Ans 1860

1860 : intrada en aplicacion d'una reforma regardant la proprietat agricòla. Son objectiu èra de reprendre lo contraròtle dei tenenements tenguts per lo clergat, premier proprietari dau país. A la fin de l'annada, lo negus Tewodros II deguèt reprimir una insureccion dins lo nòrd. Pasmens, aquò foguèt solament lo començament d'una multiplicacion dei revòutas entraïnadas per l'aumentacion deis impòsts necessaris per sostenir la modernizacion d'Etiopia.
1860 : en Mexic, reconquista de la capitala, perduda en 1858, per lo govèrn liberau de Benito Juárez. Pasmens, l'insureccion conservatritz contunièt dins divèrsei províncias sostenguda per la Glèisa. De mai, lei liberaus deguèron faciar la question de l'important deute public mexican.

1860 : conquista de Tianjin e de Pequin per lei Francobritanics que poguèron pilhar lo Palais d'Estiu deis emperaires. Après aquelei desfachas, lo govèrn chinés deguèt acceptar de signar la Convencion de Pequin qu'agravèt lei clausas dau tractat de Tianjin. Lei ponchs principaus de la convencion èran la reconóissança dau tractat de Tianjin, la dubertura de Tianjin coma pòrt comerciau, la cession de la peninsula de Kowloon ai Britanics per aumentar la superficia de sa colonia de Hong Kong, la libertat de culte per lei crestians chinés, lo pagament d'una indemnitat importanta e la cession ai Rus de la Manchória Exteriora e dau krai d'Ussuri.
1860 : per demòstrar sa poissança novèla, Japon mandèt un naviri de guèrra modèrne, amb una ambaissada, ais Estats Units d'America. Pasmens, lo viatge foguèt trebolat per l'assassinat a l'exterior dau castèu d'Edo d'Ii Naosuke, conselhier que menava leis afaires dau país dempuei 1858 e partisan important de la modernizacion de Japon. Aquò entraïnèt una crisi e lei conselhiers dau shogun, un enfant de 14 ans, deguèron acceptar un raprochament ambé l'emperaire per gardar lo poder.
1861 : en Prússia, mòrt de Frederic Guilhèm IV que foguèt remplaçat per Guilhèm I^èr.

1861 : en Mexic, en fàcia dei dificultats financieras de l'Estat, lo govèrn liberau de Benito Juárez, totjorn menaçat per l'insureccion conservatritz començada en 1858, deguèt arrestar son remborsament dau deute public dau país. A la fin de l'annada, aquò entraïnèt una intervencion militara dau Reiaume Unit, d'Espanha e de França que decidèron de faire pression sus lo govèrn per l'obligir de contuniar sei pagaments. Lo pòrt estrategic de Veracruz foguèt ansin aisament ocupat per leis Europèus. Pasmens, la França de Napoleon III aviá tanben una autra idèa : formar un Empèri de Mexic estable, conservador e catolic per equilibrar la poissança estatsunidenca sus lo continent. Aquò marquèt lo començament de la Guèrra de Mexic (1861-1867).
1861 : mòrt de l'emperaire Xianfeng lo 22 d'aost. Foguèt remplaçat lo 11 de novembre per Tongzhi. Amb la fin de la guèrra còntra leis Europèus, lei fòrças Qing poguèron tornar atacar lei Taiping que foguèt batuts a Anging.
1861 : multiplicacion deis incidents entre Japonés e estrangiers. D'efèct, la dubertura dau país au comèrci internacionau aviá entraïnat una crisi amb una aumentacion dau caumatge, de l'inflacion e la falhida de plusors marchands. En particular, una delegacion britanica foguèt atacada a Edo entraïnant la mòrt de dos diplomatas. Lei poissanças occidentalas decidèron d'organizar de represalhas per mòstrar sa fòrça. De mai, per Londres e París, aquò èra l'occasion de remplaçar l'influéncia deis Estats Units d'America, afeblits per la guèrra civila (→ 1863).
1861-1862 : en Madagascar, mòrt de la rèina Ranavalona I^èra que foguèt remplaçada per son fiu Radama II. Abandonèt la politica conservatritz de sa maire au profiech d'una politica de modernizacion e de dubertura de l'illa ais influéncias estrangieras. Per aquò, decidiguèt de l'adopcion d'un programa de modernizacion accelerada dau país per lo novèu rèi Radama II amb l'abolicion de la pena de mòrt, l'abolicion dei corvadas, la reduccion dau servici militar, la liberacion de presoniers estremats dins lo corrent dau rèine de sa maire ò la dubertura de l'illa ais Europèus. Aquò suscitèt tant l'estrambòrd que la maufisança au sen de la populacion e de l'aristocracia (→ 1863). Dins certanei regions, d'afrontaments aguèron luòc entre lei dos camps.
1861-1865 : insureccion de Polonha còntra Russia. Maugrat quauquei succès iniciaus, lei Polonés foguèron finalament batuts a partir de 1864.

1861-1865 : après l'eleccion d'Abraham Lincoln, lei tensions a prepaus dau proteccionisme e de l'esclavatge entre leis Estats dau Nòrd e dau Sud deis Estats Units menèron a una temptativa de secession de part deis Estats dau Sud que fondèron leis Estats Confederats d'America. En despiech de sa superioritat numerica e industria, lo Nòrd aguèt de dificultats considerablas per sometre lei rebèls que capitulèron en 1865 après de combats fòrça violents. Aperaquí un milion de personas foguèron tuats durant la guèrra. Politicament, lo Nòrd poguèt desenant impausar una politica en acòrdi amb seis interès economics sensa se preocupar dei besonhs de l'elèit dau Sud. Una autra consequéncia dau conflicte foguèt l'abolicion de l'esclavatge ais Estats Units.

1862 : revirada d'una premiera ofensiva francesa destinada a ocupar Mexico.
1862 : en Republica Populara de China, organizacion d'una armada novèla gràcias au sostèn britanic dins la region de Shanghai per luchar còntra lei Taiping e protegir lo pòrt, important ponch d'intrada dau comèrci occidentau. En genier e febrier, aquela fòrça capitèt de blocar una ofensiva taiping.
1862 : darrier trajècte conegut d'un naviri negrier entre Africa e Brasil.
1863 : en Madagascar, assassinat dau rèi Radama II per un complòt dirigit per lo Premier Ministre Rainivoninahitriniony, inquiet après la cession de la partida septentrionala de l'illa a un aventurier francés. Foguèt remplaçat per una nivèça de Ranavalona I^èra dicha Rasoherina. Dins l'illa, Rainivoninahitriniony ordonèt de restaurar l'òrdre (→ 1864).
1863 : importanta victòria chinesa còntra la Revòuta Nian amb la mòrt de Zhang Lexing, cap de l'insureccion.
1863-1866 : presa de Mexico per lei Francés. Pasmens, trobèron ges de sostèn locau per estabilizar la situacion maugrat lo coronament de Maximilian de Habsborg coma emperaire de Mexic. Fin finala, Napoleon III decidèt de retirar sei tropas. Pasmens, Maximilian refusèt d'abdicar.

1864 : succession de demonstracions de fòrça lòng dau litorau nipon per lei flòtas estatsunidenca, francesa e britanica.
1864 : lassat d'esperar una respònsa britanica a una prepausicion d'aliança, lo negus Tewodros II ordonèt d'arrestar divèrseis Europèus presents sus son territòri entraïnant una crisi diplomatica grèva.
1864 : en Madagascar, vengut fòrça impopular per la violéncia de sa politica de restauracion de l'òrdre après l'assassinat dau rèi Radama II, lo Premier Ministre Rainivoninahitriniony foguèt obligat de laissar son pòste de comandant de l'armada a son fraire Rainilaiarivony (→ 1865).
1864 : après un lòng sètge, lei tropas Qing capitèron de reconquistar Nanquin, capitala de la Revòuta Taiping. 100 000 personas i foguèron tuadas per rompre definitivament lo movement. Dins aquò, una partida dei subrevivents de l'armada taiping jonhèt tanben la Revòuta dei Nian que sei fòrças conoguèron un redreiçament important de sei capacitats dins lo corrent de l'annada. Li permetèt en particular de reformar son infantariá anientada per leis ofensivas menadas leis annadas precedentas per l'armada imperiala.
1865 : après d'aumentacions importantas deis impòsts, insureccion generalizada d'Etiopia amb de declaracions d'independéncia de Lasta, de Tigre e de Choa.
1865 : en Madagascar, Rainivoninahitriniony deguèt abandonar la direccion dau govèrn de l'illa après la descubèrta de sa participacion a un complòt còntra la rèina Rasoherina en febrier. Son fraire Rainilaiarivony li succediguèt e venguèt lo marit de la rèina. Après aqueu succès, la rèina mandèt d'ambaissadas en França e au Reiaume Unit. Lo 30 de junh, signèt un acòrd amb Londres permetent ais ciutadans britanics d'aquistar e d'arrendar de tèrras sus l'illa. Signèt tanben un tractat de patz amb França e un acòrd comerciau amb leis Estats Units d'America limitant lo comèrci deis armas e dau bestiau.
1865 : dins lo nòrd, una grèva desfacha còntra leis insurgents Nian decidèt lo govèrn chinés de formar una armada equipada d'armas de fuòc e de canons modèrnes.

1866 : guèrra entre Prússia (aliada amb Itàlia) e Àustria. La causa prefonda dau conflicte èra liada a la lucha entre lei dos estats per la primautat en Alemanha. La guèrra s'acabèt per una victòria prussiana. Àustria deguèt cedir Venècia ais Italians e abandonar son esfèra d'influéncia en Alemanha.
1866 : en Etiopia, organizacion de divèrsei campanhas per sometre leis insurgents dei regions de Gondar e de Godjam. Pasmens, aquò entraïnèt la desercion de milièrs de soudats maucontents dei reformas militaras dau negus Tewodros II, especialament dau renfòrçament de la disciplina. D'autra part, dins lo corrent de l'annada, Londres respondèt a la prepausicion d'aliança de 1863. En cambi de la liberacion dei presoniers europèus capturats en 1864, lo Reiaume Unit prometeguèt de mandar una ajuda militara. Pasmens, Tewodros II jutjèt lei prepausicions d'ajuda insufisentas e refusèt. De mai, aviá plus lo contraròtle de la rota de Massaua onte lei Britanicas demandavan la liberacion dei presoniers.
1866-1868 : en China, l'armada imperiala capitèt de rompre la Revòuta Nian.
1867 : en Mexic, captura e execucion de Maximilian per lei republicans. Aquò marquèt la revirada definitiva dau projècte de Napoleon III de crear dins la region un estat catolic estable capable d'equilibrar la poissança estatsunidenca.

1867 : publicacion de la premiera partida dau Capitau dau filosòf alemand Karl Marx (1818-1883). Marx i presentèt lo foncionament de la produccion capitalista, especialament lei rapòrts de produccion e de cambi que ne son lei caracteristicas. En particular, lo tòm I expausèt lei nocions d'accumulacion e de maivalença. Considerat coma un deis obratges pus importants de la pensada marxista, aqueu libre a totjorn una influéncia considerabla sus la pensada modèrna.

1868 : expedicion punitiva britanica de sir Robert Napier (32 000 òmes) còntra Etiopia après una lònga crisi diplomatica. Lo negus Tewodros II, acceptèt de liberar lei presoniers europèus capturats en 1864, enjòc oficiau de l'expedicion, mai refusèt de se sometre a Londres. En plaça, se suicidiguèt lo 13 d'abriu e lei Britanics deguèron se contentar dau pilhatge de la fortalesa de Megdala. Après aqueu succès parciau, lo còrs expedicionari de Napier se retirèt. En junh, lo governador de Lasta se proclamèt negus sota lo nom de Tekle Giyorgis II. Pasmens, sa posicion foguèt pas reconeguda per leis autrei senhors majors dau país.
1868 : en Madagascar, mòrt de la rèina Rasoherina que foguèt remplaçada per sa cosina Ranavalona II. Lo Premier Ministre Rainilaiarivony gardèt son pòste e sa maridèt amb la rèina. La politica dau reiaume demorèt donc la meteissa, centrada sus la modernizacion basada sus lo modèl europèu e la defensa de l'independéncia còntra leis ambicions francesa e britanica.

1868-1869 : après una brèva guèrra civila, lei partisans d'una restauracion dei poders de l'emperaire de Japon capitèron de reversar lo Shogunat. Aquò entraïnèt l'adopcion d'una politica de modernizacion accelerada dau país qu'abandonèt una partida importanta de sei tradicions per lei remplaçar per de metòdes e de tecnologias europèas.
1869 : per renfòrçar lo sostèn britanic còntra leis ambicions francesas, Rainilaiarivony e Ranavalona II venguèron oficialament protestants e ordonèron la destruccion deis objèctes religiós pagans de la Cort. La poligamia e la consomacion d'alcòl foguèron tanben enebits.

1863 : en França, a la demanda de l'emperaire Napoleon III (1852-1870), foguèt organizat lo Salon dei refusats que presentava leis òbras de plusors artistas refusats per leis exposicions academicas. Entre lei tablèus presents, se trobava la pintura impressionista Le Déjeuner sur l'herbe d'Édouard Manet (1832-1883) que foguèt a l'origina d'un escandòl important. D'efèct, representava una frema nusa dins un contèxte contemporanèu.

1864 : acabament d'una òbra importanta de restauracion de la Catedrala de Nòstra Dama de París dirigits per l'arquitecta Viollet-le-Duc. Donan son aspèct actuau au bastiment.
1869 : invencion dau movement impressionista per Pierre-Auguste Renoir (1841-1919) e Claude Monet (1840-1926) amb la realizacion dei tablèus dichs La Grenouillère e Bain à la Grenouillère. A respècte dei corrents precedents, leis impressionistas s'interessavan ais impressions e a la mobilitat dei fenomèns e non pas a l'aspècte estable dei causas. Après l'escandòl dau Salon dei refusats de 1863, aqueleis òbras foguèron refusadas dins lei salons dau periòde mai aquò empachèt lo movement de s'estendre e de començar, a cha pauc, de s'organizar.

1860 : a partir de trabalhs dau quimista alemand Justus von Liebig (1803-1873), comencèron lei premieras culturas fòra sòu. Son objectiu èra alora d'estudiar lei procès nutritius dei vegetaus.
1860 : desvolopament dau concèpte de torpilhaire, naviri leugier armat de torpilhas. L'objectiu èra de crear una unitat pauc costosa e capabla de destrurre de naviris pus importants gràcias a la poissança de destruccion dei torpilhas.
1860 : isolacion de l'isoprèn per lo quimista britanic Charles G. William que permetèt de sintetizar lei premiers cauchós naturaus.
1860 : brevet d'Étienne Lenoir (1822-1900) regardant un motor de combustion intèrna permetent d'assegurar la propulsion d'una automobila (24 de genier). Aqueu brevet foguèt emendat mai d'un còp entre 1860 e 1867 e un assai dau veïcul permetèt de realizar 9 km en 3 h. Après leis assais de veïculs de 1771 e de 1826, aquò permetèt de desvolopar lei premiereis automobilas dins lo corrent dau decenni 1880.
1861 : realizacion de la premiera fotografia color permanenta. Pasmens, fins au començament dau sègle XX, la fotografia color necessitèt d'equipaments e de tractaments especiaus que ne limitèron l'utilizacion. Lo temps de pausa demorèt pereu un problema car d'exposicions lòngas contunièron d'èsser necessàrias. Ansin, sera necessite d'esparar fins a 1907 per trobar un progrès decisiu dins aqueu domeni.
1861 : desvolopament d'un procès novèu de sintèsi de soda per lo quimista bèlga Ernest Solvay (1838-1922) que remplacèt pauc a pauc lo procès Leblanc.
1861 : amb lo desvolopament progressiu dau mercat dau petròli — que son usatge principau e quasi unic d'aqueu temps èra l'esclairatge — de marchands comencèron de s'interessar a la possibilitat d'exportar lo petròli estatsunidenc en Euròpa. Pasmens, lo transpòrt de barrius èra pas practic car la durada de cargament e de descargament dau naviri èra tròp lònga. Per resòuvre aqueu problema, se desvolopèt donc lo premier petrolier, lo naviri britanic Elizabeth Watts. De sèrvas intèrnas permetián de melhorar la durada deis operacions portuàrias e de cargar ò descargament lo cargament per pompatge. Pasmens, aqueu premier tipe de petrolier èra fòrça perilhós car de vapors explosivas podián s'acampar entre lei sèrvas e la còca. Ansin, en 1885, solament 10 petroliers èran en servici e serà necessari d'esperar la construccion dau Gluckhauf per veire lo premier petrolier d'arquitectura modèrna.
1862 : depaus d'un brevet depintant la premiera mitralhièra vertadiera per l'engenhaire estatsunidenc Richard Jordan Gatling (1818-1903).
1862 : premiera mencion dau tèrme « còrs negre » (per Gustav Kirchhoff).
1862 : sus lei prats batalhiers de la Guèrra de Secession, intrada en servici de la premiera mina terrèstra vertadiera que conjugava un poder explosiu important e un detonator modèrne.
1864 : premiera utilizacion d'un sosmarin per atacar e aprefondar un naviri per la Confederacion (17 de febrier). Lo sosmarin utilizat èra de propulsion manuala e foguèt tanben destruch dins l'explosion de sa buta.

1864 : publicacion per lo fisician estatsunidenc per James Clerk Maxwell (1831-1879) de la sintèsi de son estudi de generalizacion dei trabalhs de Michael Faraday (1791-1867) e d'André-Marie Ampère (1775-1836) regardant l'electricitat e lo magnetisme. Presentèt lei quatre equacions, dichas equacions de Maxwell, depintant lo comportament e lei relacions dau camp electromagnetic e demostrèt la natura ondulatòria e electromagnetica de la lutz. Aquò marquèt la fin dau periòde de fondacion de l'electromagnetisme.

1864 : 11 ans après lo procès Bessemer, depaus d'un brevet per lo procès Martin-Siemens. Gràcias a un forn dotat de regeneraires, permetiá d'utilizar de curum d'acier e de fèrre. Òr, amb lo desvolopament rapid de la siderurgia pesuca, aquelei produchs començavan de venir frequents dins l'industria. A respècte dei procès concurrents (procès Bessemer, procès Thomas...), lo procès Martin-Siemens èra pus lòng mai permetiá de produrre d'aciers de qualitat superiora. Aqueu procès remplacèt pauc a pauc lo procès Bessemer e representèt 80% de la produccion mondiala d'acier dins lo corrent deis ans 1940. Declinèt lentament après la Segonda Guèrra Mondiala e dispareguèt dins lo corrent deis ans 2010.
1864 : intrada en servici dau Pilot que foguèt lo premier brisa-glaça vertadier. D'efiech, l'idèa de renfòrçar un naviri per rompre la banquisa existiá dempuei lei premiereis expedicions polaras mai aqueu naviri, d'origina russa, èra lo premier especialament concebut per durbir de passatges dans la banquisa.
1866 : assais oficiaus de la premiera torpilha de concepcion modèrna per la marina austro-ongresa (21 de decembre). Fòrça eficaça còntra lei naviris, l'arma novèla se difusèt rapidament dins lo rèsta d'Euròpa.

1866 : depaus de brevet de l'engenhaire Georges Leclanché (1839-1882) per una pila novèla (d'ara endavant dicha pila Leclanché). Gaire costosa e adaptada ais aplicacions necessitant pas una intensitat fòrta e pas un foncionament permanent, aquela pila es a l'origina dei pilas salinas modèrnas.
1867 : desvolopament de la dinamita per lo quimista suedés Alfred Nobel (1833-1896) que trobèt un mejan per estabilizar la nitroglicerina.
1867 : identificacion de la natura dobla dei liquèns per lo botanista soís Simon Schwendener (1829-1919). Pasmens, supausèt a tòrt que la relacion èra de tipe parasitària. De mai, son idèa foguèt inicialament refusada per la màger part deis especialistas que consideravan lei liquèns coma un organisme unic.
1867 : inauguracion de la premiera restanca pes modèrna lòng de Furens dins la region de Sant Estève. Sa bastida aviá començat en 1861. L'obratge es fach de maçonariá. Lo betum remplacèt la maçonariá en 1900.
1867 : concepcion dau premier motor atmosferic per leis Alemands Nicolas Otto (1832-1891) e Eugen Langen (1833-1895). Aqueu motor venguèt lo motor pus utilizat en Euròpa fins a l'aparicion dau motor de 4 temps (1876).
1867 : invencion dau procès Miller de purificacion de l'aur. Basat sus l'accion dau clòr gasós dins l'aur en fusion, permet una cloruracion selecticva deis impuretats. Òr, coma aquelei clorurs son pas solubles dins l'aur liquid, aquò permet d'eliminar la màger part deis impuretats e d'obtenir de lingòts d'aur amb una puretat de 99,95%.
1868 : dins lo corrent d'un eclipsi solar, l'astronòm francés Jules Janssen (1824-1907) observèt la preséncia d'un gas desconegut dins l'atmosfèra terrèstra. L'astronòm britanic Norman Lockyer (1836-1920) capitèt d'i identificar un element desconegut. Aquò èra la premiera observacion d'èli que foguèt identificat en 1895.

1869 : inauguracion de la premiera restanca vòuta modèrna (restanca Zola) situat lòng d'Infernet (Lo Tolonet). Aqueu tipe de restanca se difusèt rapidament dins lo rèsta dau mond, especialament per bastir lei restancas situats dins de vau.
1869 : premier brevet regardant lo foratge petrolier en mar depausat per l'engenhaire estatsunidenc Thomas Fitch Rowland. Pasmens, la premiera esplecha de petròli sosmarin aguèt pas luòc avans 1897.