DENK

De Kamerleden Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk werden in november 2014 uit de Tweede Kamerfractie van de PvdA gezet. Volgens toenmalig fractieleider Diederik Samsom konden de fractie en de twee Kamerleden het niet met elkaar eens worden. "En daarmee scheiden onze wegen", zei hij.^[10] De reden voor de breuk was dat de Kamerleden vonden dat minister Lodewijk Asscher^[11] zich te kritisch opstelde tegenover Turkse organisaties als Milli Görüs.^[12]

Daags nadat ze uit de PvdA-fractie zijn gezet, maakten ze bekend te streven naar een nieuwe politieke beweging. Op 9 februari 2015 werd de naam van de nieuwe partij openbaar gemaakt; DENK.^[13]

In januari 2016 kwam DENK, doordat zij het vereiste minimumaantal van duizend leden bereikt had, in aanmerking voor subsidie. Het basisbedrag ad € 250.000 moest echter gedeeld worden met de partij waarvan ze zich heeft afgesplitst (de PvdA).

In de loop van 2015 en 2016 sloten achtereenvolgens voormalig Miss Nederland Tatjana Maul, voorzitter van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders Farid Azarkan en presentatrice Sylvana Simons zich bij DENK aan.^[14][15][16] Twee raadsleden uit Alkmaar en Veenendaal maakten in oktober en november 2016 de overstap van respectievelijk de PvdA en D66 naar DENK.

In december 2016 verliet Simons DENK om een eigen partij (Artikel 1) op te richten, samen met campagneleider Ian van der Kooye. Als redenen voor haar vertrek gaf zij op dat DENK te polariserend te werk zou gaan, dat haar te weinig ruimte gegund zou zijn op het gebied van homo- en vrouwenemancipatie en dat zij niet voldoende gesteund zou zijn door de partij toen zij bedreigd werd.^[17] Op 22 januari 2017 eiste DENK schadevergoedingen van Simons en Van der Kooye van respectievelijk € 30.000 en € 40.000, omdat deze zich negatief hadden uitgelaten over de partij.^[18] Andere bronnen spreken van het in werking laten treden van een boetebeding.^[19] De kantonrechter wees de eisen af en wees Simons een schadevergoeding toe.^[20][21]

Op 21 maart 2020 vertrok Kuzu als politiek leider van DENK. Hij bleef wel in de Tweede Kamer.^[22] Farid Azarkan werd fractievoorzitter. Volgens het bestuur van de partij zou Kuzu in 2018 een buitenechtelijke relatie gehad hebben en grensoverschrijdend gedrag hebben vertoond naar een partijmedewerker.^[23][24] Volgens Kuzu heeft zijn medeoprichter Öztürk een "politieke broedermoordaanslag" op hem gepleegd.^[23] Waarschijnlijk lag de oorzaak van het vertrek van politiek leider Kuzu eerder bij een machtsstrijd tussen hem en partijvoorzitter Öztürk.^[25] Kort daarop werd bekend dat Azarkan het partijbestuur van DENK, inclusief Öztürk, opriep te vertrekken.^[26]

Het bestuur weigerde uit zichzelf op te stappen en gaf aan dat de toekomst aan de leden was.^[27] Deze eisten via een manifest^[28] "democratische hervormingen en een ledenvergadering".^[29] Op 2 mei 2020 werd bekend dat de penningmeester was opgestapt.^[30]

Op 6 mei 2020 maakte het bestuur van DENK, dat op dat moment feitelijk alleen nog bestond uit Öztürk en Zahir Rana,^[31] in een persbericht bekend dat het fractieleider Azarkan per direct uit het lidmaatschap had ontzet.^[32] In reactie op het besluit gaven Kuzu en alle lokale fractievoorzitters aan volledig achter Azarkan te staan.^[33] Met een videoboodschap gericht aan Öztürk liet Azarkan weten niet aan opstappen te denken en riep hij Öztürk op tot aftreden.^[34]

Op 9 mei 2020 maakte Azarkan bekend dat onafhankelijk onderzoeksbureau Integis geen grensoverschrijdend contact tussen Kuzu en de medewerkster had vastgesteld. De medewerkster in kwestie verleende echter geen medewerking aan het onderzoek.^[35]

Anderhalve week later, op 17 mei, herenigden Kuzu, Azarkan en Öztürk zich echter weer, waarmee de bestuurscrisis beslecht werd.^[36] Nog geen maand later, op 6 juni, stapte Öztürk per direct op als voorzitter.^[37] Statenlid Metin Çelik en gemeenteraadslid Gürcü Polat werden voorgedragen en gekozen om het interim-bestuur te vormen tot de volgende partijverkiezingen.^[38] Eind 2020 werd advocaat Ejder Köse aangewezen als de nieuwe partijvoorzitter.^[39][40]

Na de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2022 deed DENK voor het eerst mee in gemeentelijke colleges in Rotterdam en Schiedam, waar de eerste wethouders geleverd werden.^[41][42] In september 2023 nam Stephan van Baarle het leiderschap van Kuzu over en liet Kuzu op zijn beurt weten dat hij campagneleider wordt voor de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Wethouder Doğukan Ergin in Schiedam werd de nummer 2 en Ismail El Abassi nummer 3. DENK hield onder Van Baarle de 3 zetels vast en behaalde 246.764 stemmen.

De beweging heeft in februari 2015 een politiek manifest opgesteld waaruit in november 2016 het verkiezingsprogramma Denkend aan Nederland is voortgekomen.^[43][44]

In het programma pleit DENK voor de volgende vijf punten:

• Een verdraagzame samenleving waarin men elkaar accepteert.
• Een sociale samenleving waarin men oog heeft voor elkaar.
• Een lerende samenleving waarin ieders talent benut wordt.
• Een duurzame samenleving waarin men omkijkt naar de eigen omgeving.
• Een rechtvaardige samenleving, die internationaal rechtvaardigheid bevordert.

Onder punt 1 wil de beweging een Monument ter nagedachtenis van Arbeidsmigratie oprichten en wil zij dat "kennis van de migratiegeschiedenis" een kerndoel wordt in het onderwijs. Het begrip "integratie" wil de beweging afschaffen en vervangen door "acceptatie". Ook schaft de beweging de term "allochtoon" af. In het manifest wordt geconstateerd dat mensen met een niet-westerse achtergrond minder kans hebben op een baan of stageplaats en zich vaker negatief bejegend voelen in contacten met politie en justitie. Het manifest stelt dat racisme in Nederland structureel en institutioneel van aard is en wil daarom dat er een zogeheten "racismeregister" wordt opgericht, waarin uitingen van racisme geregistreerd worden. Geregistreerden zouden niet voor een overheidsorganisatie mogen werken.

De onderdelen van punt 2 zijn geënt op die van het traditionele socialisme. De beweging noemt in het manifest een aandachtspunt de eerste generatie arbeidsmigranten die de pensioengerechtigde leeftijd niet hebben gehaald.

Onder punt 3 wil de beweging dat in het onderwijs de diversiteit in de klas in verhouding staat met de diversiteit voor de klas (onder de leraren). Bovendien wil de beweging dat in elke school in Nederland, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs, de vakken Chinees, Arabisch en Turks verplicht als keuzevak worden geïntroduceerd. Deze talen zijn volgens de beweging nuttig voor de handelspositie en internationale betrekkingen van Nederland. Het volgens het manifest voorkomende treiteren van initiatiefnemers van islamitisch onderwijs wil de beweging stoppen door een onafhankelijke commissie op te richten. Er wordt gepleit voor het door de overheid aanmoedigen van opleidingen tot imam, waarbij de overheid zich echter niet dient te bemoeien met het curriculum. Imams zijn volgens het manifest niet alleen nodig voor moskeeën, maar ook in zorginstellingen, gevangenissen en defensie.

Onder punt 4 is er een overeenkomst met de standpunten van groene partijen.

Bij punt 5 wordt aandacht besteed aan drie punten.

• DENK is van mening dat de VN en de VN-Veiligheidsraad aan een fundamentele herziening toe zijn en dat de Europese Unie een autonoom buitenlandbeleid moet gaan voeren.
• De beweging wil extremisme aanpakken door de voedingsbodem aan te pakken, die volgens DENK bestaat uit uitzichtloosheid, sociale uitsluiting en onrechtvaardigheid.
• Over het Israëlisch-Palestijnse conflict staat in het manifest dat Europa de internationale positie van Palestina versterkt en dat Nederland Palestina erkent, omdat dit beter zou werken dan nog een groot aantal interreligieuze dialogen.

Het hoogste orgaan van DENK is de algemene ledenvergadering (ALV), die verantwoordelijk is voor het kiezen van een bestuur. Sinds eind 2021 is advocaat Ejder Köse de partijvoorzitter. Sinds september 2020 werkt Abdellah Dami als hoofd communicatie en persvoorlichter voor DENK in de Tweede Kamer. Hier vallen tevens de lokale fracties van DENK in de verschillende gemeenteraden en provincies onder. Het partijbureau is gevestigd in Rotterdam. Onder DENK vallen ook een aantal aanverwante organisaties, zoals wetenschappelijk bureau STATERA, jongerenorganisatie OPPOSITIE, opleidingsinstituut DENK-Academy, een internationale tak Beweging DENK International (BDI) en ook een platform voor Afro-Nederlandse DENK leden genaamd BOKS.

• Ejder Köse (voorzitter)
• Fazlı Kafa (secretaris)
• Gürcü Polat-Işıktaş (penningmeester)
• Sarah Al Rubey (algemeen bestuurslid)

Bron: DENK - ledentallen (Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen)

Het overgrote gedeelte van het electoraat van DENK bestaat uit Nederlanders met een migratie-achtergrond, hoofdzakelijk van Turkse en Marokkaanse herkomst. De partij scoort dan ook het hoogst in gemeenten waar deze groepen het sterkst vertegenwoordigd zijn, zoals steden als Schiedam (Nieuwland), Rotterdam (in het bijzonder Feijenoord en Delfshaven) en Amsterdam (Nieuw-West en delen van Noord). Omgekeerd heeft DENK nauwelijks aanhang in gemeenten die weinig inwoners hebben met een migratie-achtergrond. Dit zijn hoofdzakelijk gemeenten op het platteland van Drenthe, Friesland, Groningen en Zeeland.

DENK plaatste filmpjes over mede-Kamerleden op de sociale media. Kamerleden van Turkse afkomst waren het onderwerp van de filmpjes en deze werden persoonlijk aangevallen of afgevallen. Dit gebeurde onder andere naar aanleiding van het voorstel om het bloedbad onder Armeniërs in het begin van de 20ste eeuw als genocide te bestempelen. DENK maakte filmpjes van Kamerleden die dit controversiële onderwerp voor Nederlanders van Turkse afkomst, steunde. Dit leverde de betrokken Kamerleden bedreigingen op. Op 13 maart 2019^[45] heeft de Kamer een motie aangenomen waarin ze intimidatie van mede-Kamerleden "ten stelligste" afwijst. Toenmalig Kamervoorzitter Arib, heeft, hoogst ongebruikelijk, haar naam onder de motie gezet. Toenmalig partijleider Kuzu heeft in de Kamer gezegd dat dit zo niet had gemoeten en dat het ook niet meer gebeurt.

NRC Handelsblad berichtte in februari 2017 dat DENK op sociale media gebruikmaakt van nepprofielen om de publieke opinie te beïnvloeden.^[46] Als reactie hierop plaatste DENK in eerste instantie een filmpje op hun Facebookpagina waarin Kuzu en Azarkan de beschuldigingen bagatelliseerden, de motieven van NRC Handelsblad in twijfel trokken en suggereerden dat andere partijen zich in veel grotere mate schuldig zouden maken aan het werken met nepvolgers.^[47] Een paar dagen later erkende lijsttrekker Kuzu dan toch dat er sprake was geweest van internettrollen. Volgens hem betrof het jongeren van de jeugdafdeling van DENK, die inmiddels zouden zijn aangesproken op hun gedrag.^[48][49] Nog weer enige dagen later erkende Kuzu ook Azarkan ter verantwoording te hebben geroepen voor zijn rol in dezen.^[50][51]

Op 20 juni 2018 onthulde het NPO Radio 1-programma De Nieuws BV dat DENK in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017 had overwogen een advertentie online te zetten die zogenaamd afkomstig was van de Partij voor de Vrijheid. De advertentie zou bestaan uit een zwart-witfoto van PVV-leider Geert Wilders, het logo van de PVV en de tekst 'Na 15 maart gaan wij Nederland zuiveren', een en ander in de huisstijl van de partij. Mensen die erop klikten zouden worden doorgestuurd naar de website van de PVV. Een versie van de banner stond enige tijd bij wijze van test online, en was onder meer te zien in Duitsland, Turkije en Nederland.^[52][53] Campagneleider Farid Azarkan zou opdracht hebben gegeven tot het maken van de nepcampagne. Ook zou hij op de hoogte zijn geweest van het online plaatsen als test. Dezelfde dag gaf Öztürk een interview aan de Volkskrant waarin hij zei: 'Wat ik de mensen wil laten zien is het vuile spel dat in Den Haag gespeeld wordt. ... Zo bedrijf ik politiek, ook toen ik raadslid in Roermond was. Confronteren, koekje van eigen deeg geven. Wilders en zijn knechten doen het ook zo.'^[54] De dag na de bekendmaking van de lastercampagne gaf de desbetreffende betrokken campagnemedewerker aan aangifte te doen tegen Farid Azarkan vanwege laster en ook Wilders gaf aan om aangifte te doen tegen Azarkan. Hij sprak van 'smaad en laster'.^[55] Op 13 maart 2019 werd een motie van het Tweede Kamerlid lid Harry van der Molen (CDA) over afwijzen van intimidatie van Kamerleden vanwege hun afkomst door de gehele Tweede Kamer, met uitzondering van DENK zelf, gesteund.^[56][57]

De partij wordt vaak verweten een spreekbuis te zijn voor Ankara, of 'de lange arm van Erdoğan' genoemd.^[58][59] De partij DENK weigert enige vorm van kritiek te leveren op het regime van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. Zo vermeden de Kamerleden Kuzu en Öztürk vaak vragen over Erdoğan of kritiek op het huidige beleid in Turkije.^[60] In mei 2016 verweet DENK allochtone Kamerleden dat zij hun etniciteit gebruikten om in de Kamer te komen. Om dat te onderstrepen bracht DENK een video naar buiten over de stemming onder allochtone leden in de Kamer over de Armeense genocide en over de beveiliging van moskeeën. Als reactie op het uitbrengen van de video gaf Öztürk desgevraagd aan: "Wij doen dat om politici te ontmaskeren."^[61] De Kamerleden werden na publicatie van de filmpjes bedreigd.^[62]

Halbe Zijlstra (VVD) noemde DENK in september 2016 de 'lange arm van Erdoğan', na participatie van Kuzu in een demonstratie van de Nederlandse tak van de Turkse AKP-partij in Rotterdam.^[63] Bij een demonstratie in Rotterdam, georganiseerd door de Union of European Turkish Democrats (UETD), de Nederlandse tak van de Turkse AK-partij, tegen de couppoging begaan in Turkije, hield Kuzu een toespraak waarbij hij het podium deelde met Hamas-activist Huseyin Sayilgan en waarbij veel aanhangers van de Turkse Grijze Wolven aanwezig waren.^[64][65] VVD-fractievoorzitter Zijlstra vroeg Kuzu in september 2016 afstand te nemen van de extreemrechtse Turkse beweging Grijze Wolven en de Palestijnse terreurbeweging Hamas. Kuzu distantieerde zich niet.^[63][66]

Sybrand Buma (CDA) verweet Kuzu in september 2016, tijdens het Tweede Kamerdebat over de nasleep van de couppoging in Turkije, eenzijdig op te komen voor Turkije.^[67] PVV-leider Wilders verweet Kuzu loyaal te zijn aan één nationaliteit, namelijk de Turkse.^[68] Kuzu weigerde in dit debat afstand te nemen van de manier waarop de Turkse machthebbers met tegenstanders omgingen na de mislukte coup.^[68]

Tijdens een Tweede Kamerdebat op 16 februari 2017 beschuldigde Öztürk SP-Kamerlid Sadet Karabulut van PKK-sympathieën. Hij betichtte haar ervan voor zaaltjes van een terroristische organisatie te spreken.^[69] Aanleiding voor het debat was een bijeenkomst waar DENK-kandidaat Farid Azarkan sprak en waar vrouwen niet welkom waren.

Op 1 november 2017 haalde Tunahan Kuzu, in de Tweede Kamer, fel uit naar de gevluchte Turkse journalist Can Dündar, die door het parlement was uitgenodigd. Hij verweet de journalist mensen een podium te geven die Turkije willen 'afzeiken'.^[70][71] Kuzu's verwijt aan de Tweede Kamer: "Hoe het zo kan zijn dat iemand wordt ontvangen die staatsgeheimen lekt van een NAVO-bondgenoot". "Wij vinden het als DENK niet normaal dat we Turkse problematiek importeren naar ons parlement", sprak Kuzu.

DENK weigert de Armeense genocide een genocide te noemen. De partij zegt zowel de Armeense als de Turkse slachtoffers te betreuren en pleit voor een onafhankelijk internationaal onderzoek.^[43] In februari 2018 stemde DENK als enige fractie tegen een motie om de Armeense genocide te erkennen.^[72]

De Turkse televisie zond in februari 2018 een interview uit waarbij Kuzu aangaf dat de erkenning van de Armeense genocide onaanvaardbaar is voor DENK, en dat de Turks-Nederlandse kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen duidelijk zouden moeten maken aan welke kant ze staan.^[73] Kuzu riep Turkse Nederlanders op hen hier vooral over te bevragen. "De Turkse staatsburgers zijn sowieso van mening dat het erkennen van zoiets onacceptabel is voor ons. Dus moeten de kandidaten voor de gemeenteraad zichzelf hierover bevragen."^[74] Een dag na het televisie-interview publiceerde de grootste krant van Turkije, Sabah, een lijst met vijf Nederlandse Kamerleden van Turkse afkomst die voor de motie om de Armeense genocide te erkennen hadden gestemd. Daags na de publicatie ontvingen de Kamerleden bedreigingen. Zij verwijten Kuzu een aandeel in de affaire.^[75]

Özturk sprak in maart 2018 op een verkiezingsbijeenkomst van de als extreemrechts betitelde Turkse Federatie Nederland.^[76]

DENK stemt ook vaak als enige fractie in de Tweede Kamer tegen moties die zich negatief uitlaten over Turkije. Op 21 november 2017 stemde DENK bijvoorbeeld tegen een motie om druk te zetten op Turkije om de Turkse voorzitter van Amnesty International, Taner Kiliç, vrij te laten.^[77] Op 24 juni 2018 stemde DENK tegen de motie-Karabulut inzake de onmiddellijke vrijlating van gevangen genomen parlementariërs in Turkije.^[78] DENK stemde ook als enige tegen moties die sancties tegen Turkije na de Turkse invasie van Syrië bepleitten.^[79] Een motie van DENK om de diplomatieke banden met Turkije zo vlug mogelijk weer te herstellen werd in de Tweede Kamer in april 2017 alleen door FVD gesteund.^[80]

DENK is sinds 2017 vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Oprichters Kuzu en Öztürk zaten daarvoor vanaf 2015 als afsplitsing van de PvdA in de Kamer. DENK heeft gedurende haar bestaan telkens deel uitgemaakt van de oppositie.

In 2018 nam DENK in 14 gemeenten deel aan de gemeenteraadsverkiezingen, waarbij 24 zetels werden behaald. In 2022 nam DENK in 20 gemeenten deel en behaalde 25 zetels.

• Website beweging DENK
• DENK op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen