Քիթի Ջենովեզեի սպանություն
| Քիթի Ջենովեզեի սպանություն | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | սպանություն |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Գրոհի վայր | Քուինս |
| Տեղադրանք | Նյու Յորք |
| Տարեթիվ | մարտի 13, 1964 |
Քեթրին Սյուզան Ջենովեզե (անգլ.՝ Catherine Susan Genovese, ավելի հայտնի է որպես Քիթի Ջենովեզե (անգլ.՝ Kitty Genovese), ), ամերիկուհի, որի անունը ներառվել է պատմության և սոցիալական հոգեբանության դասագրքերում, քանի որ մարդասպանը նրան մահացու հարված է հասցրել մի քանի վկայի ներկայությամբ, որոնցից ոչ մեկը հարկ չի համարել միջամտել։ Այսպիսի երևույթը ստացել է «վկայի էֆեկտ» («Ջենովեզեի համախտանիշ») անվանումը[1]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քիթին ծնվել է Նյու Յորքում, ապրել է Բրուքլինում։ Այն բանից հետո, երբ նրա մայրը սպանության վկա է եղել, ընտանիքը, տպավորված այս իրադարձությունից, տեղափոխվել է Կոնեկտիկուտ։ Քիթին մնացել է քաղաքում և աշխատել Քուինս շրջանի Ջամայկա-ավենյու բարում որպես մենեջեր։ Քիթին լեսբուհի էր և բնակվում էր իր ընկերուհու հետ։
Սպանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1964 թվականի մարտի 13-ի երեկոյան Քիթին վերադարձել է տուն և կայանել մեքենան։ Նրան մոտեցել է սևամորթ Ուինսթոն Մոզլին (անգլ.՝ Winston Moseley) և երկու անգամ դանակով հարվածել մեջքին։ Քիթին գոռացել է, հարևանները լսել են նրա ձայները։ Երբ նրանցից մեկը պատուհանից գոռացել է՝ «Հանգիստ թող աղջկան», Մոզլին փախել է, և Քիթին դանդաղ գնացել է տուն։ Այդ ժամանակ նա արդեն ծանր վիրավոր էր։
Ոստիկանությանը դիմած վկաների առաջին զանգերը հստակ տեղեկություն չեն հաղորդել կատարվածի մասին, ինչի պատճառով դեպքին մեծ ուշադրություն չեն դարձրել։ Մասնավորապես, վկաներից մեկի հայրը զանգահարել է ոստիկանություն և հայտնել, որ կինը «ծեծի է ենթարկվել, բայց նա կանգնել է և օրորվելով քայլել»։
Ըստ մյուս վկաների՝ Մոզլին հեռացել է իր ավտոմեքենայով, բայց շուտով վերադարձել է։ Նա Ջենովեզեին որոնելու համար հետախուզել է շրջակայքը, մինչև որ նրան գտել է շենքի հետևի կողմի միջանցքում պառկած։ Դեռ գիտակից վիճակում էր։ Քանի որ այդ տեղը աննկատելի էր կողմնակի վկաների համար, մարդասպանը որոշել է հանցագործությունն ավարտին հասցնել և ևս մի քանի հարված է հասցրել նրան։ Ինչպես կարելի է դատել նրա ձեռքերի դանակի կտրվածքներից, նա փորձել է պաշտպանվել։ Այդքանից հետո նա բռնացել է աղջկան, գողացել 49 դոլար և թողել նրան պառկած։ Ընդհանուր առմամբ, հանցագործությունը տևել է մոտ կես ժամ։
Վերջին հարձակումից մի քանի րոպե անց Կարլ Ռոս անունով մի վկա զանգել է ոստիկանություն։ Քիթի Ջենովեզեն մահացել է հիվանդանոցի ճանապարհին։ Հետագայում ոստիկանությունը պարզել է, որ առնվազն տասնյակ (բայց ոչ 38-ը, ինչպես հաղորդվում է «Times»-ի սենսացիոն հրապարակման մեջ) վկաներ ականատես են եղել հարձակման որոշակի դրվագների, չնայած նրանք չեն գիտակցել, թե որքան լուրջ դեպքեր են տեղի ունեցել իրենց աչքի առաջ[2]։ Միայն վկաներից մեկն է (Ջոզեֆ Ֆինկ) տեսել առաջին հարձակման դանակահարության դեպքերը, իսկ երկրորդը (Կարլ Ռոս) դրանց մասին իմացել է երկրորդ հարձակումից հետո։ Վկաների մեծամասնությունը համոզված էր, որ այդ ձայները սովորական վեճի արդյունք են կամ հարբեցողների գոռոցներ։
Մարդասպան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սպանությունից անմիջապես հետո բանտարկված Ուինսթոն Մոզլին խոստովանել է ոչ միայն այս, այլև սեռական բռնության հետ կապված ևս երկու սպանություն։ Հոգեբուժական փորձաքննությունը բացահայտել է, որ Մոզլին նեկրոֆիլ էր։ Ըստ նրա խոստովանության՝ այդ գիշեր նա պատրաստվում էր սպանել մի կնոջ, միևնույնն է՝ ով կլիներ, այդ պատճառով կնոջը թողնելով քնած, դուրս է եկել տնից և սկսել փնտրել զոհին։ Նա հարձակումն այնքան մանրամասն է նկարագրել, որ դատավորները չեն կասկածել նրա հանցավորության մեջ և դատապարտել են մահվան։ 1967 թվականի հունիսի 1-ին Նյու Յորքի Բողոքարկման դատարանը վերանայել է պատիժը և այն փոխարինել 20 տարվա ազատազրկմամբ։
1968 թվականին Մոզլին դիտավորյալ ուտում էր անորակ ապուր՝ հիվանդանոց տեղափոխվելու պատրվակով։ Նյու Յորք նահանգի Բուֆֆալո քաղաքի հիվանդանոց տեղափոխվելու ժամանակ Մոզլին ծեծել է անվտանգության աշխատակցին, ինչից հետո հինգ պատանդ է վերցրել, որոնցից մեկին բռնաբարել է։ Միայն երկու օր անց է ոստիկանությանը հաջողվել բռնել Մոզլիին և ազատել պատանդներին։ Հետագայում Մոզլին մասնակցել է Ատտիկա բանտում տեղի ունեցած անկարգություններին։
2011 թվականի նոյեմբերին Մոզլիի վաղաժամկետ ազատման մասին հայցը մերժվել է տասնհինգերորդ անգամ[3]։ Ազատ արձակման իր նախորդ խնդրագրում նա իր օգտին հայտնել է, որ «տուժողի տեսանկյունից կատարվածը միանգամյա դեպք է, մեկ րոպեի կամ կես ժամվա գործ, մինչդեռ բանտարկված հանցագործի համար այն ընդմիշտ է»։
Ուինսթոն Մոզլին մահացել է 2016 թվականի մարտի 28-ին Դաննեմոր քաղաքի բանտում՝ 52 տարվա ազատազրկումից հետո[4]։
Թաղում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քիթին թաղված է Կոնեկտիկուտ նահանգի Նյու-Քանան քաղաքում՝ ընտանեկան գերեզմանատանը։ Ընտանիքի խնդրանքով գերեզմանի գտնվելու վայրը գաղտնի է պահվում։
Հետևանքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քիթի Ջենովեզեի սպանության պատմությունը դարձել է ԱՄՆ-ի և այլ երկրների բազմաթիվ գրքերի և հրապարակումների սյուժե՝ ընդգրկվելով նաև սոցիալական հոգեբանության դասագրքերում։ Միևնույն ժամանակ, պատմության հետ կապված եղել է անառողջ սենսացիա․ տարբեր աղբյուրներում նշվել է «38 վկա» թիվը, որն առաջին անգամ հայտնվել է «Թայմս» ամսագրում, բայց դատարանում չի հաստատվել։ Ավելին՝ «Ջենովեզեի սինդրոմը» (հայտնի է նաև որպես «Վկայի էֆեկտ», անգլ.՝ bystander effect) ներկայացվում է որպես զանգվածային անտարբերության օրինակ, մինչդեռ տերմինի հեղինակներն անտեսում են այն փաստը, որ վկաների ճնշող մեծամասնությունը չի տեսել իրադարձությունները, լսել են միայն հեռվից եկող ձայներ, որոնցով չէին կարող կռահել իրադարձությունների լրջությունը։
Քիթիի մահվան արդյունքում առաջացած հասարակական անդրադարձը հանգեցրել է հանցագործությունների մասին հեռախոսային հաղորդման համակարգի բարեփոխմանը։ Չնայած դրան, տասը տարի անց գրեթե նույն տեղում տեղի է ունեցել նմանատիպ իրադարձություն․ 25-ամյա Սանդրա Զահլերը (անգլ.՝ Sandra Zahler) մահացու աստիճան ծեծի է ենթարկվել, շատերը լսել են նրա գոռոցները, բայց ոչ ոք չի արձագանքել[5]։
Սպանության արդյունքում ստեղծվել է նաև առաջին «հարևանային պարեկը»՝ Քուինս շրջանի բնակիչները ստեղծել են կամավոր ջոկատներ, որոնք երեկոյան պարեկում էին փողոցներում՝ ուշադրություն դարձնելով ցանկացած կասկածելի մարդու և նրա մասին հայտնելով ոստիկանությանը[6]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ջենովեզեի սինդրոմ
- Ստոկհոլմի համախտանիշ
- Բռնություն կանանց նկատմամբ
- Վիկտորիա Տեսլյուկի սպանություն
- Աննա Բեշնովայի սպանություն
- Կարինա Զալեսովայի սպանություն
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Джеофф Роллс, «Эффект свидетеля: история Китти Дженовезе (синдром Дженовезе)». Из книги — Роллс Дж. Классические случаи в психологии — М.: Питер, 2010.
- ↑ Rasenberger, Jim Nightmare On Austin Street(անգլ.) : magazine. — 2006. Архивировано из первоисточника 17 Հոկտեմբերի 2007.
- ↑ Genovese murderer denied parole again — Queens Chronicle: Queenswide
- ↑ Mcfadden, Robert D. (2016 թ․ ապրիլի 4). «Winston Moseley, Who Killed Kitty Genovese, Dies in Prison at 81». The New York Times. 0362-4331. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 5-ին.
- ↑ Robert D. McFadden, «A Model’s Dying Screams Are Ignored At the Site of Kitty Genovese’s Murder», New York Times 27 декабря 1974, retrieved 7 марта 2007.
- ↑ Rasenberger, Jim Nightmare On Austin Street(անգլ.) : magazine. — 2006.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Майерс Д. Изучаем социальную психологию = Exploring Social Psychology / пер. с англ.. — СПб.: Прайм-Еврознак, 2000. — 512 с.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հոդված իրադարձությունների ոչ արժանահավատ ներկայացմամբ Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
- Court TV’s Crime Library story on Kitty Genovese
- Joseph De May Jr., «Kitty Genovese: What you think you know about the case might not be true.» A reinvestigation by a member of the Richmond Hill Historical Society, this comes in two versions:
- Single page that analyzes and argues with Gansberg’s article, with links to other material.
- This and thirteen subsequent pages constitute a version that is more visually attractive. (Although billed as shorter, it too is comprehensive.)
- «Sound Portrait» interview with Mary Ann Zielonko, Kitty Genovese’s girlfriend audio and transcript
- Crime Library
- Phil Ochs' «Outside of a Small Circle of Friends» lyrics
- Kitty Genovese: Reclaiming Herstory (about the disclosure that she was a lesbian)
- A. M. Rosenthal, «Thirty-Eight Witnesses» (Online version)
- Jim Rasenberger, "Kitty 40 Years Later, " The New York Times (8 февраля 2004) (On the Middlesex County College Web Site)
- «Kitty Genovese, Revised» The Wilson Quarterly (Winter 2007)
- We Are All Bystanders Greater Good Magazine article examines the bystander effect and Genovese’s death.
- Find a Grave Kitty Genovese on Find a Grave