ყუბანი (მდინარე)
 | ეს სტატია ან სექცია მანქანურადაა თარგმნილი და შეიცავს ენობრივ ხარვეზებს. |
| ყუბანი რუს. Кубань, ყაბ. Псыжь, ადიღ. Псыжъ | |
|---|---|
 ხედი მდინარე ყუბანზე | |
| ქვეყანა |
 რუსეთი |
| ტერიტორიული ერთეულები | ადიღე, ყარაჩაი-ჩერქეზეთი, კრასნოდარის მხარე, სტავროპოლის მხარე |
| ქალაქები | ჩერკესკი, არმავირი, კრასნოდარი |
| სათავე |
კავკასიონი 43°27′40″ ჩ. გ. 42°05′46″ ა. გ. / 43.46111° ჩ. გ. 42.09611° ა. გ. |
| სათავის სიმაღლე | 1342 მ |
| შესართავი |
აზოვის ზღვა 45°20′21″ ჩ. გ. 37°24′11″ ა. გ. / 45.33917° ჩ. გ. 37.40306° ა. გ. |
| შესართავის სიმაღლე | 0 მ |
| სიგრძე | 870 კმ |
| აუზის ფართობი | 57 900 კმ² |
| წყლის ხარჯი (საშ.) | 425 მ³/წმ |
    — სათავე,  — შესართავი | |
 ყუბანი ვიკ��საწყობში | |
ყუბანი (ყარაჩ.-ბალყ. Къобан, ყაბ. Псыжь, ადიღ. Псыжъ, აბაზ. Къвбина, ნოღ. Кобан, ძვ. ბერძნ. ‛Ύπανις, ლათ. Hypanis, Vardanes) — მდინარე ჩრდილოეთ კავკასიაში. იგი სათავეს იღებს ყარაჩაი-ჩერქეზეთის მთებში - იალბუზის ჩრდილო-დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთი მხრიდან.
სახელწოდება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მდინარე ყუბანის დაახლოებით სამასამდე სახელი არსებობს. „Kyoban“ ითარგმნება ყარაჩაულ-ბალყარული ენიდან, როგორც „მდინარე, მდინარე მიედინება“ ან „ნაკადი“. დროთა განმავლობაში სახელი შეიცვალა შემდეგნაირად: კობანი - ყუბანი - გუბანი - ყუბანი.
VI საუკუნეში მოღვაწე ბიზანტიელი ზემარხი ყუბანს მდინარე „კოფენს“ უწოდებს.
ე. მ. მურზაევი აგრეთვე ხსნის ყუბანს ყარაჩაულ-ბალყარული კობანისგან - ქარიშხალი, დაღვრა. ზოგი ავტორი ვარაუდობს, რომ ეს სახელწოდება „კუმის ჰიდრონიმის შეცვლილი ვარიანტია“.
გეოგრაფიული არეალი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მდინარის სიგრძე - 870 კმ, წყალშემკრები ფართობი - 58 ათასი კმ². ის მიედინება ყარაჩაი-ჩერქეზეთის, სტავროპოლის, კრასნოდარისა (662 კმ) და ადიღეს ტერიტორიაზე. აზოვის ზღვაში შესვლისას, მდინარე ქმნის დიდ, ჭაობიან, მაგრამ ძალზედ პროდუქტიულ ყუბანის დელტას, რომლის ფართობია დაახლოებით 4300 კმ. ყუბანის ჩამონადენით მთლიანი ზღვის ფართობი წელიწადში დაახლოებით 11.0 კმ³-ს შეადგენს.
ყუბანი სათავეს იღებს იალბუზის მთაზე. სიმაღლე ზღვის დონიდან 1339 მეტრია, მდინარე ყუბანის აუზი შეიძლება დაიყოს 4 მთავარ ზონად: შუა მთა - ზღვის დონიდან 1000 მეტრზე მეტი; დაბალი მთა - 500-დან 1000 მეტრამდე; ლოკალური 200-დან 500 მეტრამდე და დაბალი სიგანე - 200 მეტრამდე.
დაწყებული ქალაქ უსტ-ლაბინსკიდან, მდინარე სანავიგაციოა. ადრე ყუბანში ჩამოყალიბდა დიდი დელტა. ახლა ის ნაწილობრივ არის დამშრალი და გამოიყენება სასოფლო-სამეურნეო საჭიროებებისთვის.
ნევინომიისკიდან დაწყებული, მდინარეს პრაქტიკულად არ აქვს სწორი შენაკადები.
ეკონომიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჩრდილოეთ კავკასიაში ყველაზე დიდი ხელოვნური წყალსაცავი კრასნოდარი მდებარეობს მდინარეზე.
მდინარე ყუბანზე მდებარეობს ყარაჩაევსკის, უსტ-ძეგუტის, ჩერკესკის, ნევინომისკის, არმავირის, ნოვოკუბანსკის, კროპოტკინის, უსტ-ლაბინსკის, კრასნოდარისა და ტემრიუკის ქალაქები.
ფლორა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მდინარე მიედინება სამი ტიპის ლანდშაფტით: სამხრეთით კავკასიონის შერეული ტყეები, ცენტრალურ ნაწილში ყირიმის წყალქვეშა ტყეები და ჩრდილოეთით სტეპი. კავკასიონის შერეული ტყეები მდიდარია ხის სახეობებით, აქ დომინირებს ქართული მუხა, რცხილა, ტკბილი წაბლი და აღმოსავლური წიფელი. უმრავლესობა ტყეებისა არის წიწვოვანი და შედგება ნაძვისგან, ხოლო ყირიმის წყალქვეშა ხმელთაშუა ტყეები ასევე წიწვოვანია, თუმცა აქ უფრო დომინირებს ნაძვები.
დელტას მცენარეებიდან ძირითადად გვხვდება ლერწამი. ნაკლებად ხშირია ფირფიტები, ბალახის ჭაობა, ისარი და სხვა მცენარეები.
ფაუნა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ყუბანის ფართო დელტა, თავისი უხვი სახეობებით, განსაკუთრებით მდიდარია. აქ შევხვდებით იშვიათ თევზებს, მათ შორის ყუბანურ კობრს, გობიოს, საზანს. მდინარე მდიდარია თევზისთვის უხვი საკვებით. ყუბანის თევზის ფაუნა განსხვავდება ახლომდებარე მდინარეების დონისა და ვოლგის ფაუნისაგან.
ზოგიერთი სახეობა, როგორიცაა ვერცხლის კობრი და ბალახის კობრი, იქნა აკლიმატირებული ბოლო ათწლეულში. ენდემურ სახეობებში შედის: ყუბანის ბარბელი და ყუბანის გრძელი წვერა.
1980-იან წლებში კრასნოდარის კაშხლის მშენებლობის შემდეგ, ყუბანის ბარბელი იშვიათად ხდებოდა ქვედა ყუბანში. იგი საკმაოდ მგრძნობიარეა წყლის ხარისხზე. მისი რაოდენობა ასევე შემცირდა კრასნოდარის კაშხლის მშენებლობის შემდეგ.
ყუბანის მდინარე და მისი ჩანჩქერები პოპულარული დასასვენებელი ადგილია სხვადასხვა გადამფრენი ფრინველებისთვის, განსაკუთრებით, როგორიცაა ველური ბატები, იხვები, ვარხვები, გედები.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Чередниченко Л. И. Палеогеография бассейна Кубани. mountaindreams.ru. Дата обращения 7 апреля 2019. // Кубанский краевед. — 1992.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Верховья Кубани. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-09-16. ციტირების თარიღი: 2019-04-07.
- Река Кубань. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-02. ციტირების თარიღი: 2019-04-07.
- Карты притоков реки Кубани: Протока, р. Лаба, р. Белая.. ციტირების თარიღი: 2019-04-07.
- Особенности реки. ციტირების თარიღი: 2019-04-07.