Leerdam

**Leerdam**
Plaats in Nederland
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Utrecht
Gemeente	Vijfheerenlanden
Coördinaten	51° 54′ NB, 5° 5′ OL
Algemeen
Oppervlakte	17,53 km²
- land	17,27 km²
- water	0,27 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	19.615 ; (1.119 inw./km²)
Woningvoorraad	8.418 woningen
Overig
Postcode	4140 - 4143
Netnummer	0345
Woonplaatscode	2271
Belangrijke verkeersaders
Voormalige gemeente	- 2019
Website	www.leerdam.nl
Portaal	Nederland

Leerdam (uitspraak^ⓘ) is een stad en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht (tot 1 januari 2019 in de provincie Zuid-Holland). Leerdam is met 19.593 inwoners op 1 januari 2023 de grootste plaats binnen de gemeente en het gemeentehuis is er gevestigd.

Gemeentelijke fusies

Op 1 januari 1986 werden de gemeentes Schoonrewoerd en Kedichem (met het dorp Oosterwijk) bij de gemeente Leerdam gevoegd. Per 1 januari 2019 ging de gemeente Leerdam op in de nieuw gevormde gemeente Vijfheerenlanden, die deel ging uitmaken van de provincie Utrecht. Per 1 januari 2018 waren de ambtelijke organisaties van de drie gemeenten Leerdam, Vianen en Zederik al samengegaan.^[2]

Geschiedenis

Leerdam komt voor het eerst ter sprake in 1143 en wordt vermeld als Ter Lede of Ter Leede. Het is op dat moment een heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaruit het geslacht Van Arkel ontsproot. De heren hebben het in hun bezit tot 1305 waarna het gebied in handen komt van de heren van Arkel. In 1382 verkrijgt Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel, Leerdam ontving een tweede keer stadsrechten in 1407 van Willem VI van Holland.

Na de Arkelse Oorlogen (1401-1412) werd het leen van Arkel door Holland ingevorderd. In 1428 verkreeg het huis Egmont het gebied tot halverwege de 15e eeuw, waarna het aan het huis Oranje-Nassau kwam.

De rivier de Linge, omgeven door rietwallen en veel waterlelies, bepaalt mede de sfeer van het landschap. De stad ligt in het oostelijke gedeelte van de Vijfheerenlanden.

De historie van Leerdam kan worden gevonden in goed bewaarde historische gebouwen zoals de Grote Kerk, het Hofje van Mevrouw Van Aerden, de overgebleven en gedeeltelijk gerestaureerde stadsmuren van de Zuidwal en het Oude Raadhuis.

Aan de gracht aan de zuidkant van de stad stond ooit een kasteel, het Kasteel van Leerdam. Dit is compleet verwoest door de Spanjaarden in 1574 en nooit meer opnieuw opgebouwd. Niet lang daarna, kwam Maria van Oranje in Leerdam wonen. Zij bestuurde voor haar broer het graafschap. In 1770-1772 bouwde men hier het vrouwenhofje: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Dit is nu een museum.

Van de molens die de polders bemaalden, is de wipmolen Ter Leede bewaard gebleven.

De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal en de grachten laten zien hoe versterkt de stad Leerdam was. Er waren 4 poorten in de stadsmuur. Deze poorten zijn echter in de 19e eeuw gesloopt.

In de Kerkstraat, tegenover het Hofje van Mevrouw van Aerden bevond zich het Schoonhuis of Drossaardshuis. Het enige wat er nu nog van over is, is het poortje met daarboven de tekst “Vriheyt en is om gheen gelt te coop”. Tegenwoordig is het de ingang van een winkel.

In de jaren 10 en 20 van de 21e eeuw werd Leerdam uitgebreid naar het westen met nieuwbouw.

Industrie

Vanaf de 18e eeuw werd het stadsleven sterk beïnvloed door de glasfabriek en de houtindustrie. De Glasfabriek Leerdam stond ook bekend als de Royal Leerdam. Glasblaasdemonstraties worden gegeven in de glasblazerij van het Nationaal Glasmuseum aan de Zuidwal te Leerdam.

De stad geniet verder bekendheid door Leerdammer kaas, die echter in het naburige Schoonrewoerd wordt geproduceerd.

Toerisme en musea

Aquazoo Leerdam
Hofje van Mevrouw Van Aerden
Nationaal Glasmuseum
Glascentrum Leerdam
Nederlands Bridge Museum
Grote Kerk
Oude Raadhuis
Kanotochten en rondvaarten over de Linge
Fietstochten en Fietsverhuur
Wandelroute: Tussen Leerdam en het Gelderse dorp Beek ligt het 98 kilometer lange Lingepad. Het Lingepad maakt deel uit van de Europese wandelroute E8.

Monumenten

In de voormalige gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte

In Leerdam zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Lijst van beelden in Leerdam

Evenementen

Leerdamse vrijmarkt
Glasstadmars: Jaarlijkse wandelevenement met ca. 3000 deelnemers.
Laatste weekend september: Wandeltocht De 80 van de Glasstad. Dit is een Kennedymars, waarbij wandelaars 80 km afleggen.

Markt en koopavond

Markt is op donderdagmorgen van 8:30 tot 12:30 uur in de binnenstad. Sinds 12 april 2012 is de weekmarkt verhuisd van het Dokter Reilinghplein naar de straten in de binnenstad, waaronder de Fonteinstraat, Kerkstraat en de Markthof.
Koopavond in het centrum van Leerdam is op vrijdagavond.

Wijken

De stad Leerdam is bestuurlijk ingedeeld in de volgende wijken en buurten:

Leerdam-Centrum

Centrum Noord

Centrum Zuid

Leerdam-Oost

Oranjebuurt-Noord

Oranjebuurt-Zuid

Varsseveld

Leerdam-Noord

Drossaardsbuurt

Florabuurt

Eiland

Ter Leede

Vogelbuurt

Leerdam-West

Raadsliedenbuurt

Staatsliedenbuurt

Bomenbuurt

Glasfabriek

Spartaveld

Achter de Pijp

Broekgraaf-Noord

Broekgraaf-Zuid

Bedrijventerrein Nieuw Schaik

Onderwijs

Leerdam telt elf basisscholen en twee scholen voor voortgezet onderwijs.

Basisscholen:

Basisschool Floris Radewijnsz
Basisschool Het Mozaiek
CBS Koningin Wilhelmina
CBS Juliana
CBS Klim Op
El Boukhari
Johannes Calvijnschool
OBS de Sterrenkijker
OBS de Hobbitstee
Kindcentrum Broekgraaf met twee basisscholen: Jenaplanschool De Wilgenhoek en De Klimop en kinderopvang Dichtbij

Voortgezet onderwijs:

De Joost (basis- en kaderberoeps)

Het Heerenlanden (mavo, havo, vwo en tweetalig vwo (tto))

Sportverenigingen

Sportverenigingen in Leerdam zijn onder meer de voetbalclubs Leerdam Sport '55 en LRC Leerdam, de hockeyvereniging HC Leerdam en de roeivereniging RV Leerdam.

Verkeer en vervoer

Leerdam ligt aan de spoorlijn (Elst-) Geldermalsen - Dordrecht. Leerdam werd in 1883 aangesloten op deze spoorlijn. Tussen 2007 en 2018 wordt de lijn geëxploiteerd door Arriva en heeft de naam MerwedeLingelijn gekregen. Sinds 9 december 2018 verzorgt Qbuzz het treinvervoer op de MerwedeLingelijn als R-net, de trein rijdt elk halfuur richting Geldermalsen en Dordrecht. Leerdam heeft een spoorwegstation met een stationsgebouw uit 1881 (in gebruik als restaurant) en een door Cees Douma ontworpen stationsgebouw uit 1987 (met een ander restaurant/snackbar).

Openbaar vervoer per bus van Arriva, Qbuzz en U-OV met:

Lijn 85 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (streekbus U-OV)
Lijn 260 Leerdam - Asperen - Beesd - Enspijk - Deil - Geldermalsen (buurtbus Arriva)
Lijn 285 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Papendorp - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (spitsbus U-OV)
Lijn 650 Leerdam - Rhenoy - Rumpt - Beesd - Culemborg (schoolbus Arriva)
Lijn 660 Leerdam ← Asperen (schoolbus Arriva)
Lijn 673 Leerdam - Asperen - Heukelum - Spijk - Gorinchem (schoolbus Arriva)
Lijn 704 Leerdam - Kedichem - Arkel (buurtBuzz Qbuzz)
Lijn 903 U-flex Vijfheerenlanden

Zetelverdeling gemeenteraad

De gemeenteraad van Leerdam bestond uit 19 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:

Gemeenteraadszetels
Partij	1990	1994	1998	2002	2006	2010	2014
Leerdam 2000	-	6	5	5	3	4	6
PvdA	5	4	4	4	6	4	3
CDA	4	3	3	3	3	3	3
SGP	2	2	2	3	3	3	3
ChristenUnie*	2	2	1	2	2	2	2
VVD	2	2	3	2	2	3	2
Protestants-Christelijke Combinatie	-	-	1	-	-	-	-
Lijst Peels	2	-	-	-	-	-	-
Totaal	17	19	19	19	19	19	19

De ChristenUnie werd in van 1990 tot 1998 vertegenwoordigd door de RPF, een van haar voorgangers.

Geboren in Leerdam

Religieuze gebouwen

Leerdam kent een groot aantal kerken en twee moskeeën. Opvallend zijn vooral de vele reformatorische kerken, onder meer een gereformeerde gemeente (573 leden), een gereformeerde gemeente in Nederland (647 leden) en een christelijk gereformeerde kerk (321 leden).