Tycho Brahe

Tycho Ottesen Brahe (fæddur 14. desember 1546 í Knudstrup á Skáni í Danmörku, dáinn 24. október 1601 í Prag) var danskur stjörnufræðingur og gullgerðarmaður. Hann lærði stjörnufræði í Mið-Evrópu, og útskrifaðist árið 1570. Hann var lénsherra á eyjunni Hveðn á Eyrarsundi, í hirð Friðriks annars Danakonungs.^[1]

Tycho Brahe missti nefið þann 29. desember 1566 í sverðeinvígi við Manderup Parsbjerg. Í kjölfarið lét hann útbúa fyrir sig gervinef úr gulli og silfri ^[2] og fékk í framhaldi af því áhuga á gullgerðarlist og læknisfræði. Hann kom heim í apríl 1567 með gerfinef sitt. Hann var með afskræmt andlit fyrir lífstíð. Faðir hans vildi helst að hann lærði lögfræði og yrði embættismaður, enda kom hann úr valdamikilli fjölskyldu. Tycho tókst þó hvað eftir annað að fá föður sinn til að senda sig í ferðir til útlanda, til að fullkomna tæki sín til stjörnuskoðunar. Faðir hans dó árið 1571 og ári eftir kynntist hann unnustu sinni, Kristin Jørrgensdatter.^[3]

Á sama ári og hann kynntist unnustu sinni, 1572, varð hann vitni að halastjörnuhrapi. Með athugum sínum hrakti hann þá skoðun að halastjörnur væru fyrirbæri í andrúmslofti jarðar. Þvert á móti komst hann að þeirri niðurstöðu að halastjarnan væri sex sinnum fjær jörðu en tunglið.^[4]

Tycho byggði sér höll á Hveðn, Uraníuhöll þar sem hann hafði aðstöðu til stjörnuathugana og fjölda gullgerðarofna. Höllin stóðst ekki illviðrin á eynni, en Tycho byggði þá nýja sem hann nefndi Stjörnuhöll. Hann varð feiknavinsæll fræðimaður og nemendur flykktust að honum, en hann var vandlátur og því þótti það happ að komast til náms í höll hans.

Eftir lát Friðriks 2. 1588 naut Brahe ekki sömu hylli við hirðina og áður. Hann flutti sig þá til Prag og gekk í þjónustu Rúdólfs 2., keisara rómverska keisaradæmisins. Þar átti hann í samstarfi við stærðfræðinginn Jóhannes Kepler.^[5] Arfleifð Tycho Brahe felst í stjörnuathugunum hans sem voru frammúrskarandi á sínum tíma. Út frá athugunum sínum setti hann fram kenningu sína um sólkerfið þannig, að sólin og tunglið hringsóluðu um jörðina, en reikistjörnurnar, aðrar en jörðin, hringsóluðu um sólina. Þetta var í raun sambræðingur úr kenningum Kóperníkusar og Aristótelesar. Með þessu gat hann áfram nýtt eðlisfræði Aristótelesar og nýtt sér betri hringalögun Kóperníkusar.^[6]

Tycho er sagður hafa látist vegna þess að hann hafi ekki viljað brjóta kurteisisvenjur hirðarinnar og standa upp frá miðju borðhaldi til að kasta af sér vatni. Af þeim sökum hafi komist ígerð í þvagblöðruna og hann hafi látist ellefu dögum síðar. Sagt er að á dánarbeði sínu hafi hann hrópar "Ó, að ekki verði talið, að ég hafi til ónýtis lifað". Hann var jarðaður í Prag með mikilli viðhöfn. Kona hans lést í fátækt þremur árum síðar.

Hin miklu mannvirki Tycho á Hveðn grotnuðu niður. Uraníuborg var rifin og steinar hennar notuð í önnur hús. Árin 1823-24 voru byggingarnar grafnar upp og eru þau fáu áhöld sem fundust nú á litlu safni.