zich

Nederlands

Uitspraak

Geluid: zich (hulp, bestand)
IPA: / zɪx / (1 lettergreep)

Woordafbreking

zich

Woordherkomst en -opbouw

alleen in de oostelijke grensgebieden te beschouwen als erfwoord, in de betekenis van ‘wederkerend voornaamwoord’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901, maar in het algemeen Nederlands onder invloed van protestantse geschriften vanaf de 16 eeuw ontleend aan het Duits ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: sich

Oudnederlands: sik

Germaans: *sek

Indo-Europees: *se

Verwant in Germaans:

West: Duits: sich, (Oudhoogduits: sih)

Noord: Zweeds/Deens/IJslands: sig, (Oudnoords: sik), Noors/Faeröers: seg

Oost: Gotisch: sik

Wederkerend voornaamwoord

zich

derde persoon enkelvoud en meervoud
- Hij wast zich onder de douche.
▸ Zelfs zij waren zich rot geschrokken van de klap, en beseften dat het nu menens was.^[2]
tweede persoon (formeel) uzelf
- U kunt zich daar wassen en omkleden.
~ iets geeft een onbedoeld resultaat aan bij vele (ook onovergankelijke) werkwoorden
- Hij lachte zich een bult.
- Hij viel zich een ongeluk.

Opmerkingen

Deze vorm wordt gebruikt als de reflexiviteit verplicht is, dat wil zeggen dat het werkwoord alleen als wederkerend gebruikt kan worden. Ook optioneel wederkerende werkwoorden kunnen het gebruiken maar voor deze is zichzelf gebruikelijker.

Uitdrukkingen en gezegden

Zich (te) sappel maken

zich (te) druk over iets maken

Zich aan een ander spiegelen

zich vergelijken met een ander

Zich de kaas niet van het brood laten eten

Voor het eigen belang opkomen

Zich de tandjes werken

Zich een aap lachen

heel erg lachen

Zich een hoedje schrikken

zich enorm schrikken

Zich er met Jantje van Leiden afmaken

Onzorgvuldig zijn en weinig aandacht aan het werk besteden

Zich gedeisd houden.

Zich geradbraakt voelen

erg moe zijn en diverse pijnen hebben

Zich het schompes werken

Zich het vuur uit de sloffen lopen

heel erg zijn best doen

Zich in alle bochten wringen

alle mogelijkheden proberen

Zich in de kaart laten kijken

Geheim prijsgeven

Zich in het hol van de leeuw wagen

ergens heen gaan waar je moeilijkheden kunt verwachten

Zich katoen houden

Zich rustig houden

zich laten doen
Zich met hand en tand verzetten

zich zich heftig verzetten en er alles aan doen om het niet te laten doorgaan

Zich op de vlakte houden

niet uitkomen voor de eigen mening

Zich op glad ijs wagen/begeven

ergens over gaan praten waar die weinig van af weet

Zich schrap zetten

klaarmaken om de klap op te vangen

Zich tussen hangen en wurgen bevinden

zich in gevaarlijke en moeilijke omstandigheden bevinden

Zich uit de markt prijzen

door eigen toedoen laten anderen diegene links liggen

Zich uit de naad werken

hard werken

Zich uit de voeten maken

er van door gaan, gauw weggaan

Zich van de domme houden

doen alsof je er niets van weet

zich het vuur uit de sloffen lopen

heel hard werken

zich iets ten doel stellen

zich te goed doen aan

met smaak iets eten

Bang zijn zich aan koud water te branden

erg voorzichtig zijn

De muts zich verkeerd staan

een slecht humeur hebben

De schepen achter zich verbranden

een beslissing nemen en niet meer terug kunnen

Die het dichtst bij het vuur zit, warmt zich het best.

als je ergens vlak bij bent heb je daar vaak meer voordeel van dan wanneer dat niet het geval is

Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen.

wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken

Het oog ziet altijd van zich af.

de eigen fouten ziet men niet, maar andermans fouten altijd wel

Iemand tegen zich in het harnas jagen

iemand door de eigen toedoen boos maken

Iets voor zich houden.

Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.

wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost

Gangbaarheid

Het woord zich staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zich" herkend door:

98 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[3]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "zich" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Etruskisch

Werkwoord

zich

schrijven

[p{{{1}}}-1] "zich" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[Alleen,_De_Pacific_Crest_Trail_te_voet_van_Mexico_naar_Canada-2] 
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers

[3] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

	enkelvoud		meervoud
	verplicht	keuze	verplicht	keuze
1^e persoon	mij me	mijzelf mezelf	ons	onszelf
2^e persoon (informeel)	je	jezelf	je	jezelf
2^e persoon (formeel)	zich	zichzelf	zich	zichzelf
2^e persoon (regionaal)	u	uzelf	u	uzelf
3^e persoon	zich	zichzelf	zich	zichzelf