Kiribati

Vreuger waor Kiribati verdeild in e zestal distrikte, die bij de oonaofhenkelekheid zien aofgesjaf. Allewijl heet eder bewoend eiland 'nen eilandraod, boete Tarawa, wat 'rs drei heet.

Kiribati is 't 174e land op de wereld, nao Saõ Tomé en Príncipe en veur Bahrein. 't Besteit oet inkel tientalle eilendsjes, allemaol koraoleilendsjes (väölal atolle), die naovenant mer kort bove zie oetkoume. De eilendsjes groepere ziech zoe: Banaba (e geïsoleerd eiland in 't weste), de Gilberteilen (16 atolle in 't midde), de Fenikseilen (8 atolle en koraoleilen in 't zuidzuidooste) en de Lijneilen (8 atolle en ei rif in 't ooste; dao-oonder Kiritimati, 't groetste bovezies atol op de wereld). De mierderheid vaan de eilen is bewoend. Banaba haolt de veur koraoleilen oetzunderleke huugde vaan 81 meter, de res vaan 't land löp acuut gevaar veur es gevolg vaan 't breujkaseffek oonder te loupe.

'n Bezunderheid vaan Kiribati is tot 't es eineg land op alleveer de haafroonde ligk.

De inheimse fauna vaan Kiribati is beperk tot ziebieste en veugel; zelfs vleermuis koume op de eilen neet veur. 't Aontal vogelsoorte bedreug 74, boevaan ein is geïntroduceerd. Versjèllende soorte zien in bepaolde deile vaan 't land endemisch, zoewie de bokikokiko (Acrocephalus aequinoctialis), dee allein op Kiritimati (zuug bove) veurkump.

Umtot 't land euverbevolk en erm is, gief 't neet väöl immigratie en zien de mieste inwoeners etnische Gilberteze. Dit volk is Micronesisch in taol en cultuur; etnische Micronesiërs make wel 98,8% vaan de bevolking oet. 't Gief 'n klein Tuvaluaanse gemeinsjap.^[1]

De twie officieel taole zien Ingels en Gilbertees (ouch wel Kiribati of I-Kiribati geneump). 't Ingels weurt mer door e hemfelke lui es ierste taol gesproke; 't Gilbertees door feitelek de ganse inheimse bevolking.^[1]

De bewoeners vaan Kiribati zien in groete mierderheid christelek. 't Roems-katholicisme nump mèt 52% 't groetste deil veur zien rekening, 't congregationalisme is mèt 40% de twiede. Kleinder genoetsjappe zien de mormone, de zevendendaagsadventiste en de Jehova's getuiges.

Wienie perceis de Micronesiërs 't gebeed zien ingekoume die 't hei noe gief is neet bekind; me moot rekening hawwe mèt de meugelekheid tot 't um mierder immigratiegolve geit. In eder geval waore de eilen op 't memint tot de Europeaone ze oontdèkde homogeen vaan taol en cultuur. Dat memint veel ind achtienden iew; wijer oontdèkkingsreize gaof 't nog in 't begin vaan de negentienden iew. De Britse kaptein Thomas Gilbert waor in 1788 eine vaan d'n ierste; nao häöm heet me naodeen de Gilberts-eilen geneump. In 't begin waore 't veural walvèsveurders en handelere die dao kaome, vaanaof 1837 gaof 't Britse koloniste. In 1892 woorte de Gilbertseilen, same mèt de Ellice-eilen (Tuvalu) , e Brits protectoraot, wat vaanoet Fiji bestuurd woort. Oonder Gilbertseilen góng me mèt en mèt neet allein d'n eigeleke Gilbertsarsjipel, meh ouch de eilen in buurt verstoon. Vaanaof 1916 woorte de Gilberts- en Ellice-eilen 'n apaarte kroenkolonie. In d'n Twiede Wereldoorlog bezatte de Japaneze ouch deile vaan de Gilbertseilen. In 1943 woort op 't hoofeiland de bleujetege Slaag op Tarawa oetgevochte: binne 76 oor vele in totaol mie es 6.000 doeje. De Line-eilen zien in de jaore 1950 en 1960 door zoewel de Britte es de Amerikaone gebruuk veur 't teste vaan atoomwaopes, boe-oonder waterstofbomme.

In 1971 kraoge de Gilberts- en Ellice-eilen zelfbestuur, in 1975 woorte ze, um cultureel rejes, gesplits in twie apaarte territoria. De Ellice-eilen woorte in 1978 es Tuvalu oonaofhenkelek, de Gilbertseilen in 1979. Veur de naom woort gekoze veur Kiribati; dit is de Gilbertese oetspraok vaan de naom Gilberts. De taol had wel 'n inheimse naom veur de eigeleke Gilbertseilen, naomelek Tungaru, meh me voont tot dit neet op gans 't land kós sloon. Pas in 1999 traoj 't land tot de VN touw. Versjèllende groete probleme höbbe de aondach gevraog sinds de oonaofhenkelekheid. De economie is oonderoontwikkeld, en sinds de fosfaotbronne op Banaba zien oetgepöt (oongeveer op 't memint vaan de oonaofhenkelekheid) leef de bevolking veural nog mer vaan vèsvangs en kokosnoetplantages. De euverbevolking op Tarawa heet gezörg veur 't bebouwe vaan veurheer oonbebouwde atolle. 't Urgentste is evels de ziespiegelstijging, die zoe good wie gans 't land oonder water kin goon zètte (zuug bove). In 2008 vroog de regering veur de ganse bevolking daoveur op termijn asiel aon in Nui-Zieland.

Dit artikel is veural gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Ethnologue report for Kiribati. Me gief hei 'n gemeinsjap vaan 500 sprekers vaan 't Tuvaluaans op.