ერაყის ომი

ერაყის ომი
ერაყის კონფლიქტის და ტერორზე ომის ნაწილი
საათის ისრის მოძრაობის მიმართულებით ზემოდან: ამერიკელი სამხედროეი უდეი და ქუსეი ჰუსეინების სამალავთან; მეომბოხეები ჩრდილოეთ ერაყში; ერაყელი მეამბოხეები ისვრიან MANPADS-ს; სადამ ჰუსეინის ქანდაკების ჩამოგდება ფირდოს მოედანზე
თარიღი	2003 წლის 20 მარტი — 2011 წლის 18 დეკემბერი (7 წელი, 9 თვე, 4 კვირა და 1 დღე)
მდებარეობა	ერაყი
შედეგი	ერაყში შეჭრა და ერაყის ოკუპაცია ერაყის ბაათის არაბული სოციალისტური პარტიის ჩამოგდება და სადამ ჰუსეინის სიკვდილით დასჯა დიდი ერაყული წინაამდეგობის გაჩენა, ერაყში ალ-კაიდა აღმოცენება და სექტატური ძალადობები შემდგომში მნიშვნელოვანი შემცირება ძალადობაში და ალ-კაიდას ერაყიდან განდევნა[1][2] ერაყში 2005 წლის იანვრის საპარლამენტო არჩევნებში საპარლამენტო რესპუბლიკის და შიიტური მთავრობის ჩამოყალიბება 2007-2011 წლებში ერაყის დატოვება აშშ-ის შეიარაღებული ძალების მიერ გაძლიერებული ირანული გავლენა ერაყში[3][4][5] სექტანტური წინააღმდეგობის ხელახლა გაღივება აშშ-ის ერაყიდან გასვლის შემდეგ, რასაც ერაყისა და ლევანტის ისლამური სახელმწიფოს, ალ-კაიდას მემკვიდრე ორგანიზაციის ჩამოყალიბება მოჰყვა[6][7] ერაყის სამოქალაქო ომი 2014-2017 წლებში ამერიკული შეიარაღებული ძალების დაბრუნება ერაყში 2014 წელს და მეტი
მხარეები
შეჭრის ფაზა (2003 წელი)  აშშ  დიდი ბრიტანეთი  ავსტრალია  პოლონეთი პეშმერგა მხარდაჯერა:  იტალია[8]  კანადა[9]  ნიდერლანდები[10] შეჭრის ფაზა (2003 წელი) ბაათისტური ერაყი შეჭრის შემდეგ (2003–2011 წლები)  აშშ  დიდი ბრიტანეთი MNF–I  აშშ (2003–2009)  დიდი ბრიტანეთი (2003–2009)  ავსტრალია (2003–2009)  რუმინეთი (2003–2009)  აზერბაიჯანი (2003–2008)  ქუვეითი (2003–2008)  ესტონეთი (2003–2009)  სალვადორი (2003–2009)  ბულგარეთი (2003–2008)  მოლდოვა (2003–2008)  ალბანეთი (2003–2008)  უკრაინა (2003–2008)  დანია (2003–2008)  ჩეხეთი (2003–2008)  სამხრეთ კორეა (2003–2008)  სინგაპური (2003–2008)  ხორვატია (2003–2008)  ბოსნია და ჰერცეგოვინა (2003–2008)  ჩრდილოეთი მაკედონია (2003–2008)  ლატვია (2003–2008)  პოლონეთი (2003–2008)  ყაზახეთი (2003–2008)  მონღოლეთი (2003–2008)  საქართველო (2003–2008)  ტონგა (2004–2008)  იაპონია (2004–2008)  სომხეთი (2005–2008)  სლოვაკეთი (2003–2007)  ლიტვა (2003–2007)  იტალია (2003–2006)  ნორვეგია (2003–2006)  უნგრეთი (2003–2005)  ნიდერლანდები (2003–2005)  პორტუგალია (2003–2005)  ახალი ზელანდია (2003–2004)  ტაილანდი (2003–2004)  ფილიპინები (2003–2004)  ჰონდურასი (2003–2004)  დომინიკელთა რესპუბლიკა (2003–2004)  ესპანეთი (2003–2004)  ნიკარაგუა (2003–2004)  ისლანდია (2003–უცნობი) ერაყის ახალი მთავრობა ერაყის შეიარაღებული ძალები გამოღვიძების საბჭო მხარდაჭერა:  ირანი[11][12]  ერაყის ქურთისტანი პეშმერგა შეჭრის შემდეგ (2003–2011) ბაათისტი ლოიალისტები ჯიჰადისა და გათავისუფლების უზენაესი სამმართველო ნაკაშბადის ორდენის ლაშქარი სუნიტი მეამბოხეები ალ-კაიდა (2004–2006) ისლამური სახელმწიფო[13] (2006 წლიდან) ერაყის ისლამური არმია ანსარ ალ სუნას დაჯგუფება (2003–2007) შიიტი მეამბოხეები მაჰდის არმია სპეციალური დაჯგუფებები ჭეშმარიტების ლიგა მხარდაჭერა:  ირანი კუდსის ძალა[14]
მეთაურები
აიდ ალავი იბრაჰიმ ალ ჯაფარი ნური ალ-მალიქი რიკარდო სანჩეზი ჯორჯ კეისი უმცროსი დეივიდ პეტრაუსი რეიმონდ ოდიერნო ლოიდ ოსტინი ჯორჯ უოლკერ ბუში ბარაკ ობამა ტომი ფრენკსი დონალდ რამსფელდი რობერტ გეითსი ტონი ბლერი გორდონ ბრაუნი დეივიდ კამერონი ჯონ ჰოვარდი კევინ რადი სილვიო ბერლუსკონი ვოლტერ ნატინზიკი ხოსე მარია აზნარი ანდერს ფოგ რასმუსენი ალექსანდრე კვასნევსკი ლეხ კაჩინსკი ბრონისლავ კომოროვსკი სადამ ჰუსეინი (ტყვე) იზატ იბრაჰიმ ალ დოური ქუსეი ჰუსეინი † უდეი ჰუსეინი † აბიდ ჰამიდ მაჰმუდი (ტყვე) ალი ჰასან ალ მაჯიდი (ტყვე) ბარან იბრაჰიმ ალ ტიკრიტი (ტყვე) ტაჰა იასინ რამადანი (ტყვე) ტარიქ აზიზი (ტყვე) მოჰამედ იუნის ალ-აჰმედი სუნიტი მეამბოხეები აბუ მუსაბ ალ-ზარქაუი † აბუ აიუბ ალ მასრი † აბუ ომარ ალ-ბაღდადი † აბუ ბარკ ალ-ბაღდადი სშმაელ ჯობოური აბუ აბდულა ალ შაფი (ტყვე) შიიტი მეამბოხეები მუქთადა ალ სადრი აბუ დერა ქაის ალ ხაზალი აკრამ ალ კააბი ყასემ სოლეიმანი[15]
ძალები
შეჭრის ძალები (2003 წელი) 309 000 სამხედრო : 192 000 სამხედრო[16] : 45 000 სამხედრო : 2 000 სამხედრო : 194 სამხედრო პეშმერგა: 70 000 სამხედრო კოალიციის ძალები (2004–2009 წლები) 176 000 სამხედრო პიკში :8 495 სამხედრო[17] აშშ-ის ძალები ერაყში (2010–2011 წლები) 112 000 სამხედრო აქტივაციისას უსაფრთხოების კონტრაქტორები დაახლოებით 6 000–7 000[18] ერაყის უსაფრთხოების ძალები 805 269 პერსონალი (სამხედროები და პარამილიტარისტები: 578 269 და[19] პოლიციელები: 227 000) გამოღვძების პარტიზანები ≈103 000 მებრძოლი (2008 წელისათვის)[20] ერაყის ქურთისტანი ≈400 000 სამხედრო (ქურთული სასაზღვრო გვარდია: 30 000 სამხედრო და[21] პეშმერგა 375 000 სამხედრო) ერაყის შეიარაღებული ძალები: 375 000 სამხედრო (დაშლილი იქნა 2003 წელს) ერაყის სპეციალური რესპუბლიკური გვარდია: 12 000 სამხედრო ერაყის რესპუბლიკური გვარდია: 70 000–75 000 სამხედრო ფედაიენ სადამი: 30 000 სამხედრო სუნიტი მეამბოხეები ≈70 000 მებრძოლი (2007 წლისათვის)[22] ალ-კაიდა ≈1 300 მებრძოლი (2006 წლისათვის)[23] ერაყის ისლამური სახელმწიფო ≈1 000 მებრძოლი (2008 წლისათვის) ნაკაშბადის ორდენის ლაშქარი ≈500–1 000 მებრძოლი (2007 წლისათვის)
დანაკარგები
ირაყის უსაფრთხოების ძალები (სადამის შემდეგ) მოკლული: 17 690[24] დაჭრილი: 40 000+[25] კოალიციის ძალები მოკლული: 4 815[26][27] (4 496 აშშ[28] 179 დიდი ბრიტანეთი[29] 3 საქართველო[30] 136 სხვები)[26] დაკარგულები ან ტყვედ ჩავარდნილები (აშშ): 17 (9 გარდაიცვალა ტყვეობაში, 8 გადარჩენილი იქნა)[31] დაჭრილი: 32 776+ (32 252 ამერიკელი,[28] 315 ბრიტანელი, 212+ სხვა[32])[33][34][35][36] დაშავებული, დაავადებული და სხვა: 51 139 (47 541 აშშ,[37] 3 598 დიდი ბრიტანეთი)[33][35][36] კონტრაქტორები მოკლული: 1 554[38][39] დაჭრილი და დაშავებული: 43 880[38][39] გამოღვიძების საბჭო მოკლული: 1 002+[40] დაჭრილი: 500+ (2007 წელს),[41] 828 (2008 წელს)[42] სულ მოკლილი: 25 285 (+12 000 მოკლული პოლიციელი 2003-2005 წლებში) სულ დაჭრილი დაშავებული და დაავადებული 172 123+ მოკლული ერაყელი მებრძოლები (2003 წლის შეჭრის პერიოდი): 5 388–10 800[43][44][45] მეამბოხეები (სადამის შემდეგ) მოკლული: 26 544 (2003–2011 წლებში)[46] (4 000 მოკლული უცხოელი 2006 წლის სექტემბრისთვის)[47] დატყვევებულები: 12 000[48] 119 752 დაკავებული მეამბოხე (2003-2007 წლებში)[49] სულ გარდაცვლილი: 31 608–37 344 სავარაუდო გარდაცვალებები: ლანცეტის კვლევა** (2003-2006 წლები): 654 965[50][51] ერაყის საუჯახო ჯანდაცვის კვლევა*** (2003-2006 წლები): 151 000[52] PLOS-ის სამედიცინო კვლევა**: (2003-2011 წლები): 405 000, დამატებით 55 000 გამორჩენილი გარდაცვალება ემიგრაციის შედეგად[53] Documented deaths from violence: ერაყის ცხედრების დათვლის პროექტი (2003-2011 წლები): 103 160–113 728 სამოქალაქო გარდაცვალება[54] და 12 438 ახალი გარდაცვალება ერაყის ომის დოკუმენტების გაჟონვიდან[55] Associated Press (2003-2009 წლ��ბი): 110 600[56]
* მოიცავს „დაშავებულებს, დაავადებულებს ან სხვა სამედიცინო მდგომარეობის მქონე პირებს“: მოითხოვდა საჰაერო ტრანსპორტირებას. დიდი ბრიტანეთის რიცხვები მოიცავდა „აროდრომით ევაკუაციებს“. ** სრული სიკვდილიანობა: შედის ყველა დამატებითი გარდაცვალება უკანონობის, განადგურებული ინფრასტრუქტურის, ცუდი ჯანდაცვისა და სხვა ფაქტორებისაგან *** მხოლოდ ძალადობრივი გარდაცვალებები – არ ითვლის გარდაცვალებებს უკანონობის, განადგურებული ინფრასტრუქტურის, ცუდი ჯანდაცვისა და სხვა ფაქტორებისაგან.
ერაყის ომი ვიკისაწყობში

ერაყის ომი^{[კომ 1]} — ომი რომელიც დაიწყო 2003 წელს მულტი ნაციონალური კოალიციის ერაყში შეჭრით, აშშ-ის ხელმძღვანელობით სადამ ჰუსეინის ძალაუფლებიდან ჩამოგდების მიზნით. კონფლიქტი გაგრძელდა ათწლეულის ბოლომდე, მას შემდეგ რაც ერაყელი მეამბოხეები შეეწინააღმდეგნენ კოალიციის ოკუპაციის ძალებს და ერაყის ახალ შიიტურ მთავრობას.^[57] კონფლიქტის, პირველ სამ-ოთხ წელში დაახლოებით 151 000-600 000 ერაყელი დაშავდა ან გარდაიცვალა. აშშ-მ ძალები ერაყიდან ოფიციალურად 2011 წელს გამოიყვანა, თუმცა სირიის სამოქალაქო ომის და ისლამური სახელმწიფოს გაფართოების შემდეგ, 2014 წელს ბარაკ ობამას ადმინისტრაციამ შეიარაღებული ძალების ერაყში დაბრუნების გადაწყვეტილება მიიღეს. ბევრი ყოფილი სამხედრო აიყვანეს როგორც თავდაცვის კონტრაქტორები და პირადი სამხედრო კომპანიები.^[58][59] აშშ 2014 წელს ერაყში დაბრუნდა როგორც ახალი კოალიციის მეთაური. 2003 წელს ერაყში შეჭრა განხორციელდა როგორც ჯორჯ ბუშის ადმინისტრაციის ტერორზე ომის ნაწილილი 11 სექტემბრის ტერაქტების შემდეგ.^[60]

2002 წლის ოქტომბერში, აშშ-ის კონგრესმა პრეზიდენტ ჯორჯ უოლკერ ბუშს მისცა უფლება გამოეყენებინა სამხედრო ძალა ერაყის წინააღმდეგ, თუ ის ასე გადაწყვეტდა.^[61] ერაყის ომი დაიწყო 2003 წლის 20 მარტს,^[62] როდესას აშშ-მ, დიდმა ბრიტანეთმა და კოალიციის სხვა მოკავშირეებმა დაიწყეს დაბომბვების კამპანია „შოკი და შიში“. ერაყის შეიარაღებული ძალები მალევე დამარცხდნენ და კოალიციის ძალებმა სრულიად ერაყის ოკუპაცია მოახერხეს. 2003 წლის ერაყში შეჭრას მოჰყვა ბაათისტური მთავრობის დაცემა, ოპერაცია წითელი განთიადისას სადამ ჰუსეინის დაპატიმრება და 2006 წელს მისი სიკვდილით დასჯა. სადამ ჰუსიეინის მიერ დატოვებულ პოლიტიკური ძალაუფლების ვაკუუმს და კოალიციის დროებითი მმართველობის არაეფექტურობამ გამოიწვია ერაყის 2006-2007 წლების სამოქალაქო ომი, სადაც ერთმანეთს ებრძოდნენ შიიტური, სუნიტური დაჯგუფებები და კოალიციის ძალები. ბევრ ძალადობრივი მეამბოხეების დაჯგუფებებს მხარს უჭერდნენ ირანი და ალ-კაიდა. აშშ-მ სამოქალქო ომის წამოწყებას უპასუხა 170 000 სამხედრო ერაყში გადაყვანით 2007 წელს.^[63] სამხედროების რაოდენობის გაზრდამ გაზარდა ერაყის მთავრობის და შეიარაღებული ძალების მიერ კონტროლი და ბევრი ჯორჯ უოლკერ ბუშის ამ გადაწყვეტილებას დიდ წარმატებად მიიჩნევდა.^[64] აშშ-ის სამხედროების მიერ ერაყის დატოვება დაიწყო ბარაკ ობამას პრეზიდენტობისას. აშშ-ის შეიარაღებულმა ძალებმა ერაყი ფორმალურად 2011 წლის დეკემბერში დატოვეს.^[65]