Zjenever
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Zjenever (ouch bekind es klaore, brandewien, kore(wien) en oonder diverse bijnaome[1] is 'ne gedistilleerden draank, traditioneel gesteuk oet maajt vaan graone, boe-aon aroma vaan de zjeneverbeis is touwgeveug. D'n draank is veural populair in Nederland en (in minder maote) 't Belsj.
E gleeske zjenever weurt in de volksmoond e dröpke geneump. Dit hoof evels neet per se zjenever te zien.
Historie
bewirk't Woord zjenever kaom in 't Middelnederlands al veur (in vörm wie genuvere en jenuever); me meinde evels ummer de stroek demèt.[2] D'n draank gaof 't toen nog neet. In de late middeliewe kaom wel 't destillere vaan bedervende wien in gebruuk. D'n iersten tied woort dat procedé nog neet (op groete sjaol) gebruuk veur de productie vaan consumptiedraanke, zeker ouch umtot gedestilleerde wien neet direk e lekker produk oplieverde. In de iewe die volgde woort hei-aon evels väöl verbeterd. In de Nederlen oontdèkde me tot dit ouch bij gistende maajt te doen waor; dit lieverde zelfs e hendeg zuver produk op vaan bekaans loeter water en alcohol. Dit neumde me brandewien. Umtot dit evels ouch neve d'n alcohol neet väöl smaak had, veugde me aroma's aon de brandewien touw. Ein vaan de meugeleke aroma's waor de jeneverbeis. D'n draank woort al gaw populair; ouch in Ingeland, boe me de draanke oetindelek brandy en gin zouw neume.
In d'n achtienden iew woort zjenever 'nen echte volksdraank, nog veur beer. Dit waor veural in de stad 't geval. Veural in Amsterdam en Schiedam woort dit 'n groete industrie; die lèste stad leefde zelfs 'nen tied laank veural vaan de steukerij. In de Zuieleke Nederlen woort d'n draank ouch populair, zij 't veural op 't platteland, bij particuleer steukers (veural boere die 't kaf vaan hun graon weer aon de bieste veurde). Oetzundering waor Hasselt, boe me zjenever op de Hollandse wijs góng steuke.
In de negentienden iew leefde de draank oonverminderd wijer. Me lierde in dezen iew ouch, door e beter begrip vaan de sjemie, nog zuverder alcohol steuke oet melas of eereppelmeel. Gevolg waor oetindelek tot sommege zjenevers gaaroet geine maajt mie hadde. De zjenever kraog ummer 'ne slechtere naom: 't waor typisch e drenkske veur arbeiers en 't woort sterk geassocieerd mèt de verpaupering in deen tied. E groet deil vaan de febriksarbeiers waor aon d'n draank - get wat hun baze ouch stimuleerde door 't loen in de kaffee oet te betaole. In de twiede hèlf vaan dezen iew, en de ierste hèlf vaan d'n twintegste, kaome de ierste oonthawwingsvereineginge op, vaan lui die 't drinke vaan zjenever actief wouwe bekaampe.
Nao d'n Twiede Wereldoorlog begós zjenever in populariteit trök te loupe. Pèls waor in de mode gekoume, en ouch aander gedestileerde draanke (whisky, wodka) gónge de concurrentie mèt de zjenever aon. Zoewiezoe leep 't draankgebruuk oonder joonger generaties trök; väöl alcohol drinke veur veur hun neet mie zoe gewoen. Allewijl is 't veural 'nen draank veur awwer manslui. Diverse steukerije zien begin einentwintegsten iew demèt oetgesjeid.
Types
bewirk- Joonge zjenever
Dit bevat maximaol 15% maajtwien. 't Hoof dus geine maajt es groondstof te höbbe, en väöl merke höbbe dat ouch neet. Ouch hoof 't neet per se 'ne zjeneverbeizesmaak te höbbe (dit maag wel). Zoedoende liekent joonge zjenever dèks op wodka. Umtot 't in zoe geval wieneg smaak heet, weurt 't väöl gebruuk in mixe en dèks ieskaajd gedroonke. Joonge zjenever is de mies gedroonke soort. Alcohol minstens 35%.
- Awwe zjenever
Dit bevat minimaol 15% maajtwien en moot de smaak vaan zjeneverbeize höbbe. Daan nog is d'n awwe zjenever dèks aongevöld mèt alcohole oet eereppelmeel en melas (zuug bove). In tegestèlling tot de joonge zjenever, dee gans kleurloes is, is d'n awwe zjenever get geel. Soms weurt 'r bijgekleurd mèt karamèl. Neve de zjeneverbeis, dee dus moot, deit me ouch wel aander kruie bij d'n awwe zjenever; welke perceis versjèlt per steuker. 't Alcholpercentaasj is 'tzelfde. Dezen draank weurt noets iesgekeuld, meh geit dèks wel in d'n ieskas (al versjèlt de etiquèt dao-in).
E wiedverbreid misverstand is tot awwe zjenever ziene naom en zien kleur daank aon 't gelagerd zien. Dit weurt evels wel gedoon: sommege steukerije verkoupe zjenever die 'n x aontal jaor op vaat heet gelege. De smaak rappeleert daan aon whisky, al is de draank noets zoe duuster.
- Korewien
Bevat minstens 51% maajtwien. Wat traon is touwgeveug aon zuveren alcohol moot oetindelek ouch oet graone zien gesteuk. 't Alcoholpercentaasj is minstens 38%.
- Graonzjenever
Awwe zjenever boevaan d'n alcohol veur 100% vaan graon kump. In tegestèlling tot de aander types moot dit 'mer' 30% alcohol bevatte.
Merke
bewirkIn Hasselt hadste vreuger väöl steukerije, meh allewijl (2021) is vaan de aw steukerije allein nog Wissels euver. Wel höbbe e paar modern steukerije gebruuk gemaak vaan de naom vaan Hasselt es zjeneverstad.
In Nederland is Bols oet Amsterdam 't groetste zjenevermerk. Dees steukerij heet diverse concurrente euvergenome, boe-oonder Bokma oet Leeuwarden. Oet Schiedam is veural Ketel 1 nog euvergebleve. Dees drei merke make veural joonge zjenever. Hooghoudt oet Groninge profileert ziech mèt graonzjenever. Mie veur kinners zien Rutte oet Dordrech en Zuidam oet Baarle-Nassau, die zjus mèt awwe zjenever bekind zien gewore.