Петар Велики

Петар Велики
Цар на Русија
Петар Велики
На престол	7 мај 1682 — 8 февруари 1725
Крунисување	25 јуни 1682
Претходник	Фјодор III
Наследник	Екатерина I
Жена	Евдоксија Лопухина, Марта Скавронскаја
Полно име Петар Алексеевич Романов
Династија	Романови

Петар I Алексеевич или Петар Велики (руски: Пётр I Алексеевич; Пётр Великий; Москва, 9 јуни 1672 — Санкт Петербург, 8 февруари 1725 според грегоријанскиот календар, или 30 мај 1672 — 28 јануари 1725 според јулијанскиот календар) — цар на Русија кој владеел со неа од 7 мај (27 април според јулијанскиот календар) 1682, па сѐ до својата смрт во 1725.

На престолот дошол по многу дворски интриги и завери. На почетокот владеел заедно со својот слаб и болен полубрат Иван V, кој умрел во 1696. По Ивановата смрт, кога станал цар на Русија, Петар немилосрдно ги задушил сите отпори против него, па дури и во неговото семејство.^[1].

Петар владеел сам до 1724 година, а потоа владеел заедно со својата сопруга Екатерина I. Тој бил модернизатор на заостанатата феудална Русија на воен и економски план, а во исто време водел и експанзионистичка политика, главно кон земјите кои излегувале на море. За време на своето владеење, Петар ја претворил Русија во водечка европска сила во тоа време^[1]. Ја одбил титулата цар во 1721 и ја заменил со титулата „император“

Петар бил син на рускиот цар Алексеј I и неговата втора жена Наталија Наришкина. Алексеј I од првиот брак со Марија Милославскаја имал 5 синови и 8 ќерки, од кои само два сина: Фјодор III и Иван биле живи, кога Петар се родил. Алексеј I имал уште две ќерки со Наталија Наришкина пред да умре во 1674, година во која го наследил најстариот син Фјодор III^[2].

Фјодор владеел шест години и умрел од скорбут^[1]. Поради тоа што немал деца, избиле конфликти за тоа кој има право да го наследи престолот, дали семејството на Алексеевата прва жена Марија или пак семејството на неговата втора жена Наталија.^[2]. Правно гледано, Иван бил следниот владетел по наследна линија, но бил физички и ментално неспособен да ја преземе должноста на цар^[1], а и болјарите не сакале власта да биде во рацете на припадник на семејството Милославски. Бојарската дума во договор со патријархот го именувале десетгодишниот Петар за цар, заедно со неговата мајка како регент, против што се побунило Ивановото семејство, на чело со неговата сестра Софија Алексеевна^[2]. Под нејзино влијание, во тоа време се појавил и проблемот со „стрелците“ (елитни руски воени единици во тоа време). Елитните руски воени единици влегле во дворот, го ограбиле и пред очите на Петар убиле многу болјари, меѓу кои и двајца постари браќа на неговата мајка Наталија^[1][2]. Петар и неговата мајка биле присилени да се повлечат додека Софија не го преземала местото на регент над заедничкото владеење на Петар и Иван.^[2].

Додека Софија била регент, Петар со својата мајка и луѓето кои му биле блиски живеел во дворците во околината на Москва, а најмногу во селото Пребраженско,^[3] каде што времето го поминувал вежбајќи и обучувајќи се во воените вештини со своите другари. Со тек на време, тој формирал своја воена единица, составена од војници, кои му биле верни, кои ги нарекол „Преображенски“ и „Семјоновски“^[3], според дворците во кои живеел со својата мајка. Неговите луѓе го сакале и му биле верни, бидејќи тој ги сметал за пријатели и многу добро постапувал со нив. Голема љубов и интерес имал во изградбата на бродови и пловидбата воопшто, на што го научил еден Холанѓанец, кого го запознал во „германската населба“, сместена надвор од градот, каде живееле странци^[1].

Во 1689 година, мајка му организирала свадба со Евдокија Лопухина. Но, бракот не бил како што треба, па по 10 години, Петар ја принудил сопругата да се откаже од бракот и да се замонаши^[1].

Кога Петар наполнил 17 години, Софија сфатила дека и се заканува опасност, па започнала да врши промени на дворот, заедно со стрелците. Кога дознал за намерите на Софија, Петар заминал во манастирот св.Троица Сергеевска, а потоа ги повикал своите два полка, кои биле дел од некои одреди на војската и од стрелците. Софија била сменета на престолот и затворена во женски манастир^[3].

Сепак, вистинската власт била во рацете на Петровата мајка Наталија Наришкина, така што Петар сѐ уште не можел да оствари апсолутна власт. По смртта на неговата мајка, во 1694, Петар станал вистински независен владетел. Формално, Иван ја делел власта со него, но без значајно влијание. По Ивановата смрт (1696), Петар и легално станал единствен владетел.

Во меѓувреме, тој продолжил да ја посетува германската населба, каде што многу добро се запознал со западниот менталитет и западните обичаи. Тука ги запознал и своите два најдобри другари: Шкотланѓанецот Патрик Гордон (анг. Patrick Gordon), авантурист кој се занимавал со изнајмување на знамињата на другите земји и Швајцарецот Франц Лефорт (фр. Franz Lefort), војник, кој служел во руската војска^[1]. Петар и понатаму организирал воени маневри, а на Переславското езеро изградил воен брод со мал број на помошници. Затоа отишол во Архангелск, каде за првпат во животот видел бродови и пловидба на море^[3].

Русија во тоа време имала 13 милиони жители и била многу заостаната. Најголем број од нејзините жители биле селани (кметови), а бројот на благородници и граѓани бил многу мал^[3]. Буржоазијата, едвај постоела. Трговијата, која ја вршеле странците, се состоела во размена на западноевропски фабрички производи со руски суровини, а градовите речиси и да не постоеле, бидејќи имало големи села.^[3]

Годината 1695 била особено значајна во животот на Петар. Во неа, тој започнал да владее самостојно. Нему му било многу јасно дека Русија не може да се носи со големите европски сили, ако не ја надмине својата заостанатост. Во прв ред, тој се стремел на Русија да и обезбеди излез на море^[1] и да ја наруши културната и економска изолираност со другите европски земји.^[3]

Во тоа време, Русија имала излез, само на Белото Море. Шведска го контролирала Балтичкото Море, а контрола над Каспиското Езеро, Петар можел да добие само ако ги потиснел Татарите од околните места. Затоа, тој бил принуден да војува со нив на Крим, кој во тоа време бил под османлиска власт. Негова главна цел била да го заземе градот Азов, којшто во тоа време бил османлиско утврдување на реката Дон. Летото 1695, Петар го нападнал Азов, но нападот бил одбиен. Во ноември истата година, Петар, поучен од неуспехот изградил мала флота во Вороњеж,^[3] чија команда му ја доверил на Лефорт, кој во јули 1696 го зазел градот Азов,^[1] со што Русија добила излез на Азовското и Црното Море.^[3]

За да го задржи Азов, Петар сфатил дека мора да формира голема флота, за чија изградба не располагал со доволно инженери, како ни морнари ни поморски офицери. Тој, веднаш испратил на обука за поморство, навигација и бродоградба стотина болјари во Англија, Холандија и Италија.^[3] Кога се дознало дека и самиот цар сака да патува во странство, некои водачи (Козаци), како и некои „стрелци“ имале во план да го убијат, меѓутоа Петар го открил заговорот на време и жестоко се пресметал со заговорниците. Стотина заговорници биле однесени на Кремљскиот плоштад каде што биле запалени или им била отсечена главата^[1].

Дознавајќи и интересирајќи се сѐ повеќе за западниот начин на живот и западната технологија, Петар во 1697, тргнал на пат за Европа, придружуван од бројна делегација на советници (т.н. „Голема амбасада“). Тој сакал, што е можно подобро да се запознае со обичаите на западните земји зада може да ги примени во својата земја. Патувал како Петар Михајлович^[1], иако на дворот кој го посетувал неговиот вистински идентитет бил познат и добивал третман достоен за неговата позиција. Одредено време работел како дрводелец и бродоградител во Амстердам, а подоцна и во Англија, во близина на Лондон. Ги посетил главните градови на Германија и Австрија, а разговарал и со британскиот крал Вилијам III и се запознал со англиското општество, за кое Петар сметал дека е над сите, бидејќи никогаш не се видело кралот да пуши и пие по крчми, заедно со морнарите^[1]. Петар патувањето го искористил и за да изнајми стотици техничари и офицери од странство, кои требале со своите знаења да помогнат во Русија. Петар се стекнал и со големо знаење во областа на бродоградбата и картографијата.

Од друга страна, Петар сакал да се обиде да добие помош и поддршка од европските владетели во борбата против моќното Османлиско Царство. Меѓутоа неговите надежи станале јалови; Франција била традиционален сојузник на османлискиот султан, а Австрија настојувала да одржува мир на истокот за да може да војува на западот. Освен тоа, Петар избрал прилично лош момент за својата дипломатска офанзива: во тоа време Европа повеќе размислувала за тоа, кој ќе застане на шпанскиот престол, по смртта на кралот Карлос II, отколку да војува со Османлиското Царство.

Неговата посета, изненадувачки била прекината во 1698 година, кога поради побуната на „стрелците“, бил принуден да го прекине своето патување низ Европа и да се врати во Русија. Меѓутоа, побуната била лесно задушена, дури и пред Петар да се врати дома. Тогаш, Петар останал во Полска, каде се запознал со полскиот крал Август II, со кого склучиј сојуз пред престојната војна со Шведска, чија цел била Русија да обезбеди излез на Балтичкото Море.

Кога се вратил во Москва, Петар најпрвин се пресметал со побунетите. „Стрелците“ како воена формација биле распуштени, а многу од нив биле мачени, биле закопувани живи и испраќани во Сибир^[1]. Самиот Петар учествувал во мачењето на неговата полусестра Софија^[1], која била доживотно затворена во манастир. Тој исто така го завршил својот 17-години неуспешен брак. Ја натерал Евдокија да се откаже од бракот и да отиде во манастир.^[1] Таа на Петар му родила 3 сина, а само еден, Алексеј преживеал, кој на 8 години бил одвоен од својата мајка. Односите меѓу таткото и синот биле сѐ полоши. Алексеј одбивал секоја послушност кон царот, а Петар скоро секој ден го тепал^[1].

Петровата посета на Западна Европа го уверила дека многу европски обичаи биле понапредни од традиционалните руски. Затоа, тој им заповедал на своите чиновници да ги избричат брадите за да изгледаат според најновата европска мода^[1]. Ова наредба не важела само за свештениците, обработувачите на земја и кочијашите^[3]. На болјарите им наредил да ги скратат своите долги ракави и кафтаните (традиционална московска долна облека). На еден прием, кој го приредил по враќањето од странство, со ножички им ја сечел брадата на благородниците, без оглед на тоа што во Русија носењето на брада имало и верско значење и што црквата забранувала бричење на брадата^[3].

Ова не биле единствените промени, кои ги вовел во руското општество. Веројатно поучен од своето искуство, Петар сметал дека договорените бракови се варварски обичај^[4] и треба да се забранат, против волјата на идните сопружници и прогласил, задолжително идните сопружници да бидат верени најмалку шест седмици, време во кое би можеле слободно да се гледаат и подобро да се запознаат^[1]. Исто така им наредил на своите дворјани да приредуваат забави според европски обичаи, а жените од високите сталежи морале да одат на собири, со што била отстранета традиционалната изолираност на жените која што постоела до тогаш^[3].

Петар I извршил реформи и во војската, според западните стандарди. На благородништвото му наредил задолжителна служба на државата, како во администрацијата, така и во војската, а воената хиерархија ја уредил така што унапредувањето било вршено според заслугите, а не потеклото. Така, секој којшто имал големи заслуги бил унапредуван, а можел да достигне и високи воени чинови^[1]. Тој, исто така вовел и задолжителна воена служба, со што создал војска од 300.000 постојани војници, морнарица и резервисти.

За да може да издржува толку бројна војска, тој морал да изврши промени и во земјоделството и индустријата. Изградил и отворил многу нови фабрики, бродоградилишта и работилници, кои имале привилегии и државни субвенции. Петар создал економски систем, во кој сѐ му било подредено на владетелот. Царот имал монопол над основните производи, како што биле катранот, кожата и свилата од Сибир^[1]. Работната сила била обезбедувана, така што на трговците и сопствениците на фабрики и рудници им било дозволено да купуваат цели села, со сите нивни жители, кои морале да работат на имотот на господарот.

Црквата, исто така претрпела промени. Патријархот на руската црква бил заменет со синод, кој бил под директна контрола на царот^[1].

Во 1699, Петар го напуштил традиционалниот руски календар, во кој годината започнувала на 1 септември и го прифатил јулијанскиот календар, каде годината започнува на 1 јануари.

Од доаѓањето на власт, па сѐ до неговата смрт, Петар без прекин водел војни, од кои зависела целата негова политика. Тој војувал против Османлиското царство во 1695, 1696 и 1711. Во 1696, Петар го освоил пристанишниот град Азов и на Русија ѝ осигурил излез на Црното Море, за подоцна во 1711 да се изгуби во мировни преговори со Османлиското царство. Тој војувал и против Персија, со што освоил и територии на западниот и јужниот брег на Каспиското езеро. Тие територии, Русија ги загубила многу бргу по неговата смрт. Меѓутоа најважна од сите војни кои ги водел, била онаа против Шведска, која траела 21 година (1700-1721)^[5].

Решен да ѝ обезбеди на Русија излез на Балтичкото Море, а со тоа и излез кон западна Европа, Петар склучил мир со Османлиското царство^[1] и ѝ објавил војна на Шведска, со која тогаш владеел кралот Карло XII. Русија основала коалиција, во која влегле Данска, Полска, Бранденбург и Хановер^[5]. Добро подготвената шведска војска, лесно го спречила првиот руски обид за заземање на брегот на Балтичкото Морето со победата во битка кај Нарва во 1700 година. Во опсадата на Нарва, очигледни биле многу недостатоци на руската војска во поглед на организацијата, воената техника и снабдувањето. Карло XII за половина час со своите 12.000 војници ја победил побројната руска војска од 40.000 војници, заробувајќи многу плен и целата руска артилерија^[5].

Наредните години, Русија не се осмелила повторно да ја нападне Шведска, така што Шведска морала да се насочи кон освојување на Полска и Прусија. Петар се оддал на реорганизирање на својата војска и изградил флота. За да надомести за изгубената артилерија, тој наредил, од секоја трета црква во Русија да се откинат ѕвоната и да се претворат во топови^[5]. Војската била организирана според западноевропски пример, а била воспоставена и воена обврска. Благородниците веќе не можеле во таа војска да станат офицери, додека не се стекнеле со стаж на обични војници. Странските војници и офицери биле заменети со Руси.

Засилената руска војска ја освоила денешна Естонија, но Карло XII и покрај тоа, ги продолжил војните против Полска и Прусија. Во периодот од 1701 до 1704, Петар заземал доста утврдувања и градови на брегот на Балтичкото Море: Дерпт, Нарва и Иванград, а на Ладошкото езеро изградил бродоградилиште и започнал со изградбата на флота, потребна за поморската војна против Шведска^[5].

На освоените територии во шведската покраина Ингрија во 1703, Петар основал град, кој го нарекол Санкт Петербург (по апостолот Свети Петар) и кој подоцна станал престолнина на Руската Империја. Петар забранил изградба на камени градби надвор од границите на градот, па така сите мајстори можеле да учествуваат во подигнувањето на новиот град, кој набргу станал престолнина на Русија^[1]. Во тоа време, љубовница на Петар му станала Марта Скавронска, која го прифатила православието и го променила името во Екатерина. Таа наводно, тајно се омажила за Петар во 1707.

Претрпувајќи неколку тешки воени порази, полскиот крал Август II во 1706 абдицирал. Карло XII ја нападнал Русија во 1708 година. Во јули истата година, во Битката кај Головкин Русите доживеале пораз. Сепак во Битката кај Лесној^[1] Карло го доживеал својот прв пораз, и тоа откако Петар го пресретнал и уништил засилувањето, кое за Шведска тргнало од Рига. Обесхрабрен од овој пораз, Карло бил принуден да го откаже планираниот поход на Москва, меѓутоа не се повлекол во Полска или Шведска, туку тргнал кон Украина. Вештиот маневар на Петар овозможил руската војска на југ да ги уништии сите залихи на храна, кои Швеѓаните требале да ги користат на походот за Украина. Во недостатокот на храна и облека, шведската војска била уништена во зимата 1708/9.

Есента 1709, Швеѓаните се откажале од освојувањето на Украина и навлегле во Русија. Битката, која двата крала со нетрпение ја очекувале се одиграла на 27 јуни кај Полтава. Петар, во таа битка, со засилувањето и модернизацијата на неговата војска од претходните години, со загуба од околу 10.000 војници целосно ја разбил шведската војска. Август II се вратил на престолот на Полска, а Карло бил принуден да избега во до тогаш неутралната Османлиско Царство, каде се обидел и успеал да го придобие султанот Ахмед III, кој и објавил војна на Русија^[1][5].

Во 1711, Петар ги нападнал Османлиите во Молдавија и Бесарабија. За време на неговото отсуство, Думата се засилила, што на Петар не му се допаднало, па ја распуштил и формирал Сенат составен од 10 членови. Неговиот поход на Османлиското Царство се покажал како големо промашување, така што бил принуден да потпише мировен договор, со кој ги вратил сите пристанишни места заземени во 1697 година^[1]. За возврат, султанот го протерал Карло од неговата империја.

Руската војска на север ја зазела шведската покраина Ливонија (северен дел од денешна Латвија) и ги потиснала Швеѓаните во Финска. До 1714, Русите ја окупирале речиси цела Финска, благодарение на фактот дека руската царска морнарица била многу посилна од шведската. Во тие походи, сојузници на Русија биле и Хановер и Прусија. И покрај тоа, Карло одбил да се предаде, така што мир бил склучен дури по неговата смрт во 1718 година. Швеѓаните, доследно се придржувале кон одредбите пропишани во мировниот договор, но Русите започале тоа да го прават дури од 1720. Во 1721, била потпишана Ништадската спогодба, со која конечно завршила Големата северна војна. Русија ги добила Ингрија, Естонија, Латвија^[5] и значаен дел од Карелија, со што била остварена целта, да се обезбеди излез на Балтичкото Море. За возврат, Русија на Шведска и платила два милиони риксдалери и се откажала од најголемиот дел од Финска. На царот, се разбира му било дозволено да ја задржи територијата на Финска, во близина на Санкт Петербург, кој во 1712 станал престолнина на Русија.

По Ништадската спогодба, Сенатот на Петар му ја доделил титулата „император и самодржец серуски“. Бил наречен и „Татко на татковината“ и „Велики“, а Русија започнала да се нарекува „Руска Империја“, а Петар ја заменил титулата „император на цела Русија“^[5].

Податотека:Санкт Петербург, 1903.jpg

Санкт Петербург е основан на 27 мај 1703 година, откако Русија ја освоила Ингерманланд од Шведска и со тоа излегла на море. Создавањето на Санкт Петербург од една страна значело отворање на Русија на економски, политички и интелектуален план во Европа, а од друга страна, признавање на Русија во светот како воена и поморска сила^[1].

Спротивно од старата престолнина Москва, која целата била изградена од дрво и која била олицетворение на старата руска традиција, Санкт Петербург бил изграден од камен и кал и бил олицетворение на модерен град во европски стил и претставувал победа на техниката над природата^[1].

Петар Велики ја финансирал изградбата на новата престолнина, а илјадници селани биле преселени за да ја забрзаат неговата изградба. Исто така, и затворениците биле присилени да работат во изградбата на градот. За да би можеле сите каменоресци и ѕидари да работат во Санкт Петербург, било забрането надвор од градот да се градат камени градби^[1].

Почетниот план предвидувал мрежа на авении, кои се вкрстувале под прав агол се формирале мали канали, со пресекот на реката Нева. Поради тоа, градот Санкт Петербург бил наречен „Северна Венеција“, иако царот можеби претходно на ум го имал градот Амстердам, град кој го посетил во младоста. Влажната клима и непогодното земјиште ја отежнувале изградбата на градот^[1], а згора на тоа, работниците живееле во многу лоши услови и биле слабо хранети, а поради тоа голем број умреле^[6].

Првиот објект за живеење била колибата на Петар Велики^[7], изграден во 1703, во која царот живеел од 1703 до 1708. Колибата била изградена од дрво, бидејќи во тоа време сѐ уште немало услови за изградба од камен, па Петар наредил надворешните ѕидови да отсликуваат дека градбата е изградена од цигли^[7]. Стилот на оваа градба е комбинација од традиционална руска куќа (изба) и холандска куќа со големи и фино изградени прозорци и висок кров^[7].

Градот бил преполн со величествени цркви и палата во сите стилови. Петар бил сведок на изградбата на само некои од нив, како на пр. св. Петар и св. Павле и Петерхоф, летен дворец изграден само за него. Тој, исто така ја наредил изградбата на природниот музеј Кунсткамер, кој бил првиот руски музеј воопшто^[1].

На 30 км од тој „нов Париз“, Петар изградил и „руски Версај“. Тоа бил убавиот дворец Петерхоф^[5], кој го проектиррале француски архитекти во европски стил со тераси и вештачки водопади, фантастично уредени паркови во многу убав стил, кој според западните сфаќања бил неопходен за еден апсолутист од тоа време. Интересно е дека фонтаната која се наоѓа во Петерхоф не користи пумпа, туку го искористува природниот пад на земјиштето.

Последните години од својот живот Петар ги поминал продолжувајќи ги реформите во Русија. Целта на неговите реформи била образување на силна држава со силна војска, како и големи економски и општествени промени^[1][5]. Веќе било вообичаено, царот, наследник на византиските императори да се смета за „самодржец“, а Петар инсистирал на овој концепт и така создал апсолутизам.

Во 1721, кратко по склулувањето на примирјето со Шведска, Петар бил прогласен за цар на цела Русија. Тој го одбил предлогот да ја прими титулата „Цар на истокот“. Титулата цар му ја признале Август II од Полска, Фредерик Вилхелм I од Прусија, Фредерик I од Шведска, но не и останатите европски монарси. Всушност, за многумина од нив, терминот „император“ звучел како надмоќен и преголем за еден владетел во однос на останатите. Освен тоа, некои владетели се плашеле, Петар Велики, своите владетелски права да не ги стави над нивните, како што своевремено Светото Римско Царство го прогласило својот цар, за владетел на сите христијански народи.

Петар Велики извршил коренити промени во војската на Русија и со тоа ја создал една од најмоќните војски во светот. Промените биле поделени во пешадијата, коњаницата и артилеријата, а исто така била воведена и мерка на регуларниот поредок на копнената војска и морнарицата, кои се состоеле од задолжителна регрутација на кметови и слободни луѓе без постојана работа. Со тоа, тој го променил статусот на благородништвото, со тоа што им наметнал задолжителна воена служба, задолжителна подготовка на војската или цивилната служба, како и донесување на одлуки за неделивоста на благородничките имоти со указот за наследствио од 1714 година.

Петар ја распуштил Думата и создал Сенат од 9 членови, кој имал апсолутна власт во времето кога царот бил отсутен и чии одлуки не можеле да се спроведуваат, доколку не биле едногласно донесени. Тој основал и министерски колегиуми, кои биле подредени во однос на Сенатот, а вовел и централизирана државна административна поделба на 8 губернии. Губерниите биле поделени на провинции, окрузи и срезови. Исто така била создадена и полиција, со која раководела тајната царска канцеларија.

Главна обврска на благородништвото во Русија во 17 век била воената служба. Меѓутоа, Петар оваа обврска ја наметнал со одлучност, која претходно не постоела, вклучувајќи ја и обврската да се служи во управата. Од друга страна, на иницијатива на својот советник Салтиков, Петар на благородништвото му ги дал титулите на сите чиновници. Со указот од 1722, Петар објавил нов закон за повластици, познат како табела на ранговите, со што се создале чинови според степенот на достоинство на благороништвото сразмерно со хиерархиската функција. До тогаш, повластиците се стекнувале наследно. Сакајќи на болјарите да им ги одземе високите позиции, Петар наредил повластицата да биде под директно влијание на царот^[5]. Табелата на рангови постоела сѐ до пропаѓањето на Руското царство (1917). Последиците од овие реформи биле многу значајни. Бројот на припадници на благородништвото значајно се зголемил. Сите стари членови на благородништвото биле обврзани да стекнат минималнио потребно знаење за да можат да станат офицери и функционери. Тие морале да посетуваат стручни училишта, училишта за математички науки, поморска академија, инженерско училиште и училиште за артилерија. Чиновите воведени во 1722, потполно ги изразувале разликите меѓу благородништвото по род и благородништвото по служба. Од друга страна, Петар направил големи отстапки на општествен план и на благородниците им ја предал целата локална управа. Тие не само што ќе бидат должни за регрутирање на нови војници, туку ќе станат и полиција и судии на правдата^[5].

Петар извршил реформи и во православната црква. Власта во црквата до тогаш била во рацете на московскиот патријарх. Во 1700, по смртта на патријархот Адријан, неговото место останало празно, а Петар одбил да именува заменик кој би ја презел целата должност на патријархот^[5]. Во 1721, Петар целосно ја укинал патријаршијата, а црковната управа била пренесена на Светиот синод, совет составен од 10 свештеници, над кои се наоѓало световно лице, кое ја преземало должноста на патријарх, а бил во директна надлежност од страна на царот. Со оваа реформа на црквата, таа била целосно потчинета на царот^[5].

Петар Велики водел економска политика во духот на европскиот меркантилизам, чија главна цел била постигнување на позитивно извозно салдо. Со државни мерки, тој го стимулирал извозот, а со високите царини за странските фабрички производи го заштитил домашното производство. Вовел државен монопол, но го зголемил извозот на суровини. Довел техничари од Западна Европа, кои учествувале во изградбата на фабрики и индустриски погони. Во својата економска политика, Петар отсекогаш имал на ум дека Русија не смее да заостанува, бидејќи имала огромни природни богатства и дека клучот на економскиот развој е во нивната експлоатација како суровини^[5].

Од сите гранки на преработувачката индустрија, Петар особено внимание посветил на рударството, кое му било неопходно за вооружување на војската и морнарицата. Во негово време работеле околу 200 мануфактури, кои главно започнале со работа во времето на Големата северна војна. Меѓу најзначајните биле фабриките за оружје, железната индустрија и фабриките за текстил, кои произведувале ткаенини за војската^[5].

Комесарите на окрузите, кои ги избирало локалното благородништво и комесарите на срезовите, кои ги избирале селаните имале основна задача, да собираат данок. Најзначајно било, тоа да се изврши по примерот на Франција. Петар го укинал данокот на земја и имот и ги заменил со главарина. Данок на земја и имот плаќале само сопствениците на имот или оние кои го издржувале семејството; Главарина плаќале кметовите и сиромашните^[5].

Средствата добиени од собирањето данок оделе директно во царската каса. За регрутирање во војската, благородништвото имало обврска секоја година да обезбеди одреден број на селани. За да спречи избегнување на воените обврски, Петар со еден декрет им забранил да ја напуштаат земјата без дозвола на локалното благородништво. Најтешка последица од владеењето на Петар Велики е проширувањето на кметството и влошувањето на неговата положба. Големите имоти сѐ повеќе се ширеле, а малите во сопственост на селаните речиси и да исчезнале.

Потребата од пари го притискала Петар да затвори неколку манастари и нивната земја да ја приклучи кон царскиот имот, а останатите манастири да плаќаат данок.

Во зимата 1723, Петар чие здравје не било добро, почнал да има проблеми со уринарниот систем и мочниот меур. Наредното лето (1724), докторскиот тим извршил потребна интервенција, со која бил овозможен дотек на заглавената урина. Петар останал да лежи в кревет од доцната есен. Тогаш, во првата седмица од октомври, вознемирен и веројатно излечен, Петар започнал да врши долга контрола над различни проекти. Според легендата, тоа било во ноември, додека во Лахта, долж Финскиот Залив, тој вршел инспекција на неколку железници и одеднаш здогледал група војници како се дават во водите. Тогаш, тој скокнал во водата и ги спасил.^[8]

Се смета дека ладната вода го влошила проблемот на Петар со мочниот меур и ја причинила неговта смрт на 8 февруари 1725. Приказната, сепак била разгледувана со скептичност од некои историчари. Германскиот хронолог Јакоб фон Штелин е единствениот извор за приказната и изгледна невозможно, бидејќи досега никој не документирал ваков чин на херојство. Ова и интервалот од извршувањето на чинот и смртта на Петар исклучуваат секаква директна врска. И покрај тоа, приказната можеби е вистинита, делумно содржејќи барем ронка вистина.

Во почетокот на јануари 1725, Петар повторно бил засегнат од уремија. Легендата вели дека пред да падне во несвест, Петар побарал перо и хартија и го дочкртал незавршеното писмо: „Оставете сѐ....“ и тогаш истрошен од напорот, побарал неговата ќерка Ана да биде повикана^[9]

Петар I умрел меѓу 4 и 5 часот наутро, на 8 февруари 1725. Аутопсијата покажала дека неговиот мочен меур бил заразен со гангрена.^[10] Тој имал 52 години и 7 месеци кога умрел, владеејќи 42 години.

Петар наследил заостаната, растурена и неорганизирана земја, која ја вклучил во европското општество, економија и политика. Во голема мера, тој ја променил традицијата, стремејќи се кон модернизација. Петар Велики ја претворил Московската држава во Руска Империја, која се натпреварувала со останатите европски држави.

Немилосрдната борба меѓу Петровата мајка и Софија, како и другите случувања, кои го довеле во неизвесност уште од млад придонеле тој да стане прилично неурамнотежена личност со силен одмазднички карактер^[1], немилосрден и авторитетен. Бил бесен поради честите пијанства со своите другари, па бил многу опасен кон оној кој ќе му се најдел на патот, било да е благородник или слуга^[1].

Катерина Алексеевна, која Петар во 1724 ја крунисал и прогласил за царица на Русија била единствената личност која можела да одолее на ужасните напади на царот^[1]. Од друга страна, односите со синот од првиот брак, Алексеј отсекогаш биле многу остри. Промените кои ги извршил во Русија предизвикале голем отпорсу велики отпор меѓу благородниците^[11], придржувачите на стариот поредок и еден дел од свештенството. Тие своите надежи ги полагале во младиот Алексеј, кого го воспитувале свештениците и кој паднал под влијанието на противниците на својот татко. Самиот Алексеј ја преживеал смртта на татка си. Тој, дури станал и кодош, избегал во Австрија и се обидел да го придобие Карл VI Хабсбуршки за да му помогне да го симне татка си од престолот^[11]. Петар го вратил во Русија и фрлил во темница, каде долго го мачел пред да го осуди на смрт во 1718 годин��. Алексеевите приврзаници, исто така биле мачени, а од тие маки не се спасиле ни калуѓерките од манастирот во кој била затворена Евдокија (Алексеевата мајка)^[1], а и нејзе ѝ било судено поради лажни обвинувања за неверство.

Петар потполно се разликувал од своите претходници. Тој бил едноставен во државата и не сакал парадни церемонии^[11]. Претходните руски владетели се појавувале во јавноста само за време на одржување на свечености, меѓутоа Петар често се шетал по улиците како обичен граѓанин, облечен во скромна облека. Тој бил многу висок (2 метра) и многу силен. Поседувал неверојатна работна енергија и полет, но бил и брутален и свиреп. Бил политичар со долгорочни размислувања , способен дипломат и одличен војсководец. Својата политика ја спроведувал енергично и немилосрдно, имајќи ја предвид секогаш силната и моќна Русија^[11].

Целосната титула на Петар I гласела:

„Петар, цар и голем војвода, самовладетел на сите големи, мали и бели Руси од Москва, Киев, Владимир и Новгород, цар на Казан, цар на Астрахан, цар на Сибир, господар на П'сков и голем војвода од СмоленскТвер, Угра, Перм, Вјатка и Бугарија, голем војвода на Новгород во Долната земја, Чернигово, Ријазан, Ростов Јарославл Рјазања, Белозер, Удор, Одборие и Конд, владетел на сите Северни земји, господар на иверијанските земји и карталиниските и грузиски цареви, и карбардијанските земји со черкески и грузиски кнезови, наследен владетел и господар на останатите земји.“

Во 1721, титулата била изменета па наместо „цар и голем војвода, самовладетел на сите големи, мали и бели Руси“ стоело „император и самовладетел на сите Руси“. Понатамошниот дел од титулата „голем војвода од Смоленск, Твер, Угра, Перм, Вјатка и Бугарија“ бил проширен во „голем војвода од Смоленск, војвода од Естонија, Ливонија, Карелија, Твер, Угра, Перм, Вјатка и Бугарија“. Исто така, започнал да се користи и бројот I зад неговото име, спротивно од дотогашниот обичај, според кој зад титулата на владетелот никогаш не се ставал број.

Бугарија овде не се однесува на денешната држава Бугарија, туку на денешен Татарстан.

Дете	Година на раѓање	Година на смрт	Белешки
Со Евдокија Лопухина
Алексеј Петрович	18 февруари 1690	26 јуни 1718	Се смета за официјален наследник на престолот сѐ до неговот апсење. Од 1711 бил оженет со принцезата Софија-Шарлота Брауншвејг-Волфенбителска, сестра на Елисавета, сопруга на императорот Карл VI. Деца: Наталья (1714—28) и Петар (1715—30), подоцнежниот император Петар II.
Александар Петрович	3 октомври 1691	14 мај 1692
Со Екатерина
Ана Петровна	7 февруари 1708	15 мај 1728	Во 1725 се омажила со германскиот војвода Карл-Фридрих. Заминала во Кил, каде што родила син, Карл Петар Улрих (подоцнежниот руски император Петар III).
Елисавета Петровна	29 декември 1709	5 февруари 1762	Императорка од 1741. Во 1744 склучила таен брак со Алексеј Разумовски, од кого, според исказите на современиците, родила неколку деца.
Наталија Петровна	3 март 1713	27 мај 1715
Маргарита Петровна	3 септември 1714	27 јули 1715
Петар Петрович	29 октомври 1715	25 април 1719	Се смета за официјален наследник на круната од 1718 до смртта.
Павел Петрович	2 јануари 1717	3 јануари1717
Наталија Петровна	31 август 1718	15 март1725

Гете имал високо мислење за Петар Велики, сметајќи го за гениј.^[12] Жан-Жак Русо, пак, во делото „Општествениот договор“ пишува дека Петар Велики имал голема дарба за подражавање, но не бил вистински гениј кој се одликува со креативност. Оттука, некои од работите што ги направил биле здрави, но повеќето биле погрешни. Тој увидел дека неговиот народ е нецивилизиран, но не увидел дека не е подготвен за управа. Тој се обидел да ги претвори луѓето во Германци или Англичани, наместо да ги направи Руси.^[13]

• Руска Империја
• Список на руски владетели

• -{Massie, Robert K.Peter the Great: His Life and World. New York: Alfred A. Knopf, 1980 (hardcover, ISBN 0-394-50032-6); New York: Ballantine Books, 1981 (paperback, ISBN 0-345-29806-3); 1986 (paperback, ISBN 0-345-33619-4); New York: Wings Books, 1991 (hardcover, ISBN 0-517-06483-9); London: Weidenfeld & Nicolson, 2001 (paperback, ISBN 1-84212-116-2).}- Добитник на Пулицеровата награда за биографијата на Петар Велики
• -{Hughes, Lindsey.Russia in the Age of Peter the Great. New Haven, CT; London: Yale University Press, 1998 (hardcover, ISBN 0-300-07539-1; paperback, ISBN 0-300-08266-5)}-
• -{Hughes, Lindsey. Peter the Great: A Biography. New Haven, CT; London: Yale University Press, 2002 (hardcover, ISBN 0-300-09426-4); 2004 (paperback, ISBN 0-300-10300-X).}-
• -{Peter the Great and the West: New Perspectives (Studies in Russian and Eastern European History), edited by Lindsey Hughes. New York: Palgrave Macmillan, 2001 (hardcover, ISBN 0-333-92009-0).}-
• -{Troyat, Henri. Peter the Great. New York: E.P. Dutton, 1987 (hardcover, ISBN 0-525-24547-2).}-

„Петар Велики“ на Ризницата ?

• Раѓањето на империјата на Петар I Велики (крајот на XVII — првата четвртина на XVIII век)
• В. О. Клучевски. Курс по руска историја Архивирано на 15 ноември 2010 г.
• Н. И. Костомаров. Руската историја за биографиите на нејзините најголеми променувачи Архивирано на 5 август 2016 г.
• С. М. СОловјев Историја на Русија од дамнешнивремиња Архивирано на 5 август 2016 г.
• Петар Велики. Биоградија

Руски владетели
Руски кнезови и цареви (1283–1547)	Даниел Московски • Јуриј III • Иван I • Симеон • Иван II • Дмитриј Донски • Василиј I • Василиј II • Иван III • Василиј III • Иван IV • Фјодор I • Борис Годунов • Фјодор II • Лажен Дмитриј I • Василиј IV • Михаил Романов • Алексеј I • Фјодор III • Иван V • Петар I
Императори на Русија (1721–1917)	Петар I • Катерина I • Петар II • Ана Ивановна • Иван VI • Елисавета Петровна • Петар III • Катерина II • Павле I • Александар I • Николај I • Александар II • Александар III • Николај II
Лидери на Советскиот Сојуз (1917–1991)	Владимир Ленин • Јосиф Сталин • Георгиј Маленков • Никита Хрушчов • Леонид Брежнев • Јуриј Андропов • Константин Черненко • Михаил Горбачов
Претседатели на Русија (1991–)	Борис Елцин • Владимир Путин  • Дмитриј Медведев • Владимир Путин

Статијата „Петар Велики“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).

Нормативна контрола WorldCat VIAF: 30329184 LCCN: n80126171 ISNI: 0000 0001 2126 3465 GND: 118592955 SELIBR: 196564 SUDOC: 027408183 BNF: cb11945657h (податоци) BIBSYS: 90154816 ULAN: 500288795 NLA: 35696628 NDL: 00621325 NKC: jn20000720224 BNE: XX848404 CiNii: DA02824673 RKD: 435633