Мазмунга өтүү

Каракалпакстан

Википедия дан
Каракалпакстан Республикасы
Өлкө

 Өзбекстан

Административдик борбор

Нукус

Б.ири шаары

Коңурат, Хожейли, Беруни, Төрт-Көл, Чимбай

Облус акими

Исмоилов, Сайфиддин Умарович

Расмий тили

каракалпак тили • өзбек тили

Калкы

1 711 800

Жыштыгы

10,15 адам/км²

Аянты

166 600 км² (1- орунда)

Тууралыгы

км

Узундук

км

Картадагы{{{кыргызча аталышы}}}

Убакыт аралыгы

UTC+5

Аббревиатурасы

QR

Коду ISO 3166-2

QR

Автоунаа номурунун коду

23 (эски үлгүсү 1998—2008),
95 — 99 (жаңы үлгүсү 2008)

Расмий сайты


Каракалпакстан Республикасы (Каракалпа́кия, каракалп. Qaraqalpaqstan Respublikası, Қарақалпақстан Республикасы, өзб. Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Қорақалпоғистон Республикаси) [1]. Борбору — Нукус. Өзбекстандагы өзэрк (автономдук) республика Өзбекстандын батыш тарабында орун алган. Борбор калаасы - Нукус (Каракалпакча: Нөкис). Каракалпакия тарихий Харезм жерин камтыйт, аянты - 165 миң чакырым2. Калкы - 400 миң каракалпак, 400 миң өзбек жана 300 миң казак.Каракалпакстан Республикасы өзбекстандын түндүк-батышында жайлашкан. Өлкөнүн өнүккөн чөлкөмдөрүнөн кыйла алыста болгон экономикалык географиялык бул райондун аймагынан темир жол өткөндөн кийин, анын экономикалык географиялык орду кыйла жакшырды.

Тарых

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Каракалпактар казактардын бир түрү катары кабыл алына алат.

Каракалпакстан, 1925-жылдын Чын куран айында, Казак Өзэрк (Автономдук) Кеңештик (Советтик) Социалисттик Республикасынын өзэрк бир бөлгүсү болчу. Бирок ошол эле өзэрк бөлгүсү 1930-жылдын Кулжа айынын 20 КСРБ (СССР) жоюлган. Эки жыл кийин (Жалган куранын 20, 1932) Өзэрк Кеңештик Социалистик Республикасы наамга ээ болгон. 1936-жылдын Бештин айында Өзбекстан КСРдин курамына киргизилген.

Каракалпак тили

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Каракалпакча, Кыпчак тилдердин тобундагы Казак жана Ногой топторуна жакын. Алар да биринчи арап жазуу системасында, 1928-1940-жылдар арасында латын жана кийинирек кирил тамга системасында колдолунулган.

Географиясы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Каракалпакстандын акимий бөлүнүшү

Каракалпакстан 16 районго жана Нукус республикалык башкаруусундагы шаарга бөлүнөт. Каракалпакстанда 12 шаар, 25 шаарча. Ар бир ооданда өзүнүн Акими (Хаким) болот.

№ Район Өзбекче
аталышы 		Каракалпакча
аталышы 		Акимий
борбору 		Аянты,
миң км2 		Калкы
1 январь 2014 г.,
миң киши 		Калкы
1 январь 2019 г.,
миң киши[2] 		Калктын ж ыштыгы(адам) 
1 январь 2019 дылга карата

(1 км²)

1 г. Нукус Nukus Nókis 0,22 295,2 315,1 1432,2
2 Аму-Дарыя Amudaryo Ámiwdárya Маңгыт 1,02 179,1 195,2 191,4
3 Берунийский Beruniy Beruniy Беруни 3,95 170,3 187,6 47,5
4 Бозатауский Boʻzatov Bozataw Бозатау 2,04 — 21,6 21,0
5 Канлыкульский Qanlikoʻl Qanlıkól Канлыкуль 0,74 46,9 50,3 68,0
6 Караузякский Qoraoʻzak Qaraózek Караузяк 5,89 49,6 52,4 8,9
7 Кегейлийский Kegeyli Kegeyli Кегейли 0,92 — 77,2 83,5
8 Коңурат Qoʻng’irot Qońırat Коңурат 76,0 120,1 128,3 1,7
9 Муйнакский Moʻynoq Moynaq Мойнок 37,88 29,4 31,3 0,8
10 Нукусский Nukus Nókis Акмангит 0,94 44,4 49,1 52,2
11 Такыяташ Taxiatosh Taqıyatas Такыяташ 0,18 — 72,8 404,4
12 Тахтакупырский Taxtakoʻpir Taxtakópir Тахтакупыр 21,12 38,7 39,9 1,9
13 Турткульский Toʻrtkoʻl Tórtkúl Турткуль 7,48 192,6 210,3 28,1
14 Ходжейлийский Xoʻjayli Xojeli Ходжейли 0,55 — 121,2 220,4
15 Чимбайский Chimboy Shımbay Чимбай 1,44 108,3 111,3 36,3
16 Шуманайский Shumanoy Shomanay Шуманай 0,78 53,1 55,6 71,3
17 Элликкалинский Ellikqalʼa Ellikqala Бостон 5,42 140,5 156,0 28,8

Тарыхы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1932-жылдагы көчмөн каракалпактар

Каракалпакстан автономдук облус катары 1925-жылы түзүлгөн. 1932-жылы автономдук республика болуп, 1936-жылы Өзбекстандын курамына кирди.Анын Өзбекстандын курамына кириши каракалпак жана Өзбек элдеринин ортосундагы эзелки достукту, аймак, тил жана маданияттагы биримдикти дагы да бекемдеди [3].

Административдик бөлүнүшү

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Тарыхы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

1931-жылда Каракалпак АО 11 районго бөлүнгөн:

  • Кара-Узяк. Борбору — Кара-Узяк ссс
  • Кегейли. Борбору — Нукус киштагы (Кегейли киштагы)
  • Кыпчак. Борбору — Кыпчак киштагы
  • Коңурат. Борбору — Кунград киштагы
  • Мойнок. Борбору — Мойнок киштагы
  • Тамды. Борбору — Тамды-Булак киштагы
  • Тахтакупыр. Борбору — Тахтакупыр киштагы
  • Төрткөл. Борбору — Төрткөл шаары (Шурахан киштагы)
  • Кожолу. Борбору — Кожолу киштагы
  • Чимбай. Борбору — Чимбай шаары
  • Шабаз. Борбору — Шейх-Абаз киштагы

1936-жылда Куйбышев району түзүлгөн[4].

Административдик бөлүнүшү

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Каракалпакстандын административдик бөлүнүшү

Азыркы административдик бөлүнүшү[5]:

№ Район Өзбекче
наамы 		Каракалпакча
наамы 		Административдик борбору
1 Амударыя Amudaryo Ámiwdárya Мангит
2 Беруний Beruniy Beruniy Беруний
3 Караөзөк Qorao’zak Qaraózek Караөзөк
4 Кегейли Kegeyli Kegeyli Кегейли
5 Коңурат Qo’ng’irot Qońırat Коңурат
6 Кандыкөл Qanliko’l Qanlıkól Кандыкөл
7 Мойнок Mo’ynoq Moynaq Мойнок
8 Нукус Nukus Nókis Акмангит
9 Тахтакупыр Taxtako’pir Taxtakópir Тахтакупыр
10 Төрткөл To’rtko’l Tórtkúl Төрткөл
11 Ходжейли Xo’jayli Xojeli Ходжейли
12 Чимбай Chimboy Shımbay Чимбай
13 Шуманай Shumanay Shomanay Шуманай
14 Элүүкала Ellikqal’a Ellikqala Бостон
15 Такыяташ Taxiyatosh Taqıyatas Такыятас
16 Бозатоо Boʻzatov Bozataw Бозатоо
Нукус шаары Nukus Nókis

Калкы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Республикада 1,711,800 жашайт(2013 жыл).[6] Калктын 1/3 бөлүгүн өзбектер(32,8 %), дээрлик ошончо бөлугун каракалпактар(32,1 %), калгандарын казактар (32,6 %), жана башка улуттун өкүлдөрү түзөт. Калктын 48,5 пайызы шаарларда, калган бөлүгү айылдарда жашайт.

Каракалпакстан ЖОЖдору

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Булактар

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  1. ↑ «Өзбекистан Республикасынын Конституциясы» 70 берене
  2. ↑ Сведения о численности населения Республики Каракалпакстан(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).(жеткиликсиз шилтеме)
  3. ↑ Өзбекстан тарыхы
  4. ↑ О новой сети районов Кара-Калпакской АССР
  5. ↑ Совет Министров Республики Каракалпакстан. Текшерилген күнү 28 -январь (үчтүн айы) 2014. Түп булактан архивделген күнү 30 -декабрь (бештин айы) 2011.
  6. ↑ Государственный комитет Республики Узбекистан по статистике.
  7. ↑ Каракалпак мамлекеттик университети сайты
  8. ↑ Нукус мамлекеттик педагогикалы институты сайты
  9. ↑ Каракалпак медициналык институты сайты
  10. ↑ Ташкент информациялык технологиялык университетинин Нукус филиалынын сайты

Тышкы шилтемелер

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
 
Өзбекстан облустары
Облус укугуна ээ шаары Ташкент
Республика Каракалпакстан
облустар Андижан • Бухара • Жызак • Кашкадарыя • Навоий • Наманган • Самарканд • Сурхандарыя • Сырдарыя • Ташкент • Фергана • Хорезм
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Каракалпакстан&oldid=496738" булагынан алынды