Wikipedia

ज्ञान

(Redirected from ज्ञानस्य)

ज्ञान सुयां छुं चीजनाप परिचितता ख, थ्व तथ्य, सूचं, विवरण, वा अनुभव व शिक्षाया माध्यमं प्राप्त जूगु कौशल जुइफु। थ्व छगु विषयया सैद्धान्तिक वा व्यावहारिक पक्ष थुगु अवस्था नं जुइफु। थ्व निहित (व्यवहारिक कौशल वा विशेषज्ञता नाप) वा स्पष्ट (छगु विषयया सैद्धान्तिकता थुइगु) जुइफु; थ्व आपालं औपचारिक वा व्यवस्थित जुइ। [१] दर्शनय्, ज्ञानया अध्ययनयात इपिस्तेमोलोजी धाइ; दार्शनिक प्लेटों मशहूर रूपं ज्ञानयात "उचित सत्य विश्वास" धका परिभाषित यानादिगु दु। अथे जुसां, ज्ञानया सकसिंगु सहमति दूगु परिभाषा धाःसा मदु, यद्यपि थुकियात थुइकेयात थी-थी सिद्धान्त धाःसा दु। बर्ट्रेंड रसेलया "ज्ञानया सिद्धान्त"य दूगु क्वेया उद्धरणं ज्ञानयात परिभाषित यायेत छाय् थाकु धका क्यं: "The question how knowledge should be defined is perhaps the most important and difficult of the three with which we shall deal. This may seem surprising: at first sight it might be thought that knowledge might be defined as belief which is in agreement with the facts. The trouble is that no one knows what a belief is, no one knows what a fact is, and no one knows what sort of agreement between them would make a belief true. Let us begin with belief."

ज्ञान आर्जनय् जटिल संज्ञानात्मक प्रक्रियात दुथ्या: धारणा, सञ्चार, स्वापू म्हासीकिगु व तर्क; हानं ज्ञान मनुया पावती या क्षमता नाप स्वा धका धाइगु नं या।[२]

ज्ञानया सिद्धान्त

सम्पा��न
 
Robert Reid, Knowledge (1896). Thomas Jefferson Building, Washington, D.C.

Template:Cquote2

ज्ञानया परिभाषा इपिस्तेमोलोजीया ख्यःया दार्शनिकतयेगु दथुइ जुयाच्वंगु बहसया छ्गु विषय ख। शास्त्रीय परिभाषा, प्लेटो द्वारा वर्णित तर अंततः प्लेटों समर्थन मयाःगु, [३] अनुसार छ्गु अभिव्यक्ति ज्ञान जुइत स्वंगु मापदण्ड पूवंकेमा: थ्व उचित, सत्य व मानेयाःगु जुइमा। छुं विज्ञतयेगु दावा दु कि थ्व स्वंगु अवस्था जक्क दया मगाः, गुकियात कथित रुपं Gettier केसं ब्वइ। थुकिया मेमेगु विकल्प नं प्रस्तावित जूगु दु, गुकिलि रबर्ट Nozickया ज्ञानं सत्य ट्रयाक यायेमाःगु तर्क व साइमन ब्ल्याकबर्नया अतिरिक्त आवश्यकताया तर्क आदि ला। रिचर्ड Kirkhamया मत अनुसार झिगु ज्ञानया परिभाषाया निंतिं विश्वासया दसिंयात उकिया सत्यता मा। [४]

ज्ञान संचार

सम्पादन
 
Los portadores de la antorcha Sculpture by Anna Hyatt Huntington about the transmission of knowledge from one generation to the next (Ciudad Universitaria, Madrid, Spain)

संकेतात्मक प्रतिनिधित्वतयेत अर्थया प्रतिनिधिया रुपय् छ्येलेज्यु व थुकियात छ्गु गतिशील प्रक्रियाया कथं नालेछिं। अतः, संकेतात्मक प्रतिनिधित्वया हस्तांतरण छ्गु एस्क्रिप्सन प्रक्रियाया रुपय् कायेछिं गनकी ज्ञान हस्तांतरित जुइ। संचारया अन्य रूपय् अवलोकन व नक्कल, मौखिक विनिमय, व ऑडियो व भिडियो रिकर्दिंग ला। भाषा व लक्षणशास्त्रया दार्शनिकतयेसं ज्ञान हस्तांतरण वा संचारया सिद्धान्त दयेकिगु व विश्लेषण याइगु या।[citation needed]

यक्व विज्ञत थीथी कथंया च्वसुयात ज्ञान हस्तांतरणया दकले व्यापक व महत्वपूर्ण उपकरणया रुपय् कायेगु यासां च्वगु खँग्वःया उपयोगिताय् बहस जुइ यः व समाजय् थुकिया प्रभावया बारेय् मिश्रित विचाः दु।



स्थित ज्ञान

सम्पादन

स्थित ज्ञान छ्गु विशेष स्थितिया निंतिं विशिष्ट ज्ञान ख।[५]

ज्ञान सृजनया छुं पद्धति दसु परीक्षण व त्रुटि वा अनुभवं सीकिगु आदिं तस्कं स्थितिजन्य ज्ञान दयेकी। वैज्ञानिक विधिया मू विशेषताय् छगु छु ख धाःसा थुकिलिं दयेकिगु सिद्धान्त मेमेगु पद्धतिं दयेकिगु ज्ञान स्वया म्हो स्थितिजनक जु। [citation needed] स्थिति ज्ञान आपालं भाषा, संस्कृति, वा परम्परानाप स्वाना च्वनि। [citation needed]

अनुभवया माध्यमं उत्पन्न जूगु ज्ञानयात ज्ञान "a posteriori" धाइ गुकिया अर्थ लिपा ख। "a posteriori" थें न्याःगु खँग्वःया शुद्ध अस्तित्वया मतलब थ्व जुइ कि थुकिया छ्गु समकक्ष नं दु। थ्व केसय् थुकिया उल्ता "a priori" जुइ गुकिया अर्थ न्हापा ख। छुं नं अनुभव याये स्वया न्ह्यः दैगु ज्ञानया अर्थ छु जुइ धाःसा छुं "अनुमान" मनुतयेसं बियातःगु थें याना कायेमा। दसुया निंतिं यदि छितः छ्गु मेचया बारेय् सुनां छुं धया च्वंसा छिगु निंतिं थ्व खँ स्पष्ट दु कि मेच 3 दि अन्तरिक्षय् दु। थ्व ज्ञान मनुं "ल्वमनेफैगु" ज्ञान मखु, थन तक्क कि एम्नेजिया पीडित मनुं अन्तरिक्ष 3 दिइ अनुभव याइ। स्वयादिसं: a priori व a posteriori। [citation needed]

आंशिक ज्ञान

सम्पादन

इपिस्तेमोलोजीया छ्गु कचा आंशिक ज्ञानय् केन्द्रित दु। आपालं अवस्थाय्, छ्गु सूचं डोमेन पूवंकः थुइ सम्भव मजु; झिगु ज्ञान न्ह्याबिलें अपूर्ण वा आंशिक जुइ। आपालं वास्तविक समस्यात समस्याया सन्दर्भ व समस्याया सूचं आंशिक रुपं थुया हल यायेमा, थ्व छ्गु ब्वानाकुथिइ हल याइगु ठेट गणितया समस्यातयेगु विपरीत जुइ, गन कि दक्वं सूचं बियातःगु जुइ व थःयात समस्या हल यायेत माःगु दक्वं सूत्रतयेत पूवंगु स्यनातःगु जुइ। [citation needed]

थ्व विचाः बाउन्देद रयासन्यालितिइ नं दै गुकिलि थ्व मान्यता दु कि वास्तविक जीवनया परिस्थितिइ मनुतयेके आपालं सीमित जानकारी जक दै व निर्णय तदनुसार हे दयेकि।

वैज्ञानिक ज्ञान

सम्पादन

वैज्ञानिक पद्धतिया विकासं ज्ञान अर्जित यायेगु पद्धतिइ छ्गु तःधंगु योगदान ब्युगु दु। छ्गु परिक्षणया विधियात वैज्ञानिक धायेकेत व परिक्षण विधि थी-थी तर्क व प्रयोगया सिद्धान्तया अधीनय् च्वना अनुभूत यायेछिंगु व लनेछिंगु प्रमाणय् आधारित जुइमा। वैज्ञानिक विधिइ अवलोकन व व्यावहारिक प्रयोगया सूचंतयेत मुंका, उकिया आधारय् हाइपोथेसिसदयेकिगु व परीक्षण यायेगु जुइ।[६] विज्ञान, व वैज्ञानिक ज्ञानया प्रकृति नं दर्शनया छ्गु विषय ख। विज्ञानया विकास नापं ज्ञान खँग्वःया छ्येला व्यापक जुयावल व थ्व छ्येला जीव विज्ञान/मनोविज्ञानया ख्यः दुने मेटा, इपिस्तेमोलोजी, वा आनुवंशिक इपिस्तेमोलोजीइ व छुं परिधिइ "संज्ञानात्मक विकासया सिद्धान्त" मेगु च्वसुइ वर्णित दु।

 
Sir Francis Bacon, "Knowledge is Power"

ध्यान वनेमा कि "इपिस्तेमोलोजी" ज्ञान व उकिया अधिग्रहणया अध्ययन ख।

थ्व च्वसुयात अंग्रेजी नं नेपालभाषाय् अनुवाद याये मानि।
थ्व च्वसुइत नेपालभाषाय् अनुवाद याना ग्वहालि यानादिसँ।

Science is "the process used everyday to logically complete thoughts through inference of facts determined by calculated experiments." Sir Francis Bacon was critical in the historical development of the scientific method; his works established and popularized an inductive methodology for scientific inquiry. His famous aphorism, "knowledge is power", is found in the Meditations Sacrae (1597).[७]

Until recent times, at least in the Western tradition, it was simply taken for granted that knowledge was something possessed only by humans — and probably adult humans at that. Sometimes the notion might stretch to (ii) Society-as-such , as in (e.g.) "the knowledge possessed by the Coptic culture" (as opposed to its individual members), but that was not assured either. Nor was it usual to consider unconscious knowledge in any systematic way until this approach was popularized by Freud.[८]

Other biological domains where "knowledge" might be said to reside, include: (iii) the immune system , and (iv) in the DNA of the genetic code . See the list of four "epistemological domains":   Popper, (1975);[९] and Traill (2008:[१०] Table S, page 31)—also references by both to Niels Jerne.

Such considerations seem to call for a separate definition of "knowledge" to cover the biological systems. For biologists, knowledge must be usefully available to the system, though that system need not be conscious. Thus the criteria seem to be:

  • The system should apparently be dynamic and self-organizing (unlike a mere book on its own ).
  • The knowledge must constitute some sort of representation of "the outside world",[११] or ways of dealing with it (directly or indirectly).
  • Some way must exist for the system to access this information quickly enough for it to be useful.

Scientific knowledge may not involve a claim to certainty, maintaining skepticism means that a scientist will never be absolutely certain when they are correct and when they are not. It is thus an irony of proper scientific method that one must doubt even when correct, in the hopes that this practice will lead to greater convergence on the truth in general.[१२]

ज्ञानया धार्मिक अर्थ

सम्पादन

विद्या दान (दान विद्या) वा ज्ञान इनिगु दान, सकल धार्मिक धर्मया सिद्धान्तया छ्गु मू भाग ख। [१३] हिन्दू शास्त्रतयेसं ज्ञानयात निगु प्रकारय् ब्वयातःगु दु, परोक्ष ज्ञान व प्रत्यक्ष ज्ञान । परोक्ष ज्ञान हस्तान्तरित ज्ञान ख: थ्व ज्ञान सफू, अफवाह, आदिँ दै प्रत्यक्ष ज्ञान प्रत्यक्ष अनुभव वहन याना दैगु ज्ञान ख , अर्थात्, थःमेसियां सीकुगु ज्ञान ख। [१४] ज्ञान योग ("ज्ञानया पथ") गीताय् कृष्णद्वारा प्रतिपादित योगया स्वंगु मू प्रकारय् छ्गु ख। (थुकिया तुलना भक्ति योग व कर्म योग नाप याइ।)[citation needed]

यहूदी परम्पराय् ज्ञान (हिब्रू דעת da'ath:) मनुं कायेफैगु दकले मूल्यवान गुणय् छ्गु ख। चौकस यहूदीतयेसं Amidahय् न्हिछिया स्वकः जप याइ "छिं वइगु ज्ञान, समझ व विवेक बिया झीतः दया यानादिसं। Exalted are you, विद्यमानम्ह, ज्ञानया अनुग्रह दाता।" तनखय् धयातःगु दु कि, "छम्ह बुद्धिमान मनुं शक्ति लाभ याइ, व ज्ञान दुम्ह मनुं थःनाप शक्ति तयातइ" व "ज्ञान लुं स्वया च्वे ल्ययेगु जुइ"।

स्वयादिसँ

सम्पादन
  • विश्लेषणात्मक कृत्रिम भेद
  • वर्णनात्मक ज्ञान
  • इपिस्तेमिक तर्क
  • स्पष्ट ज्ञान
  • मानव ज्ञानया आलंकारिक प्रणाली
  • बुद्धि
  • अंतर्ज्ञान (ज्ञानया छगु अचेत स्वरूप कथं)
  • ज्ञान खोज
  • ज्ञान अभियान्त्रिकी
  • ज्ञान सापेक्षता
  • ज्ञान पुनर्प्राप्ति
  • सीकेज्या
  • मेतानलेज
  • दार्शनिक सन्देह
  • प्रक्रियात्मक ज्ञान
  • उपयोगी ज्ञान प्रसारया निंतिं समाज
  • मौन ज्ञान
  • बुद्धिमत्ता

लिधंसा

सम्पादन
  1. ↑ https://web.archive.org/web/20100714023323/http://www.oxforddictionaries.com/view/entry/m_en_us1261368 m_en_us1261368 #
  2. ↑ Stanley Cavell, "Knowing and Acknowledging," Must We Mean What We Say? (क्याम्ब्रिज युनिभर्सिटी प्रेस, 2002), 238-266.
  3. ↑ प्लेटोया Theaetetus य् सुकरात व Theaetetus ज्ञान या स्वंगु परिभाषातयेगु बारेय् खँ ल्हाइ: ज्ञान धाःगु छुं नं मखु , मात्र धारणा,सत्य निर्णयया रूपय् ज्ञान, व अंतय्, सत्य निर्णय with an accountया रूपय् ज्ञान। थ्व सकल परिभाषात असंतोषजनक धका क्यनातःगु दु।
  4. ↑ https://web.archive.org/web/20100529101713/http://www.centenary.edu/attachments/philosophy/aizawa/courses/epistemologyf2008/kirkham1984.pdf
  5. ↑ Haraway, Donna 1998. Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective .
  6. ↑ वैज्ञानिक विधि , मरियम - वेबस्टर शब्दकोश.
  7. ↑ Sir Francis Bacon - Quotationspage.com. 2009-07-08 कथं।
  8. ↑ There is quite a good case for this exclusive specialization used by philosophers, in that it allows for in-depth study of logic-procedures and other abstractions which are not found elsewhere. However this may lead to problems whenever the topic spills over into those excluded domains—e.g. when Kant (following Newton) dismissed Space and Time as axiomatically "transcendental" and "a priori" — a claim later disproved by Piaget's clinical studies. It also seems likely that the vexed problem of "infinite regress " can be largely (but not completely) solved by proper attention to how unconscious concepts are actually developed, both during infantile learning and as inherited "pseudo-transcendentals" inherited from the trial-and-error of previous generations. स्वयादिसं "मौन ज्ञान"
    • Piaget, J., and B.Inhelder (1927 / 1969). The child's conception of time . Routledge & Kegan Paul: London.
    • Piaget, J., and B.Inhelder (1948 / 1956). The child's conception of space . Routledge & Kegan Paul: London.
  9. ↑ Popper, K.R. (1975). "The rationality of scientific revolutions"; in Rom Harré (ed.), Problems of Scientific Revolution: Scientific Progress and Obstacles to Progress in the Sciences . Clarendon Press: Oxford.
  10. ↑ http://www.ondwelle.com/OSM02.pdf
  11. ↑ थ्व "पिनेया हलिं"इ छम्ह हे प्रानीया दुने दैगु मेमेगु उपव्यवस्था दयेफु -दसु थी-थी पियाजेतियन चरणनाप स्वापू दैगु थी-थी "मानसिक स्तर"। संज्ञानात्मक विकासया सिद्धान्त स्वयादिसं।
  12. ↑ http://philosophybites.com/2007/12/barry-stroud-on.html
  13. ↑ ज्ञान दान प्राथमिक दान ख
  14. ↑ Swami Krishnananda. Chapter 7. The Philosophy of the Panchadasi. The Divine Life Society. 2008-07-05 कथं।

पिनेया स्वापू

सम्पादन
knowledge यागु बारेय् अप्व जानकारी फुकी ज्याझ्वय् कयादिसं:

  खंग्वसफू अर्थ विकिस्नरीय्
  सफू विकिसफूय्
  धापू विकिधापूय्
  श्रोत च्वसु विकिश्रोतय्
  किपा व मध्यक विकिमंकाय्
  बुखं विकिबुखंय्
  सीकिगु श्रोत विकिभर्सिटीय्

Template:Philosophy topics Template:Epistemology Template:Positivism

विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु: Knowledge
Retrieved from "https://new.wikipedia.org/w/index.php?title=ज्ञान&oldid=867380"