Vanuatu

Sinds 1994 is 't land verdeild in zes provincies. Dees provincies höbbe naome die oet de beginsyllabe of lètters vaan hun (hoof)eilen zien samegestèld.

• Malampa (Malakula, Ambrym, Paama)
• Penama (Pentecost, Ambae, Maewo)
• Sanma (Santo, Malo)
• Shefa (Shepherds, Efate)
• Tafea (Tanna, Aniwa, Futuna, Erromango, Aneityum)
• Torba (Torres Banks)

Vanuatu is 't 158e land op de wereld, nao Montenegro en veur de Marshalleilen, of bij vergelieking oongeveer e daarde vaan Nederland of 't Belsj. 't Land besteit oet 82 vrij klein eilen vaan völkanischen oersprunk, boevaan 'rs 65 zien bewoend. Väöl völkaone zien nog actief. Ouch eerdsjókke zien gebrukelek. De groetste eilen zien Espiritu Santo, Malakula, Efate, Erromango, Ambrym, Tanna, Pentecost en Epi. 't Groetste deil vaan 't land is steil en oonbebouwbaar; hoegste punt is d'n Tabwemasana op 1877 meter.

Vanuatu heet de typische natuur vaan 'n eilandnatie: e beperk aontal reptiele en amfibieë en gein zoogdiere boete ziezoogdiere en vleermuis. 't Land kint 136 soorte veugel, boevaan 'rs 9 endemisch zien, 8 geïntroduceerd en 30 zeldzaam breujers of daolgaste. Oonder de endemische veugel zien 't Vanuatuboshoon (Megapodius layardi) en de Vanuatubrèlvogel (Zosterops flavifrons).

De inheimse bewoeners vaan Vanuatu weure Ni-Vanuatu geneump. Ze zien vaan Austronesische aofkóms. Me kint ze wijer verdeile op taolkundege grun (zuug direk oonder).

In Vanuatu weure neet minder es 108 taole gesproke; daoneve gief 't nog twie oetgestorve taole.^[1] De drei officieel taole zien de taole vaan de twie aw kolonisatore, Ingels en Frans, zoewie 't Bislama, 'n creooltaol gebaseerd op 't Ingels. Dees taol is in steidelek gebeed de volkstaol, en daoboete veural pidgin. De aander 105 taole, die neet officieel zien en mer lokaol weure gesproke, zien allemaol Austronesische taole. In de noordeleke en middeste eilen huurt me Aofgelege Oceanische taole, in 't zuie evels Zuid-Vanuatutaole.^[2]

De mieste Ni-Vanuatu zien christelek. Mèt 32% zien de Presbyteraone 't groetste genoetsjap, dao-op volge de roems-kathelieke (13%), de anglicaone (13%) en de zevendendaagsadventiste (11%); aander genoetsjappe numme 14% veur hun rekening zoetot 't totaol aondeil christene 83% is. 7% vaan de bevolking hingk nog traditioneel animistische religies aon, 4% is boeddhis, 3% Bahá'í ('n oetzunderlek groet aondeil).

't Gief archeologische voondste vaan zoe'n 2000 veur Christus, die gemekelek aon de Austronesiërs zien touw te sjrieve. D'n iersten Europeaon dee de eilen zaog waor de Portugees in Spaonsen deens Pedro Fernandes de Queirós. Heer neumden 't La Austrialia del Espiritu Santo, nao 't Zuidland en d'n Heilege Geis, dit eiland woort later Espiritu Santo. Pas in 1768 heroontdèkde Louis Antoine de Bougainville de eilen. In 1774 deeg James Cook ze aon; heer neumde de eilen de Nui Hebride (nao de Hebride in Sjotland). De oontdèkking vaan sandelhout in 1825 brach Europese kolonisatie op gaank. In hun spoor kaome ouch missionaire nao de eilen. Conflikte tösse de Britte en Franse leide oetindelek in 1906 tot 'n akkaord boe-in me besloot vaan 't eiland e condominium te make. De twie meugendhede hele hun apaarte systeme en zatte allein e gezamelek rechsysteem op. Nao d'n oorlog naom 't nationalisme touw en begós de bevolking otonomie daan wel oonaofhenkelekheid te eise. In 1980 woort 't land oonafohenkelek; me neumde 't Vanuatu, nao 't Austronesisch vanua 'land' en -tu 'stoon'; Vanuatu beteikent dus zoeväöl wie 'oonaofhenkelek land'. Binnelandse tegestèllinge leide in de jaore 1990 tot politieke instabiliteit.

Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel en wel in dees versie; wijer koume bittekes informatie vaan en:Geography of Vanuatu, en:Religion in Vanuatu en en:List of birds of Vanuatu.

1. ↑ Ethnologue report for Vanuatu
2. ↑ Ethnologue - taolkaart vaan Vanuatu