Luna

Vide etiam paginam discretivam: Luna (discretiva).

Luna (-ae, f)^[1] est solus Telluris satelles naturalis,^{[nb 1]}^[2] quintus satelles a maximo in Systemate Solari, et maximus cuiuslibet planetae satelles naturalis in Systemate Solari quod attinet ad magnitudinem eius primarii, nam diametrum Lunae est quarta pars diametri Telluris et octogesima-prima pars eius massae.^{[nb 2]} Luna densitate est secundus post Ion, satellitem Iovis. Ei est rotatio synchrona cum Tellure, semper eandem faciem exhibens; latus proximum obscuris maribus vulcanicis inter claras et antiquas crustae terras altas craterasque impactionis signatur. Luna est clarissima res in caelo post Solem, quamquam sua superficies revera est obscurissima, cuius albedo illius carbonis similis est. Sua eminentia in caelo suusque ordinarius vicium cyclus, post tempora prima, faciunt ut Luna culturam humanam, praecipue in arte, lingua, mythologia, et compositione anni, magnopere moveat. Vis gravitationis lunaris aestus oceanicos et minutam diei productionem efficit. Hodiernum Lunae spatium orbitale, circa decies triplus diametrum Telluris, facit ut Luna, paene eiusdem magnitudinis Solis in superficie Telluris apparens, faciem Solis paene subtiliter per totam solis defectionem contegat.

Luna

Inventio

Proprietates orbitales

384 400 km

356 410 km

406 740 km

0.0549

27 d 7 h 43,7 m

5.1454°

Satelles planetae

Terrae

Proprietates physicae

Diametrum circuli aequinoctialis

3474.8 km

Area

38 × 10⁶ km²

Massa

7.347673 × 10²² kg

Densitas

3.344 g/cm³

Gravitas in circulo aequinoctiali

1.622 m/s²

27 d 7 h 43,7 m

1.5424°

0.12

min	med	max
40 K	250 K	396 K

Proprietates atmosphaericae

Pressio atmosphaerica

3 × 10^-13 kPa

25%

25%

23%

20%

Luna est solum corpus caeleste in quo homines ex navi spatiali egressi sunt. Programma Lunare Unionis Sovieticae fuit primum quod Lunam attigit, in robotica navi spatiali anno 1959, sed Programma Apollo NASA Civitatum Foederatarum solas missiones frequentatas confecit, quarum prima fuit Apollo 8, missio quae circa Lunam anno 1968 mota est, et inter reliquas fuerunt sex astronautarum egressus lunares inter 1969 et 1972, quorum primus fuit Apollo 11. Hae missiones plus quam 380 chiliogrammata talia saxorum lunarium rettulerunt qualem saxum Genesis, quae adhibita sunt ad evolvendam geologicam originis Lunae (putatur se formavisse abhinc annorum circa 4.5 billiones per impactionem gigantem, Tellurem implicantem), formationis eius compositionis internae, et eius historiae insequentis intellegentiam.

Missione Apolline 17 anno 1972 confecta, Luna solum a roboticis navibus spatialibus visitata est, insigniter ab ultimo Lunokhod, errone Sovietico. Post 2004, Iaponia, Sina, India, Civitates Foederatae, et Europaeum Spatii Ministerium res quae circa Lunam moventur miserunt. Hae naves spatiales inventum glaciei lunaris in crateris perpetuo umbrosis ad polos et in regolitho lunari adligatae confirmare adiuverunt. Futurae missiones ad Lunam ab hominibus navigatae intentae sunt, inter quas conatus gubernationum publicarum et hominum privatorum. Luna omnibus civitatibus, sub condicionibus Foederis Spatii (Anglice Outer Space Treaty), libera manet, ut omnes eam pro propositis pacatis explorent.

Origo

Nunquam confirmata est ulla cogitatione de Lunae origine: ea nam punctum est magni disputationes scientificae. Cogitationes quattuor adhuc propositae dicunt quod:

Luna a magno impulsu cum simili Marti corpore creata est (huic fides maxima adlata).
Luna uno tempore pars erat Telluris; ab eo disiugit propter magnam impulsionem internam.
Luna in remota parte spatii creata erat, atque Tellus sua gravitate et pondere eam cepit.
Uno tempore Lunae duae existebant, quae deinde concurrerunt, nostrum satellitem unicum creantes.

Physica

Compositio interna

Interna Lunae compositio (Anglice signata).

Compositio chemica superficialis regolithi lunaris, ex saxorum crustae deducta^[3]
Compositum	Formula	Compositio (pondus %)
Compositum	Formula	Maria	Terrae altae
Dioxidum silicii	SiO₂	45.4%	45.5%
Oxidum aluminii	Al₂O₃	14.9%	24.0%
Oxidum calcii	CaO	11.8%	15.9%
Oxidum ferri(II)	FeO	14.1%	5.9%
Oxidum magnesii	MgO	9.2%	7.5%
Dioxidum titanii	TiO₂	3.9%	0.6%
Oxidum natrii	Na₂O	0.6%	0.6%
Summa		99.9%	100.0%

Luna est corpus differentiatum: ei est crusta, amiculum,^? et nucleus, omnes geochemice distincti. Lunae est solidus plerumque ferro abundante nucleus interior, cuius radius est fere 240 chiliometra, et fluidus nucleus exterior, plerumque ferro liquido compositus, cuius radius est fere 300 chiliometra. Circa nucleum est stratum terminalis partim liquefactum, cuius radius est circa 500 chiliometra.^[4]

Totus Lunae radius 1738 chiliometra est; uno mense suum rotandi motum fungitur circa Tellus, a quo fere 384 000 chiliometrorum stat.

Cum satellitis nostri tempus se convertendi tempori in orbem volvendi idem est (29 dies), is perpetuo nobis eandem speciem monstrat. Luna maiorum satellitum est pro planetarum quorum in aere: planetarum maiorum satellites non molum differentum sunt eius; similes planetae Terrae satellites non tenent (Venus, Mercurius), vel quos tenent ita parvi sunt ut quasi non considerentur (Mars).

Planities

Si plus cognoscere vis, vide etiam Mare lunare.

Lunae multae planities sunt, significatae cum nomine maribus. Hic referuntur:

Montes et Valla

Si plus cognoscere vis, vide etiam Index montium lunarium.

Crateres

Si plus cognoscere vis, vide etiam Index craterum lunarium.

Cum Lunae aerem quasi non sit, meteora decidenta multa magis sunt gravioraque damna ferunt quam in Tellure. Quare satellitis superficiei permulti crateres sunt:

Figurae Lunae

Luna. Guidonis Bonatti Liber astronomiae (1550).

Maiora maria et cratera proximi Lunae lateris.

Libratio Lunae per unum mensem lunarem. Etiam videtur pauca variatio magnitudinis manifestae a Tellure visa.

Luna nova, novilunium

Luna accrescens corniculata

Luna accrescens dimidiata

Luna accrescens in orbem insinuata

Luna plena, plenilunium

Luna decrescens in orbem insinuata

Luna decrescens dimidiata

Luna decrescens corniculata

Notae

↑ Ebbe Vilborg, Norstedts svensk-latinska ordbok, editio secunda, 2009.
↑ M. H. M. Morais et A. Morbidelli, "The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth," Icarus 160 (1) (2002): 1–9. bibcode = 2002Icar..160....1M. doi 10.1006/icar.2002.6937.
↑ Taylor, Stuart Ross (1975). Lunar science: A post-Apollo view. New York, Pergamon Press, Inc.. p. 64
↑ "NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core," apud www.nasa.gov.

Explicationes

↑ Sunt aliquot asteroida prope Tellus, inter quae 3753 Cruithne, quae sunt co-orbitalia cum Tellure: eorum orbita se aliquando prope Tellus ferunt, sed deinde ad ultimum commutantur (Morais et al. 2002). Haec sunt quasi-satellites, non lunae, quia ea circa Tellus non moventur. Pro singluis additis, vide Aliae Telluris lunae.
↑ Charon pro portione est maius prae Plutone, sed Pluto in genus planetae nani iterum descriptus est.

Bibliographia

Bussey, B., et Paul D. Spudis. 2004. The Clementine Atlas of the Moon. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0521815282.
Canup, R.M. 2012. "Forming a Moon with an Earth-like composition via a giant impact." Science 338: 1052–55. Epitome.
Duncan, David Ewing. 1998. The Calendar. Londinii: Fourth Estate. ISBN 978-1-85702-721-1.
Jolliff, B., M. Wieczorek, C. Shearer, et C. Neal, eds. "New views of the Moon." Reviews of Mineralogy and Geochemistry 60: 721.
Li, Shuai, et al. 2018. "Direct evidence of surface exposed water ice in the lunar polar regions." PNAS, 20 Augusti 2018.
Lock, Simon J., et al. 2018. "The origin of the Moon within a terrestrial synestia." arXiv.org, 28 Februarii 2018, pro Earth and Planetary Astrophysics.
Mackenzie, Dana. 2003. The Big Splat, or How Our Moon Came to Be. Hoboken: Wiley. ISBN 0471150576.
José M Madiedo, José L Ortiz, Nicolás Morales, Pablo Santos-Sanz, "Multiwavelength observations of a bright impact flash during the 2019 January total lunar eclipse" in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society vol. 486 (2019) pp. 3380–3387
Moore, Patrick. 2001. On the Moon. Tucson: Sterling Publishing. ISBN 0304354694.
Saxena, Prabal, Lindy Elkins-Tanton, Noah Petro, et Avi Mandell. 2017. "A Model of the Primordial Lunar Atmosphere." arXiv, 22 Iunii 2017, pro Earth and Planetary Science Letters.
Siraj, Amir, et Abraham Loeb. 2019. "A Real-Time Search for Interstellar Impacts on the Moon." arXiv.org, 22 Augusti 2017.
Spudis, P. D. 1996. The Once and Future Moon. Vasingtoniae: Smithsonian Institution Press. ISBN 1560986344.
S. A. Stern, "The lunar atmosphere: History, status, current problems, and context" in Reviews of Geophysics vol. 37 (1999) pp. 453–491
Taylor, S. R. 1982. Planetary science: A lunar perspective. Houstoniae: Lunar and Planetary Institute.
Taylor, S. R. 1992. Solar system evolution. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0521372127.
Wilhelms, D.E. 1987. Geologic History of the Moon. U.S. Geological Survey Professional Papers, 1348.
Wilhelms, D. E. 1993. To a Rocky Moon: A Geologist's History of Lunar Exploration. Tucsoniae: University of Arizona Press. ISBN 0816510652.

Nexus interni

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Lunam spectant.

Fraser Cain, "Where does the Moon Come From?" apud Astronomy Cast.
Archivum commentationum de Luna apud Planetary Science Research Discoveries.
"Lunar Surface" apud Lunar and Planetary Institute.
"Lunar Meteorites" apud Lunar and Planetary Institute.

De exploratione

Jones, Eric M., et Ken Glover. 2017. Apollo Lunar Surface Journal: ephemeris explorationum 1969-1972 apud NASA.
Teague, Kipp. 1999. The Project Apollo Archive.
Clementine Project. 1994. De proposito Clementino.
Discovery 2008: The Moon apud BBC.
Lunar Science and Exploration apud Lunar and Planetary Institute.

De toponymia

Target: The Moon apud Gazetteer of Planetary Nomenclature

Fontes cartographici

Lunar Images and Maps apud Lunar and Planetary Institute
Moon apud WorldWind Central
Imagines Kaguya (Selenis), apud Japan Aerospace Exploration Agency.
Luna apud Geody.
Aeschliman, R. "The Moon." Tabulae geographicae lunares et panoramata locorum quos Apollo attigit.

Instrumenta observationis

Eclipse Website olim apud NASA divulgatus
Ortus lunae, occasus lunae, et phasis pro loco
Phases lunares apud CrescentMoonWatch

Systema Solare nostrum

Sol Planetae: Mercurius \| Venus \| Tellus (Terra) \| Mars \| Iuppiter \| Saturnus \| Uranus \| Neptunus
Planetulae: Ceres \| Pluto \| Haumea \| Makemake \| Eris Corpora alia: Satellites \| Luna \| Asteroides (+ indices) \| Corpora transneptuniana
Vide etiam indices corporum Systematis Solaris redactos secundum radium et massam.

[1] Ebbe Vilborg, Norstedts svensk-latinska ordbok, editio secunda, 2009.

[Morais2002-3] M. H. M. Morais et A. Morbidelli, "The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth," Icarus 160 (1) (2002): 1–9. bibcode = 2002Icar..160....1M. doi 10.1006/icar.2002.6937.

[5] Taylor, Stuart Ross (1975). Lunar science: A post-Apollo view. New York, Pergamon Press, Inc.. p. 64

[6] "NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core," apud www.nasa.gov.

[2] Sunt aliquot asteroida prope Tellus, inter quae 3753 Cruithne, quae sunt co-orbitalia cum Tellure: eorum orbita se aliquando prope Tellus ferunt, sed deinde ad ultimum commutantur (Morais et al. 2002). Haec sunt quasi-satellites, non lunae, quia ea circa Tellus non moventur. Pro singluis additis, vide Aliae Telluris lunae.

[4] Charon pro portione est maius prae Plutone, sed Pluto in genus planetae nani iterum descriptus est.

[1]