo cap turc Zengi prenguèt sa capitala. La reaccion crestiana (Segonda Crosada de 1148-1149) afebliguèt la posicion latina en atacant lei princes musulmans aliats, especialament Damasc. En 1154, aquò permetèt a Nur al-Din, lo fiu de Zengi, d'unificar Siria sota sa direccion. Puei, lo conflicte se desplacèt en direccion d'Egipte onte lo Califat Fatimida, en declin, venguèt l'objècte de plusors guèrras. Dins un contèxte politic locau complèx, Shirkuh, un generau de Nur al-Din, prenguèt lo contraròtle dau país de 1164 a 1174.

A la mòrt de Shirkuh, son nebòt Saladin li succediguèt. En parallèl, lo decès de Nur al-Din entraïnèt la fragmentacion de sei possessions. Aquò demeniguèt la pression militara sus leis estats latins car de conflictes intèrnes opausèron Saladin ais eiretiers de Nur al-Din. En 1177, lei Crosats e lei Bizantins concluguèron una aliança per aprofichar aquela situacion per tornar atacar Egipte. Pasmens, maugrat una victòria crosada resclantissenta a Montgisard en 1177, lei tropas de Saladin resistiguèron e una trèva foguèt signada en 1180.

Saladin aprofichèt aquela patz precària per acabar d'unificar lei territòris musulmans vesins deis estats crosats. De son caire, lei Latins aguèron de problemas de succession après la mòrt de Baudoïn IV (1174-1183) e de Baudoïn V (1183-1186). Devesits, deguèron tornarmai afrontar Saladin après una rompedura de la trèva causada per d'incursions de chivaliers crosats en territòris musulmans. Aqueu còp, l'armada crestiana dau rèi Gui de Lusinhan (1186-1192) foguèt esquichada per Saladin a la batalha de Hattin (1187). Aquò li permetèt de conquistar la màger dei vilas de l'interior dau Reiaume de Jerusalèm, compres Jerusalèm, mai plusors pòrts resistiguèron.

En 1189, leis assetjants recebèron lei renfòrç de la Tresena Crosada menada per lei Francés e leis Anglés. Se lei Francés se retirèron rapidament, leis Anglés de Ricard Còr de Leon (1189-1199) combateguèron fins a 1192. Reconquistèron la màger part dau litorau mai poguèron pas atacar l'interior dei tèrras. Lo Reiaume de Jerusalèm sortiguèt donc fòrça afeblit d'aquela guèrra e son centre de gravitat se desplacèt vèrs Chipre. Au nòrd, lo Principat d'Antiòquia èra tanben estat reduch au relarg de sa capitala. En revènge, lo Comtat de Trípol, ajudat per sei relacions bònas amb Saladin, èra estat globalament esparnhat.

La mòrt de Saladin, un an après la signatura de la patz amb Ricard Còr de Leon, devesiguèt tornarmai lo mond musulman. Pasmens, lo declin dau poder dau rèi de Jerusalèm agravèt lei divisions intèrnas dei Crosats. Dins aquò, un equilibri s'instaurèt entre lei sobeirans d'Euròpa Occidentala e lei senhors musulmans d'Egipte e dau Levant. En 1229, l'emperaire germanic Frederic II obtenguèt la restitucion de Jerusalèm de part dau sultan Al-Malik al-Kamil d'Egipte. Pasmens, la vila èra impossible de defendre car sei barris èran estats destruchs per Saladin. Dètz ans pus tard, la Crosada de 1239-1241 completèt aqueu succès e lo Reiaume de Jerusalèm tornèt trobar la màger part de son territòri d'origina.

Pasmens, la division contunièt de minar lei Latins que se bateguèron entre partisans e adversaris de l'emperaire. En 1243, lei barons locaus prenguèron l'avantatge còntra leis Imperiaus e establiguèron un govèrn collectiu tot en mantenent la ficcion d'una senhoría dei Ostau Hohenstaufen. Dins lei fachs, l'anarquia reinèt e lei Corasmidas prenguèron e pilhèron Jerusalèm tre 1244.

L'installacion de Sant Loís (1226-1270) en Tèrra Santa, de 1250 a 1254, après la revirada de son expedicion en Egipte permetèt de reorganizar lo Reiaume. Dins aquò, aqueu trabalh subrevisquèt pas a la partença dau rèi. La Guèrra de Sant-Sabas (1256-1270) entre Venècia e Gènoa agravèt mai la situacion. Ansin, a partir de 1260, lo sultan mameloc Baybars (1260-1277) poguèt començar la conquista sistematica dei posicions crosadas. Ben fortificats, lei territòris crosats resistiguèron ai Mamelocs fins a 1268 per Antiòquia, 1288 per Trípol e 1291 per Sant Joan d'Acre, la darriera possession continentala importanta dau Reiaume de Jerusalèm. Après aquela darriera desfacha, lo Reiaume de Jerusalèm venguèt lo Reiaume de Chipre.

Lei Latins importèron dirèctament lo sistèma feudau europèu en Orient Mejan. D'efiech, lo territòri foguèt partejat entre lei barons e lei chivaliers qu'avián participat a la Crosada. De colons venguèron d'Euròpa per s'installar dins lei vilas, especialament lei pòrts, gràcias a l'autrejament de tens en borgesiá. De romieus e de marchands, sovent italians, s'installèron tanben dins la region. Aquel element latin se juxtapausèt ais autrei pòbles locaus que gardèron generalament son estatut e seis institucions. Per exemple, leis Armènis e lei musulmans gardèron lo drech de practicar lor religion e i aguèt pas de conversions forçadas. Pasmens, aquò empediguèt lei conversions, encoratjadas per leis autoritats, foguèron pron nombrosas per crear d'unitats d'arquiers e de cavaliers leugiers turcs convertits.

Durant lo sègle XII, lei rèis de Jerusalèm, especialament Amalric I^èr (1163-1174), ordonèt de compilar lei costumas dau país. Pasmens, au nivèu politic, lo poder dei sobeirans deguèt totjorn compausar amb aqueu dei barons. Ansin, de conseus de senhors deis Estats foguèron sovent associats ai decisions pus importantas, en particular lei questions de succession. Dins aqueu quadre, lei vilas aguèron un ròtle limitat. Pasmens, durant lo sègle XIII, lei pus importantas, coma Acre e Trípol, obtenguèron l'estatut de comuna.

En causa de la natura religiosa dei Crosada, la Glèisa aguèt un ròtle important dins leis Estats latins. Au nivèu espirituau, lei santuaris majors de Jerusalèm èran de centres importants per lo cristianisme medievau. Pasmens, lo trach pus important de la preséncia de la Glèisa en Tèrra Santa foguèt la creacion deis òrdres militars religiós. Lei dos pus famós son leis Espitaliers, encargats d'ajudar materialamemnt lei romieus, e lei Templiers, encargats de protegir lei romieus durant lo viatge. Venguèron pauc a pauc de poissanças militaras e politicas autonòmas a respècte dau clergat secular.

Enfin, la darriera caracteristica politica e sociala deis Estats latins foguèron son liame amb lei republicas marchandas italianas, principalament Venècia e Gènoa. D'efiech, gràcias a sei flòtas, lei marchands italians avián portat una ajuda decisiva dins lo succès de la Premiera Crosada. Poguèron installar de comptadors que venguèron de centres fòrça actius gràcias a sa posicion a l'oèst dei Rotas de la Seda. En mai d'aquò, transportavan lei romieus. Per aquelei rasons, avián una autonòmia quasi totala. Fins a 1291, lei pòrts latins desvièron donc una partida dei flux de bens qu'èran tradicionalament dirigits vèrs Constantinòble ò vèrs Egipte.

L'importacion dau modèl feudau europèu au Levant aguèt per consequéncia aquela de l'arquitectura europèa dei sègles XII e XIII. Dins lo domeni religiós, d'edificis romanics e gotics foguèron bastits coma la Glèisa Santa Ana de Jerusalèm ò la Glèisa Sant Nicolau de Famagosta. Dins lo domeni militar, l'aplicacion dei principis europèas es tanben visible dins mai d'un obratge fortificat dau periòde. Pasmens, foguèt mens estricta e d'elements arabis ò bizantins foguèron de còps adoptats. Per exemple, es lo cas dins lo famós Krak dei Chivaliers.

Leis Estats latins de la Mar Egèa foguèron creats a partir dau partiment de l'Empèri Bizantin. Lei Venecians, qu'avián largament participat au destornament de l'expedicion vèrs Constantinòble, aguèron un ròtle important dins aquel eveniment. En particular, per mantenir sei privilègis marchands, organizèron l'eleccion de Baudoïn de Flandra coma emperaire de l'Empèri Latin, estat crosat principau amb Constantinòble coma capitala. Pasmens, per contentar Baudoïn de Montferrat, cap teoric de la Crosada, deguèron acceptar la creacion d'un Reiaume de Tessalonica, en teoria vassau de Constantinòble. Lo rèsta de Grècia foguèt partejat entre de principats pus reduchs.

Coma au Levant, lei barons occidentaus importèron dirèctament lo sistèma feudau sus lo territòri bizantin. Pasmens, a respècte deis estats precedents, deguèron faciar un contèxte pus ostil. Premier, plusors caps bizantins avián gardat lo contraròtle de províncias imperialas. Fondèron donc d'Estats que son objectiu oficiau èra la restauracion de l'Empèri. De mai, en Anatolia e en Bulgaria, d'Estats poderós existián. Per elei, la disparicion de la poissança bizantina èra una ocasion d'acréisser son territòri. Enfin, lei Latins avián pas lei mejans financiers ò umans per entretenir leis infrastructuras dei vilas bizantinas. Foguèron donc esplechats de vendre pauc a pauc totei lei richessas qu'avián escapat ai pilhatges de 1204 per trobar quauquei ressorsas.

Au nivèu uman, lei Crosats perdiguèron rapidament una partida importanta de sei chivaliers a la batalha d'Andrinòple en 1205. Tre 1207, Tessalonica èra donc menaçada per lei Bulgars e lei Bizantins dau Despotat d'Epira après la mòrt de Baudoïn de Montferrat dins una emboscada. En despiech de la capitada d'una còntra-ofensiva de l'emperaire latin Enric I^èr (1206-1216), lo Reiaume de Tessalonica s'afonsèt dins lo caòs e foguèt conquistat per Epira en 1224.

Après la mòrt d'Enric I^èr qu'aviá organizat un Estat vertadier per dirigir l'Empèri Latin, sei successors foguèron incapables de perseguir son trabalh. De mai, foguèron atacats per lo Despotat d'Epira e per l'Empèri de Nicèa. En 1225, Epira prenguèt Andrinòple e lo territòri de Constantinòble foguèt reduch au relarg de la vila. En 1228, la proclamacion d'un chivalier experimentat, Baudoïn II de Courtenay (1228-1261), permetèt de protegir la capitala còntra mai d'un assaut. Dins aquò, la manca de finanças empachèt de redreiçar l'Estat. Finalament, en 1261, un traïment permetèt a Miquèu VIII Paleòleg, emperaire de Nicèa, d'intrar dins la vila e de restaurar l'Empèri Bizantin.

Lei principats latins grècs subrevisquèron pus lòngtemps en causa de son isolament. Lo Principat d'Acaia foguèt l'objècte de plusors guèrras de succession. Foguèt reconquistat per lei Bizantins dau Despotat de Morèa en 1428. Lo Ducat d'Atenas passèt sota lo contraròtle de la Companhiá Catalana en 1311. Per legitimar son poder, reconoguèron nominalament la senhoriá dau rèi d'Aragon. O gardèron fins a 1390. Puei, lo Ducat venguèt la possession de marchands italians fins a la conquista de la region per leis Otomans en 1458. Enfin, lo Ducat de Naxos, constituït d'illas dau centre de la Mar Egèa, venguèt la proprietat de nobles d'origina italiana. Protegit per Venècia, se mantenguèt fins a 1566 e sa conquista per lei Turcs.

• (fr) Monique Amouroux-Mourad (dir.), Le Comté d’Édesse (1098-1150), Presses de l'Ifpo, 2006.
• (it) Sergio Ferdinandi, La Contea Franca di Edessa. Fondazione e Profilo Storico del Primo Principato Crociato nel Levante (1098-1150), Pontificia Università Antonianum, 2017.
• (fr) René Grousset, Histoire des Croisades et du Royaume Franc de Jérusalem, tres tòmes, 1934-1936, Plon, 1934.
• (fr) René Grousset, L'Empire du Levant : Histoire de la Question d'Orient, Payot, coll. « Bibliothèque historique », 1949.
• (fr) Jacques Heers, Chute et mort de Constantinople : 1204-1453, Perrin, 2007.
• (fr) Jean Longnon, L'empire Latin de Constantinople et la Principauté de Morée, Payot, 1949.
• (fr) Georges Ostrogorsky, Histoire de l’État byzantin, Payot, 1983.
• (fr) Joshua Prawer (trad. Gérard Nahon), Histoire du Royaume latin de Jérusalem, CNRS, 2007.