Portal:Dîrok

Biweyhî, Dewleta Biweyhiyan di pirtûkan de bi erebî : الدولة البويهية al-Dawla al-Buwayhīya hatiyê binavkirin, dewleteke şiî ya deylemiyan bû, di 932an de li Îran û Îraqa îroyîn de hatiye avakirin. Her çiqas pêşiyê bi pirranî li bakûrê Îranê bûbin jî paşê heta başûrê Îranê çûne.

Paytexta vê dewletê Şîraz bû. Dînê dewletê îslam û ziman jî bi piranî farisî û erebî bûye. (Gotarê bixwîne...)

Aleksander Mîxaîlovîç Proxorov (bi rûsî:Александр Михайлович Прохоров); * 11ê tîrmehê 1916 li Atherton, Awistralya; m. 8ê kanûna paşîn 2002 li Mosko) fîzîknasekî navdar ê YKSSê bû. (Gotarê bixwîne...)

Med û Faris Li Ser Babîliyan Biser Dikevin. Di sedsala 8 an de B. Z. Îşaya pêxember ji berê ve pêşgotinî kirî bû ku, wê Yehowa li dijî Babîliyan “Medan” hişyar bike, “bo wan qîmeta zîvê nîne û bi zêran vê dilê wan xweş nabin. Û dê bi kevanan ciwanan li erdê bixin” (Îşaya 13:17-19; 21:2). Bêjeya Med dikare li vir di heman demê de bo Farisan jî bê bikaranîn. Qîmetnedayîna zîv û zêr dikare li vir bi vê maneyê be ku, ew temamen li pey girtin û bidestxistina xenîmeta Babîle bûn, wan tu carî qîmet nedan diyariyên rişwetan, da ku ew ji hedefa xwe şaş bibin. Med û Farisan tîr û kevan bi gelemperî bi şêweya çek bikar dianîn. Carcaran medan kevanên xwe bi metal yanî tunc û bafûn yan jî bi sifir dineqişandin (Kerem kin bidib ber ayeta Zebûr 18:34 an). Herhalde „bona ku Babîlê helak bike“ û ciwanên wan hûr bike tîrên wan mîna refê çûkan û tava zîpikê difiriyan û diçirûsikîn, ji ber ku ew hatibûn birqandin da ku tîrên wan bikarîbûyan kûr di bedenê de biçûyan (kerem kin li ayeta Yêremya 51:11 an binêrin).

Di ayeta Yêremya 51:11, 28 an de padîşahên Medan tê gotin. Gotina Padîşahên Medan li vir bi mane û wateya ku, ew hêzên êrişî Babîlê bûn ku, di bin fermandariya Koreş de ew pirhêzên ku ya padîşah yan jî padîşahên Medan hebûn. Di wê demê de ev irf û edet gelek caran hebû. (Ji kerema xwe re li ayeta Yêremya 25:25 an binêrin). Ji vê sedemê ye ku, em dibînin Babîl bi destên leşker û hêzên yekbûyî, Medan, Farisan, Elamî|Elamiyan û hêzên ciranên din hat girtin. Padîşahekî medî ku navê wî Dara yan Daryûsê Med bû bi şêst û du saliya xwe bû padîşahê warê Kîldaniyan yan jî Babîliyan. Herhalde bi destê Padîşahê Koreşê Mezin Daryûşê ji nijada Medan li ser temamê Babîlê bû padîşah (Danîêl 5:31; 9:1). Kerem kin li Daryûşê yekem re binêrin. (Gotarê bixwîne...)

Rojavaya Kurdistanê, weke herêmek taybet ku xwediyê dîrokek pirr kevn a. Vê herêmê ji dema sumeriyan û berî wê jî destpê dike. Weke herêmek taybet û li ber Firatê, pêşîn niştecihîtî li vir bûya. Mirovan li vir, mal avakirina, cot kirina û şivanî kirina. Li herêmê, dîroka wê ya taybet, bandûra wê li dîroka cihanê a hemdem bûya. Herêm, demên wê ên şariştaniyê, em dikarin ji demên Sumeriyan bidina destpêkirin, û werina ta demên gûtî, hûrî û mîtaniyan. Demên hûrî û mîtaniyan, weke demna taybet ên demên dîroka hemdem a şariştanî na jî. Bo vê yekê, divê ku mirov bi teybetî bibêje ku ev dem, wê piştre jî, bandûra wan zêdetir xwe bide diyar kirin.

Pêşketinên ku î ro, zêde em dikarin bahse wan bikin, pêşketinên dema hûrî û mîtaniyan in. Di demên hûrî û mîtaniyan, weke demna şariştaniyê ên taybet û pêşketî û kifşkar in. Dema ku dîroka herêmê bahse wê tê kirin, ev dem bi teybetî bahse wan tê kirin. Heta roja me jî, li herêmên Afrîn, Qamişlo, Serêkaniyê, Amûdê û hwd, mirov rastî bermehiyên ji demên hûrî û mîtaniyan tê. (Gotarê bixwîne...)

Serhildana Şêx Seîdê Pîran yek ji serhildanên mezin ên kurdan ên sedsala 20an e.

Li gundê Pîran a bajeroka Egil ya navçeya Darahênê Erxenîyê, di 13 sibata sala 1925'an de dengên çekan, xebera yek ji serhildanên girîng ên dîroka Kurd dida. Ev Serhildana ku weke Serhildana Şêx Saîd derbasî dîrokê bûye, wiha dest pê kir: (Gotarê bixwîne...)

Acgi (Ašgi an jî Asgi), Lehengek û şervanekî ku bi mêranîya wî navê wî pirr mazin derketîya ya. Kurê Nîntud a. Nîntud, navekaî dî an yê Nînlîl û an jî yê Nînhursag a. Di perestgaha Keşê de di derbarê wî de ev gotinên wasfê wî didin derketina li holê

"Kê yekî weka sipahî û xweşik li keşê hanî û dî? Kîjan dayikê ew lehengekî weke Acgî hanî dunyê? Hinekan jineka weke Nîntud mazin dît?" (Gotarê bixwîne...)

Keremê Qolaxasî an jî Kerem Begê Zîrkanî (bi tirkî: Zirkanlı Kerem Bey an jî Kolağası Kerem Bey ) yek ji şervanên kurd ên di serhildanên Şêx Seîdê Paloyê û serhildanên Agiriyê ye. (Gotarê bixwîne...)

Dêra Surp Gregos an jî Dêra Surp Gregos a Ermeniyan yek ji dêrên navdar û dîrokî yên li Amedê li hundirê Sûra Amedê ye.

Ev dêr li ser kuçeya Yenîkapiyê ye. Li gorî agahiyên tomargehên tapûyan ev dêr ji hêla ermeniyan ve hatiye bikaranîn. Her çiqas niha qubeya wê xera bûbe, hin aliyên wê di rewşeke ne baş de bin jî, bi mîmariya xwe hêjayî dîtinê ye. (Gotarê bixwîne...)

Êzdînşêr, Izedînşêrê Botî, Mîr Izedîn mîrê Botan û reqîbê Mîr Bedirxan bû. Li gorî hin jêderkan pismamê Mîr Bedirxan bû. Piştî ku dewleta Osmanî serhildana Bedirxan Beg tefandibû, Êzdînşêr li welatê Botan di 1854an de li dijî Dewletê rabû. Ev bûyerên dîrokî wekî Serhildana Êzdînşêr tên nasîn û ji sala 1854 heta meha kanûna mezin a 1855an çêbûn.

Strana "Ez Xelefim" Li Pişte Ev Çirokeye. (Gotarê bixwîne...)

Pakta Molotov-Ribbentrop an jî Peymana bêêrîşiyê Rûsya û Almanyayê peymaneka li ber şerê cîhanî yê duyem navbera Almanya û YKSSê de ji hêla serokên derveyiyên Almanya û Rusyayê Molotov (Rûsî) û Ribbentrop (Alman) de, li Moskova di 23'ê gelawêjê, 1939an de hatibû îmze kirin. Gorî wê peymanê ewna navbera hev de bo êrîş nekirina hev bi hev re soz ber dan û Polonya navbera hev de parve kirin. Li vê peymanê kurt şunda, 8 rojan şunda, jî şerê bi êrîşa Almanyayê ser Polonyayê re dest pê kir. Hembera vê peymanê Hitler di 1941an de êrîşa Rûsyayê kir û peyman pûç kir. (Gotarê bixwîne...)

Kurdava (bi Zimanê farisî: Kordabad) navê bajarekî Bakurê Kurdistanê ye.^{[çavkanî hewce ye]} Ew bû li dema Komara Agiriyê (1927-1930) li paytexta Kurdistanê û dû re roman şûnde zeft kirin û nav kirin Bazîd. (Gotarê bixwîne...)

Seyahatname (osmanî: سياحت نامه) an jî Seyahatnameya Ewliya Çelebî pirtûka Ewliya Çelebî ye a geriyê ye ku di sedsala 17an de hatiye nivîsandin û berhema wî a girîng e. Ji deh cîldan pêk tê.

Di pirtûkê de behsa Kurdistanê, zimanê kurdî, çanda kurdî jî dike. (Gotarê bixwîne...)

Girê Mirazan an Xirabreşk / Xerabreşkê (bi tirkî: Göbeklitepe "Girê navikê / Girê navokê") cihekî arkeolojîk ê neolîtîkê ye ku li nêzîkî gundê Xirabreşkê yê Rihayê ye û dibe ku cihê bermahiyên perestgeha herî kevn a cîhanê be.

Dirêjiya vî girê destçêkirî 15 metre ye, tîreya wî nêzîkê 300 metre ye, û nêzîkî 760 metre ji asta behrê li jor e. Ev du qonaxên bikaranînê vedihewîne. Li gorî arkeologê alman Klaus Schmidt, kaşif û vekolerê vî girî, armanca bikaranînê civakî yan dînî bû û ji hezarsala 10ê-8ê b.z. maye. (Gotarê bixwîne...)

Hahanu xwedayekî dema Sumeran e.Di dema Akada û Babîliyan de jî navê wî derbas dibe.Lê li ser kar, taybetmendî û erkên wî kêm tê zanîn. (Gotarê bixwîne...)

Konstantînê Mezin, Konstantînos I, Konstantînê Yekem bi latînî: FLAVIVS VALERIVS CONSTANTINVS; bi yewnaniya kevn: Κωνσταντῖνος, lat. Kōnstantînos), jdb. 27 sibat 272 Niš - m. 22 gulan 337, di navbera 306an û 337an de împeratorê Împeratoriya Romê bû.

Wî li Romê xiristiyanî serbest kirî bû û li xiristiyanitiyê jî mirovekî giring e û bi fermana Milan tê zanîn. Di wê fermanê de wî da zanîn ku li împaratorîye xiristiyanî û ol hemû gîşk dikane wera bijîn. Ji pêra xiristiyanî li Romê belavbû û di 380an de jî bû ola fermî. Di 325an de wî Konsula Niceaya (îro bajarê Iznikê ye) yekem kom kir. (Gotarê bixwîne...)