Емануел Шарпaнтје

Емануел Мари Шарпентје (француски: Emmanuelle Marie Charpentier; р. 11 декември 1968^[1]) — француска професорка и истражувач по микробиологија, генетика и биохемија.^[2] Од 2015 година, таа е директор на Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин. Во 2018 година, таа основала независен истражувачки институт, единицата Макс Планк за наука за патогени.^[3] Во 2020 година, Шарпентје и американската биохемичарка Џенифер Дудна од Универзитетот во Калифорнија, Беркли, биле наградени со Нобеловата награда за хемија „за развој на метод за уредување на геномот“ (преку CRISPR). Ова била првата Нобелова награда да ја добијат само две жени.^[4][5][6]

Родена во 1968 година во Живизи на Орж во Франција, Шарпентје студирала биохемија, микробиологија и генетика на Универзитетот Пјер и Марија Кири (денес Факултет за наука на Универзитетот Сорбона) во Париз.^[7] Таа дипломирала на Институтот Пастер од 1992 до 1995 година и била наградена со докторат за истражување. Докторскиот проект на Шарпентје ги истражувал молекуларните механизми вклучени во отпорноста на антибиотици.^[8]

Шарпентје работела како универзитетски асистент на Универзитетот Пјер и Марија Кири од 1993 до 1995 година и како постдокторски соработник во Институтот Пастер од 1995 до 1996 година. Таа се преселила во САД и работела како постдокторски соработник на Универзитетот Рокфелер во Њујорк од 1996 до 1997 година. Во тоа време, Шарпентје работела во лабораторијата на микробиологот Елејн Туоманен.^[9] Таму истражувала како патогенот Streptococcus pneumoniae ги користи мобилните генетски елементи за да го промени својот геном. Шарпентје, исто така, помогнала во покажувањето како S. pneumoniae развива отпорност на ванкомицин.

Шарпентје работела како асистент истражувач во Медицинскиот центар на Универзитетот во Њујорк од 1997 до 1999 година. Таму работела во лабораторијата на Памела Ковин, биолог за клетки на кожата заинтересирана за манипулација со гени кај цицачите. Шарпентје објавила труд во кој го истражува регулирањето на растот на косата кај глувците.^[10] Таа била на позицијата научен соработник во детската истражувачка болница Сент Џуд и во Институтот за биомолекуларна медицина Скирбол ^[11] во Њујорк од 1999 до 2002 година.

По пет години престој во Соединетите Американски Држави, Шарпентје се вратила во Европа и станала директор на лабораторија и вонреден професор на Институтот за микробиологија и генетика на Универзитетот во Виена, од 2002 до 2004 година. Во 2004 година, Шарпентје го објавила своето откритие за молекула на РНК вклучена во регулирањето на синтезата на вирулентниот фактор во Streptococcus pyogenes.^[12] Од 2004 до 2006 година била директор на лабораторија и доцент на Катедрата за микробиологија и имунобиологија. Во 2006 година станала приватен доцент (Микробиологија) и хабилитира во Центарот за молекуларна биологија. Од 2006 до 2009 година работела како директор на лабораторија и вонреден професор во лабораториите Max F. Perutz.

Шарпентје се преселила во Шведска и станала водител на лабораторија и вонреден професор на Лабораторијата за медицина на молекуларни инфекции Шведска (MIMS), на Универзитетот Умео. Таа била лидер на групата од 2008 до 2013 година, а била привремен професор од 2014 до 2017 година.^[13] Таа се преселила во Германија за да работи како директор на одделот и професор на W3 во Центарот за истражување на инфекции Хелмхолц ^[14] во Брауншвајг и Медицинскиот факултет во Хановер од 2013 до 2015 година. Во 2014 година станала „професор Александар фон Хумболт“.

Во 2015 година, Шарпентје ја прифатила понудата од германското здружение Макс Планк да стане научен член на друштвото и директор на Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин. Од 2016 година, таа е почесен професор на Универзитетот Хумболт во Берлин, а од 2018 година е основач и вршител на должноста директор на Одделението за наука за патогени Макс Планк.^[7][15][16] Шарпентје ја задржала својата позиција како привремен професор на Универзитетот во Умео до крајот на 2017 година, каде што новата донација од Фондацијата Кемпе и Фондацијата Кнут и Алис Валенберг ѝ дале можност да понуди позиции на повеќе млади истражувачи во истражувачките групи на лабораторијата МИМС.^[17]

Шарпентје е најпозната по нејзината работа што добила Нобелова награда - дешифрирање на молекуларните механизми на бактерискиот имунолошки систем, наречен CRISPR/Cas9, и неговото пренаменување во алатка за уредување на геномот. Конкретно, таа открила нов механизам за созревање на некодирачка РНК која е клучна во функцијата на CRISPR/Cas9. Поточно, Шарпентје покажала дека мала РНК молекула наречена tracrRNA е од суштинско значење за созревањето на crRNA.

Во 2011 година, Шарпентје ја запознала Џенифер Дудна на истражувачка конференција и тие започнале со соработка. Работејќи со лабораторијата на Џенифер Даудна, лабораторијата на Шарпентје покажала дека Cas9 може да се користи за да се направат исечоци во која било сакана ДНК-низа. Методот што го развиле вклучувал комбинација на Cas9 со лесно создадени синтетички молекули „водичка РНК“. Синтетичка водилка РНК е химерус на crRNA и tracrRNA; затоа, ова откритие покажало дека технологијата CRISPR-Cas9 може да се користи за уредување на геномот со релативна леснотија. Истражувачите ширум светот успешно го користат овој метод за уредување на ДНК-низите на растенијата, животните и лабораториските клеточни линии. CRISPR претставува револуција во генетиката дозволувајќи им на научниците да уредуваат гени за да ја испитаат нивната улога во здравјето и болестите како и да развијат генетски терапии со надеж дека ќе се покажат побезбедни и поефикасни од првата генерација генски терапии.

Во 2013 година, Шарпентје ги коосновала CRISPR Therapeutics и ERS Genomics заедно со Шон Фој и Роџер Новак.^[18]

Шарпентје е наградена со бројни меѓународни награди, награди и признанија, вклучувајќи ги и Нобеловата награда за хемија, Нагр��дата за пробив во животните науки, наградата Луј-Женте за медицина, Меѓународната награда на фондацијата Грубер за генетика, наградата Лајбниц, најпрестижната германска награда за истражување, наградата Танг, Јапонската награда и наградата Кавли за нанонаука. Таа ја освои наградата за граници на знаење на Фондацијата BBVA заедно со Џенифер Дудна и Франциско Мохика, чија пионерска работа ја разгорела „револуцијата во биологијата дозволена со техниките CRISPR/Cas 9“. Овие алатки ја олеснуваат модификацијата на геномот со невиден степен на прецизност и многу поевтино и поедноставно од кој било претходен метод. Не за разлика од денешните едноставни, интуитивни програми за обработка на текст, CRISPR/Cas 9 е во состојба да го „уреди“ геномот со „сечење и лепење“ на ДНК-низи: технологија толку ефикасна и моќна што како шумски пожар се шири низ лабораториите во светот. Тоа е „алатка за разбирање на функцијата на гените и лекување на болести“. Исто така, во 2015 година, списанието Time ја назначило Шарпентје за една од 100 највлијателни луѓе во светот (заедно со Џенифер Дудна).^[19]

• 2016 – École Polytechnique Fédérale de Lozanne ^[20]
• 2016 – КУ, (Католички универзитет) Левен, Белгија ^[21]
• 2016 - Универзитетот во Њујорк (NYU) ^[22]
• 2017 – Медицински факултет, Умео Универзитет, Шведска ^[23]
• 2017 година - Универзитет во Западен Онтарио, Лондон, Канада ^[24]
• 2017 година - Универзитетот за наука и технологија во Хонгконг ^[25]
• 2018 - Универзитет католик на Лувен, Белгија ^[26]
• 2018 – Универзитетот во Кембриџ ^[27]
• 2018 – Универзитет во Манчестер ^[28]
• 2019 година - Универзитетот Мекгил, Канада ^[29]

• 2014 – Европска организација за молекуларна биологија ^[30]
• 2015 – Национална академија на науките Леополдина ^[31]
• 2016 – Академија на науките Берлин-Бранденбург ^[32]
• 2016 – Австриска академија на науките ^[33]
• 2016 – Кралската Шведска академија на науките ^[34]
• 2017 година - Национална академија на науките на САД, странски соработник ^[35]
• 2017 – Национална академија за технологии на Франција ^[36]
• 2017 година - Француска Академија на науките ^[37]
• 2018 – Европска академија на науките и уметностите ^[38]
• 2021 – Папска академија на науките ^[39]

Во 2019 година, Шарпентје беше истакнат лик во претставата STEM FEMMES од театарската дружина од Филаделфија, Applied Mechanics.^[40]

• Матична страница
• Обемна биографија на Емануел Шарпентје Архивирано на 12 февруари 2021 г. во единицата Макс Планк за наука за патогени
• Директориум на персоналот на Универзитетот во Умео: Емануел Шарпентје
• Медицина за молекуларни инфекции Шведска – кратка биографија на Емануел Шарпентје
• Crispr Therapeutics: научни основачи
• Емануел Шарпентје ќе стане директор на Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин