Халықаралық әйелдер күні

XVIII ғасырдың аяғынан бастап суфражисткалардың, феминисткалардың әйелдер еңбек жағдайын жақсарту үшін, әділетсіз жағдайға қарсы белсенді қозғалысы басталды. Тең құқылық үшін күрестің арқасында-Халықаралық әйелдер күні пайда болды.^[1]

1908 жылы 28 ақпанда Нью-Йорк социал-демократиялық әйелдер ұйымының шақыруымен әйелдер теңқұқықтығы туралы митинг өткізілді. Бұл күні 15000-нан астам әйел жұмыс күнінің қысқартуы және ерлермен тең еңбекақы төлеу шарттарын талап етіп, қала арқылы өтті. Олар сондай-ақ әйелдер сайлау құқығын талап етті.

1909 жылы Америка Социалисттік партиясы халықаралық әйелдер күнін жариялап, бұл мейрам 1913 жылдың ақпанның соңғы аптасына дейін тойланды. 1909 жылы ол 28 ақпан болды. Кейінірек, 1910 жылы, АҚШ делегат-әйелдері Копенгагендегі Екінші Халықаралық әйелдер-социалисттер конференциясында Клара Цеткинмен кездесті.

Клара Цеткин 1910 жылы 27 тамызда Копенгагенде өткен Екінші Халықаралық әйелдер-социалисттер конференциясында халықаралық әйелдер күнін тағайындауға ұсынды. Бұл күні әйелдер өз мәселелеріне қоғамның назарын тарту үшін митингтер мен шерулер өткізеді деп түсіндірілді.

1911 жылы бірінші Халықаралық әйелдер күні Германия, Аустрия, Дания мен Швейцарияда Германияның Социал-демократиялық партиясының Ортаңғы комитетінің мүшесі Елена Гринбергтің ұсынысымен 19 наурызда тойланды. 1912 жылы сол мемлекеттерде мейрам 12 мамырда атап өтілді. 1913 жылы 2 мамырда әйелдер Франция мен Ресейде алғаш рет митингтерге шықты, сонымен қатар демонстрациялар 9 мамырда Чехия, Мажарстан мен Швейцарияда өтті. 1914 жылы әйелдер күні АҚШ, Ұлыбритания, Аустрия, Дания, Германия, Ресей мен Щвейцарияда тойланды.

1917 жылға дейін толық немесе жартылай дауыс беру құқығына әйелдер Жаңа Зеландия, Аустралия, Финляндия, Норвегия, Дания, Исландияда қол жеткізді.

1917 жылғы ақпанның 23-і (8 наурыз) ақпан революциясының басталуын белгілеген революциялық жарылыспен ерекшеленетін мереке тарихындағы маңызды кезең болды. Төрт күннен кейін император әйелдерге дауыс беру құқығын беретін жарлыққа қол қойды, бірақ бұл революцияны тоқтата алмады. Петроград большевиктері Халықаралық әйелдер күнін мерекелеуді пайдаланып, соғысқа, қымбатшылыққа және жұмысшы әйелдердің ауыр халіне қарсы митингтер мен жиналыстар ұйымдастырды, бұл әсіресе Выборг жағында зорлықпен өтіп, стихиялық түрде ереуілдер мен революциялық шерулерге айналды. Бұл күні 128 мыңнан астам жұмысшы ереуілге шықты, ал жұмысшы шетінен демонстранттар колонналары қала орталығына қарай бет алып, Невский даңғылына дейін өтті, сол арқылы қалалық Думаға әйелдер теңдігі мен нанды талап еткен шеру өтті.

1921 жылы Коммунистік әйелдердің 2-конференциясының шешімімен 1917 жылғы 23 ақпанда (8 наурыз) Петроград шеруіне әйелдердің қатысқанын еске алу үшін 8 наурыз Халықаралық әйелдер күнін атап өту туралы шешім қабылданды, бұл оқиғалардың бірі болды. Ақпан төңкерісіне дейін болды, нәтижесінде монархия құлады.^[2]

Л. В. Даниленко Ұлы Отан соғысының соңғы екі жылындағы кеңестік басылымдарды Халықаралық әйелдер күні тақырыбына талдай отырып, ол кезде мереке негізінен «еркектер» саласында жетістікке жеткен «батыл» әйелдерге арналған деген қорытындыға келді».^[3]

1966 жылдан бастап КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1965 жылғы 8 мамырдағы Жарлығына сәйкес Халықаралық әйелдер күні тек мереке ғана емес, сонымен қатар жұмыс істемейтін күнге де айналды. Мереке бірте-бірте өзінің феминистік реңктерін жоғалтып, отбасындағы, жұмыстағы және оқу орындарындағы әйелдерді, қыздарды, тіпті жас қыздарды құттықтау күніне айналды.

1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Ресейде ресми танылғалы бері бұл мереке негізінен социалистік елдерде тойланады. Қытай коммунистері оны 1922 жылдан, ал испан коммунистері 1936 жылдан бастап тойлайды.^[4] 1949 жылы 1 қазанда Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін 8 наурыз ресми түрде әйелдер мерекесі болып жарияланды, бұл мерекеде қытайлық әйелдер толық емес жұмыс істейді.^[5]

1975 жылдан бастап БҰҰ Халықаралық әйелдер жылына байланысты 8 наурыз Халықаралық әйелдер күнін тойлай бастады. 1977 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы (№ A/RES/32/142 резолюциясы^[6]) мемлекеттерге өздерінің дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарына сәйкес сол жылдың кез келген күнін Біріккен Ұлттар Ұйымының Әйелдер құқықтары мен халықаралық бейбітшілік күні деп жариялауға шақырды. Бұл шешім Халықаралық әйелдер жылына да, Халықаралық әйелдер онжылдығына да (1976—1985) байланысты қабылданды.

Біріккен Ұлттар Ұйымының Әйелдер құқықтары және халықаралық бейбітшілік күніне арналған барлық шаралары содан бері 8 наурызға арналды. Халықаралық әйелдер күні тақырыптары:^[7]

• 2023: «DigitALL: гендерлік теңдік үшін инновациялар мен технологиялар»;
• 2022: «Тұрақты ертең үшін бүгін гендерлік теңдік»;
• 2021: «Көшбасшылықтағы әйелдер: COVID-19 дәуірінде тең болашаққа қол жеткізу»;
• 2020: «Мен теңдік ұрпағымын: әйелдер құқықтарын жүзеге асырушы»;
• 2019: Теңдікпен ойлаңыз, көзқараспен жасаңыз, өзгерістер үшін жаңашыл болыңыз;
• 2018: «Уақыт келді: ауыл және қала белсенділері әйелдердің өмірін жақсы жаққа өзгертуде»;
• 2017: «Әйелдер өзгермелі жұмыс әлеміндегі: 2030 жылға қарай 50-50 планетасы»;
• 2016: «2030 жылға қарай 50-50 планетасы: Біз гендерлік теңдікті жақтаймыз»;
• 2015: «Әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейту – адамзаттың мүмкіндіктерін кеңейту. Осыны есте сақта!»;
• 2014: «Әйелдердің теңдігі – барлығына прогресс!»;
• 2013: «Уәде – бұл уәде – әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты тоқтату үшін әрекет ету уақыты»;
• 2012: «Ауыл әйелдерінің мүмкіндіктерін кеңейту – енді аштық пен кедейшілік болмайды»;
• 2011: «Білімге, кәсіптік оқытуға, ғылым мен техника жетістіктеріне тең қолжетімділік – әйелдер үшін лайықты еңбек жолы»;
• 2010: «Тең құқықтар, тең мүмкіндіктер: барлығына прогресс»;
• 2009: «Әйелдер мен ерлер әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылықты тоқтату үшін біріккен»;
• 2008: Әйелдер мен қыздарға арналған инвестиция;
• 2007: «Әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылық үшін жазасыз қалуды тоқтату»;
• 2006: «Шешім қабылдаудағы әйелдер: қиындықтармен кездесу және өзгерістер енгізу»;
• 2005: «2005 жылдан кейінгі әйелдер теңдігі: кепілді болашақ үшін»;
• 2004: «Әйелдер және АИВ/ЖИТС»;
• 2003: «Гендерлік теңдік және МДМ»;
• 2002: «Бүгінгі ауған әйелдері: мүмкіндіктер мен шындық»;
• 2001: «Әйел құқығы және халықаралық бейбітшілік»;
• 2000: «Бейбітшілік үшін күрестегі әйелдер бірлігі».

Қазіргі уақытта 8 наурыз Халықаралық әйелдер күні (немесе әйелдер күні, аналар күні және т.б. ретінде) тойланады және бұрынғы КСРО-ның барлық елдерінде жұмыс істемейтін мереке болып табылады. Ерекшелік - Балтық елдері.^[8]

Қытайда тек әйелдерге арналған жұмыс уақыты қысқарады.^[9] Германияда 2019 жылдан 8 наурыз бері аймақтық мереке және Берлинде демалыс күні болып саналады.^[10]

Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 8 наурыз Ресей Федерациясында мемлекеттік мереке болып қала берді.^[11] Ресейде 8 наурызды тойлау әйелдерге гүл және басқа да сыйлықтар берудің қалыптасқан дәстүрін қамтиды. «Гүлдер 8 наурызда ең қажетті сыйлық болып қала береді: әрбір екінші ер адам оларды сүйіктісіне бергісі келеді, ал әрбір екінші ресейлік әйел оларды сыйлық ретінде алғысы келеді».^[12] Сонымен бірге, «бұл күннің бастапқы мағынасы — бір жынысты кемсітуге қарсы күрес — әлдеқашан ұмытылған», соның салдарынан бұл күн «жай әйелдер мерекесі ретінде» аталып өтіледі.^[13]

Кейбір авторлар мен ұйымдар бұрынғы КСРО аумағында қалыптасқан Халықаралық әйелдер күнін қабылдауды және оны тойлау сипатын сынайды, олардың пікірінше, мереке өзінің бастапқы мағынасына қайшы, сексистік стереотиптерді насихаттайды.^[14], по их мнению, праздник, вопреки своему первоначальному смыслу, пропагандирует сексистские стереотипы^[15][16]

Орыс феминистері өткізген іс-шаралар

Заманауи феминистер бұл күні әйелдерге қатысты тұрмыстық зорлық-зомбылықпен, жалақының аз төленуімен және кемсітушіліктің басқа да түрлерімен күресу қажеттігін атап өтіп, гендерлік теңдікке арналған іс-шараларды тұрақты түрде өткізеді. 2014 жылы феминистер Мәскеуде акция өткізді.^[17]

Бұл күн Әзербайжан, Армения, Белорусь, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Латвия, Молдова, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан мен Украина мемлекеттерінде атап өтіледі.

Сонымен қатар, Тәжікстанда 2009 жылдан бастап мейрам Ана күні деп аталатын болды.

Түркменстанда Халықаралық әйелдер күні 2008 жылға дейін тойланған жоқ, әйелдер күні 21 наурызда Наурыз мейрамымен атап өтілетін болған. 2008 жылдың қаңтар айында Туркменстанның президенті мейрамды қайтарды. Латвияда 8 наурыз 1991 жылы КСРО құрамынан шықаннан кейін демалыс күні болуын тоқтатты. 2007 жылы сәуірде Халықаралық әйелдер күні ресми түрде Латвияда тойланды, бірақ демалыс күні ретінде қарастырылған жоқ.

БҰҰ-ның қолдауымен Халықаралық әйелдер күнінен басқа, мыналар атап өтіледі: Әйелдердің жыныс мүшелерінің зақымдалуына халықаралық нөлдік төзімділік күні (6 ақпан), Ғылымдағы әйелдер мен қыздардың халықаралық күні (11 ақпан), Халықаралық әйелдер күні. Жанжалдағы жыныстық зорлық-зомбылық (19 маусым), Халықаралық жесірлер күні (23 маусым), Халықаралық қыз балалар күні (11 қазан), Халықаралық ауыл әйелдері күні (15 қазан), Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жоюдың халықаралық күні (25 қараша).^[18]

Халықаралық жесірлер күні ұзақ уақыт назардан тыс қалып, ескерілмей, елеусіз қалған жесірлердің құқықтарын толықтай мойындау үшін әрекет етуге мүмкіндік береді. Бұл әрекеттерге денсаулық сақтау және білім беру қызметтерін көрсету арқылы жесір әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейту, оларды лайықты жұмыспен қамтамасыз ету және жесір әйелдерді қайтыс болғаннан кейін өмірлерін қалпына келтіруге мүмкіндік беру үшін зорлық-зомбылық қаупінсіз шешім қабылдауға және қоғамдық өмірге кеңінен тарту кіреді. Жесірлерге мүмкіндіктер жасау олардың балаларын қорғауға көмектеседі және ұрпақтар арасындағы кедейлік пен жетіспеушілік циклін болдырмауға көмектеседі.^[19]

• Көптеген елдерде, әсіресе Африка мен Азияда жесір әйелдер физикалық және психологиялық зорлық-зомбылықтың, соның ішінде жыныстық зорлық-зомбылықтың, сондай-ақ мұрагерлік, жер және меншік құқықтарына қатысты дауларға байланысты зорлық-зомбылықтың құрбаны болып табылады. Күйеуінің мүлкіне құқығы болмаса, жесір әйел зорлық-зомбылыққа ұшырап, ақыры өз үйінен қуып шығуы мүмкін. Африкада жесірлерге зорлық-зомбылық көрсету этникалық, таптық және табыс белгілерін кесіп тастайды, бұл әйелдерді аймақтағы ең осал және қолайсыздардың қатарында қалдырады.
• Жесірлер зиянды, ар-намысты қорлайтын және көбінесе өмірге қауіп төндіретін дәстүрлі жерлеу және аза тұту рәсімдеріне қатысуға мәжбүр. Мысалы, бірқатар елдерде марқұмның денесін жуған суды жесір әйелдерге мәжбүрлеп ішеді. Жоқтау рәсімдерінде туыстармен жыныстық қатынас болуы мүмкін.

Ғылымдағы әйелдер мен қыздардың халықаралық күні 2015 жылғы 22 желтоқсанда қабылданған Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) Бас Ассамблеясының әйелдер мен қыздардың ғылымға толық және тең қолжетімділігін және қатысуын қамтамасыз ету үшін қабылдаған қарарының негізінде 11 ақпанда атап өтіледі. Мереке 2016 жылы, БҰҰ-ның «Ғылым, технология және инновациялар даму үшін» (2013 ж. желтоқсан) резолюциясы қабылданғаннан кейін екі жыл өткен соң тойлана бастады, оның мақсаттары қатарында барлық жастағы әйелдердің өмір сүруге толыққанды қатысуына қол жеткізу болып табылады. ғылымның, технологияның және инновацияның дамуы.^[20][21]

1949 жылы КСРО мерекеге арналған пошта маркаларының сериясын шығарды:

• Марка сериясы
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  

КСРО-да жеке маркалар әр жылдары шығарылды:

•  
  1947 жыл, 15 нұсқа.
•  
  1947 жыл, 30 нұсқа.
•  
  1960 жыл
•  
  1967 год
•  
  1970 жыл 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күнінің 60 жылдығы. Бейбітшілік алауы