Jump to content

Ռոզա Սիրոտա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ռոզա Սիրոտա
Ծնվել էսեպտեմբերի 30, 1924(1924-09-30)
ԾննդավայրԼենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել էնոյեմբերի 1, 1995(1995-11-01) (71 տարեկան)
Մահվան վայրՍանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ
ԿրթությունԼենինգրադի Ա. Օստրովսկու անվան թատերական ինստիտուտ
Մասնագիտությունդրամատուրգ
ԱշխատավայրԳ․ Տովստոնոգովի անվան դրամատիկական մեծ թատրոն
Պարգևներ և
մրցանակներ
ՌԽՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ

Ռոզա Աբրամովնա Սիրոտա (ռուս.՝ Ро́за Абра́мовна Сиро́та, սեպտեմբերի 30, 1924(1924-09-30), Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - նոյեմբերի 1, 1995(1995-11-01), Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան), խորհրդային թատերական ռեժիսոր և մանկավարժ, ՌԽՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1986)։

Երկար տարիներ աշխատելով Դրամատիկական մեծ թատրոնում, իսկ վերջին տարիներին Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոնում և Մոսկվայի Անտոն Չեխովի անվան գեղարվեստական թատրոնում, Ռոզա Սիրոտան ինքնուրույն համեմատաբար քիչ ներկայացումներ է բեմադրել և ավելի շատ հայտնի է դարձել դերասանների հետ աշխատելու ունակությամբ՝ ստեղծելով դերասանական մի շարք գլուխգործոցներ։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոզա Սիրոտան ծնվել է Լենինգրադում, 1952 թվականին ավարտել է Ալեքսանդր Օստրովսկու անվան Լենինգրադի թատերական ինստիտուտը, Ե. Գ. Հակկելի, Վլադիմիր Վենգերովի և Վ. Ս. Անդրուշկևիչի դասարանը և նույն թվականին աշխատանքի է անցել Մոլոտովի մարզի (այժմ՝ Պերմի երկրամաս) Կիզելովյան թատրոնում որպես ռեժիսոր։ Որոշ տվյալներով նա երկուս ու կես տարվա աշխատանքի ընթացքում բեմադրել է շուրջ 20 ներկայացում։ Դրանց թվում են Ալեքսանդր Օստրովսկու «Սիրտը քար չէ», Մաքսիմ Գորկու «Ծերունին» և «Տարօրինակ մարդիկ», Վսևոլոդ Իվանովի «Զրահագնացք 14-69» ներկայացումները[1]։

Մեծ դրամատիկականում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955 թվականին Սիրոտան վերադառնում է հայրենի Լենինգրադ և դառնում է Դրամատիկական մեծ թատրոնի տնօրեն, որն այդ ժամանակ ծանր ճգնաժամ էր ապրում և կորցրել էր իր հանդիսատեսներին։ Բայց ամեն ինչ փոխվեց 1956 թվականի փետրվարին Գեորգի Տովստոնոգովի ԴՄԹ գալով, Սիրոտան գլխավոր ռեժիսորի «աջ ձեռքն» էր ԴՄԹ-ի շատ հայտնի ներկայացումների վրա աշխատելու ընթացքում, ինչպիսիք են «Եզոպոսը», Մաքսիմ Գորկու «Բարբարոսները», «Ապուշը», Ա. Նիկոլայի «Սինյոր Մարիոն կատակերգություն է գրում», Ալեքսանդր Վոլոդինի «Հինգ երեկո» և «Իմ ավագ քույրը», հետագայում՝ «Քաղքենիները» և «Աղվեսը և խաղողը»։

«Եկեք չմոռանանք, - գրել է Սերգեյ Յուրսկի��, որ 60-ականների սկզբին (և տասը քսան տարի անց) Աբրամովնա հայրանունով կին ռեժիսորը չէր կարող ոչ մի հեռանկարի հույս ունենալ։ Ընտրությունը մեծ չէր, պայքարել առանց հաջողությ��ն հույս ունենալու բեմադրիչ դառնալու հավակնոտ երազանքի համար կամ ... թաքնվել Տովստոնոգովի լայն թիկունքի ետևում և դառնալ հավերժական օգնական։ Սիրոտան ընտրեց երկրորդը։ Ոչ հնազանդությունից և իհարկե ոչ էլ վախկոտությունից։ Այն իմաստ ու ուժ ստացավ ռեժիսոր-մանկավարժի հատուկ մասնագիտության շնորհիվ, որն այդ ժամանակ գրեթե անհետացել էր»[2]։

Մնալով ռեժիսոր, բեմադրիչ Տովստոնոգովի օրոք նա զգալի ազդեցություն էր ունենում գեղարվեստական արդյունքի վրա[3]։ Խոսելով ժամանակակից պիեսների բեմականացումների, հատկապես Ա. Վոլոդինի ներկայացումների մասին, քննադատը նշում է Սիրոտայի «բացարձակ, անսովոր և ի սկզբանե ոչ այնքան հստակ արտահայտված նոր ռիթմերի ձայնը», «հերթական դրամատուրգիական «նոր ալիքի» հատուկ առանձնահատկությունների ձայնը»[4]։

Որոշ ռեժիսորների նման, Ռոզա Սիրոտան կարողացավ աշխատել դերասանների հետ[2]։ «Տովստոնոգովը» գրում է, Օլեգ Բասիլաշվիլին «երբեմն հոյակապ, հնարամտորեն գտնում էր ներկայացման, տեսարանի, դերի ընդհանուր գծապատկերը, իսկ Սիրոտան փորձում էր օգնել դերասանին արդարացնելու Տովստոնոգովի առաջարկած արդյունքը։ Գրեթե անհնարինը դարձնելով պարզ, հեշտ և հաճելի»[5]։ Մասնավորապես, նրան, ոչ վերջին հերթին, թատրոնը պարտական էր այնպիսի դերասանական գլուխգործոցի ծնունդի համար, ինչպիսին է իշխան Միշկին Ինոկենտի Սմոկտունովսկին[6]։ «Ապուշը» ներկայացման պրեմիերայից հետո, Սերգեյ Յուրսկին հիշում է, հանդիսատեսը սկսեց խոսել Սմոկտունովսկու, իսկ դերասանները՝ Ռոզա Սիրոտայի մասին[2]։ «… Զարմանալի ռեժիսոր-մանկավարժ, - գրում է Նատալյա Ստարոսելսկայան, - դերասանների նուրբ, խոհուն դաստիարակ, ով գիտեր ինչպես բացահայտել մարդու մեջ խորը թաքնված ինչ-որ բան և այն բարձրացնել իսկական վարպետության աստիճանի»[7]։ Ներկայացման թողարկումով Սիրոտայի աշխատանքը չէր ավարտվում, ներկա գտնվելով յուրաքանչյուր ներկայացման, վերջում նա հանդիմանում էր դերասաններին, կամ շտկումներ կատարում, կամ նոր առաջադրանքներ տալիս նրանց՝ թույլ չտալով, որ ներկայացումները կորցնեն իրենց թարմությունը, ժամանակի ընթացքում կորցնեն իրենց բնօրինակ բովանդակությունը և բեմում նրանց համար երկար կյանք ապահովել[2][5]։ ԴՄԹ-ի արտիստները հաճախ դիմում էին Սիրոտային՝ կինոնկարների վրա աշխատելու գործընթացում իրենց դերերի հետ կապված խորհուրդներ ստանալու համար՝ օրինակ՝ Ինոկենտի Սմոկտունովսկին նրա հետ խաղափորձեր էր կատարում Համլետի դերի համար, իսկ Կիրիլ Լավրովը՝ Իվան Կարամազովի[8]։

Գեորգի Տովստոնոգովը բարձր էր գնահատում Սիրոտային որպես օգնական, սակայն, անկախ աշխատանքի բացակայությունը նրան դրդեց 1962 թվականին լքել թատրոնը և իր գործունեությունը տեղափոխել Լենինգրադի հեռուստատեսություն, որտեղ, մասնավորապես, բեմադրեց Ջոն Ստայնբեքի «Մեր տագնապների ձմեռը» ներկայացումը, որտեղ գլխավոր դերում հանդես էր գալիս Սմոկտունովսկին[9]։ «... Մենք մի սկզբունք ունեինք, - ասում էր ԴՄԹ-ի առաջատար դերասաններից մեկը՝ Եվգենի Լեբեդևը,- ով լքում էր թատրոնը, նա այլևս չէր վերադառնում»[10]։ Բայց Սիրոտայի համար Տովստոնոգովը բացառություն արեց, 1966 թվականին նա վերադարձավ Դրամատիկական մեծ թատրոն, որտեղ աշխատեց մինչև 1972 թվականը և բեմադրեց այն ժամանակվա ԴՄԹ-ի ամենահայտնի ներկայացումներից մեկը՝ «Գինը» Արթուր Միլլերի պիեսի հիման վրա, դերասանական հերթական գլուխգործոցով՝ Գրեգոր Սոլոմոնի դերը, Վլադիսլավ Շտրժելչիկի կատարմամբ[2][5]։

70-ականներին Սիրոտան Լենկոնցերտում բեմադրեց գրական ծրագրեր նաև Մարինա Ռակովայի համար՝ Ֆրիդրիխ Դյուրենմաթի «Ծեր տիկնոջ այցը» և Միխայիլ Բուլգակովի վեպի հիման վրա «Վարպետն ու Մարգարիտան» (1979)[11]։

ՄԳԱԹ-ում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սիրոտայի և Տովստոնոգովի հրեշավոր բարդ, ցմահ ողբերգական հարաբերությունների մեջ, գրում է Վլադիմիր Ռեցեպտերը, ամենից հաճախ դրսևորվում էր տոհմական մտերմություն, երբեմն էլ համային հակադրություն, բայց երկուսին էլ բորբոքող և մթնոլորտը շիկացնող պարադոքսը կայանում էր նրանում, որ նրանք համատեղ աշխատանքով էին հասնում բարձունքների, որին նրանք չէին հասնի առանձին-առանձին»[12]։ Երկրորդ անգամ ԴՄԹ-ից հեռանալուց հետո Սիրոտան մի քանի տարի աշխատում է Լենինգրադի Լենինյան կոմերիտմիության անվան թատրոնում, որն այդ ժամանակ ղեկավարում էր Գենադի Օպորկովը, բեմադրել է իր սեփական ներկայացումները, զուգահեռ աշխատել գլխավոր ռեժիսորի հետ, և, այնուամենայնիվ, ականատեսների խոսքով, նա իրեն անհարմար էր զգում նոր թատրոնում [13]։ Բայց Տովստոնոգովը չներեց Սիրոտայի երկրորդ դավաճանությունը և ԴՄԹ վերադառնալու նոր փորձը ձախողվեց[14]։

1979 թվականին նրան հրավիրեցին Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոն՝ Ինոկենտի Սմոկտունովսկու նախաձեռնությամբ, որը մտադիր էր բեմադրել Ալեքսեյ Տոլստոյի «Ցար Ֆյոդոր Իոաննովիչը» և լինելով անփորձ ռեժիսոր՝ նրա օգնության կարիքն ուներ։ Համատեղ բեմադրությունը տեղի չէր ունենա առանց Սիրոտայի մասնակցության, որը նախատում էր իր հին ընկերոջը դերասանների նկատմամբ ոչ պատշաճ վերաբերմունքի համար, թատրոնի գեղարվեստական խորհուրդը դադարեց աշխատել ներկայացման վրա[15], բայց նա մնաց Մոսկվայի գեղա��վեստական թատրոնում, որպես ռեժիսոր մասնակցեց Օլեգ Եֆրեմովի մի քանի բեմադրություններում (և նույնիսկ բեմ բարձրացավ որպես կոնցերտմայստեր Դորայի «Մոսկվայի երգչախումբը» ներկայացման մեջ), ինքնուրույն բեմադրեց մի քանի ներկայացումներ։ Սիրոտայի վերջին աշխատանքը դարձավ «Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի յոթ կյանքը» պիեսը[16]։ Մոսկվայում, ինչպես Լենինգրադում, նա օգնում էր բոլորին, ովքեր դիմում էին իրեն օգնության համար, նրանց թվում, ովքեր փորձեր են կատարել նրա հետ ոչ պաշտոնական, ռեժիսոր բեմադրիչից գաղտնի, եղել են Տատյանա Դորոնինան և Լյուդմիլա Մակսակովան, Ալեքսանդր Կալյագինը և Արմեն Ջիգարխանյանը[17]։

Այդ ժամանակահատվածում Սիրոտան Մելոդիա ստուդիայում ստեղծեց «Կարենինա ամուսինները» գրական կոմպոզիցիան, որը բեմականացվել էր Լև Տոլստոյի «Աննա Կարենինա» (1983) վեպի հիման վրա, Լյուդմիլա Չուրսինայի և Իզիլ Զաբլուդովսկու մասնակցությամբ և «Միապետը։ Պյոտր և Ալեքսեյ» (1988) - դրամատիկական բեմականացումը, Ալեքսանդր Պուշկինի «Պիտերի պատմությունը» նյութերի հիման վրա՝ Վլադիմիր Ռեցեպտերի կատարմամբ[18]։

Ռոզա Սիրոտան հայտնի է նաև որպես թատերական մանկավարժ, 1964-1965 և 1976-1979 թվականներին դասավանդել է Լենինգրադի թատրոնի, երաժշտության և կինեմատոգրաֆիայի պետական ինստիտուտի ռեժիսուրայի ամբիոնում, 1985-1986 թվականներին Ռուսաստանի թատերական արվեստի ինստիտուտում, իսկ 1987-1991 թվականներին՝ Օ. Էֆրեմովի հետ միասին, կազմակերպել է ռեժիսորական դասընթացներ Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոնի դպրոց-ստուդիայում[19]։

Վերջին տարիներին Ռոզա Սիրոտան ծանր հիվանդ է եղել, բուժվել է Ա. Լ. Պոլենովի անվան ինստիտուտում և մահացել է Սանկտ Պետերբուրգում 1995 թվականի նոյեմբերի 1-ին[20]։

Ստեղծագործություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թատերական ներկայացումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիզելի դրամատիկական թատրոն

Մոլոտովյան դրամատիկական թատրոն

Վ. Ֆ. Կոմիսարժևսկու անվան թատրոն

Մ. Գորկու անվան Դրամատիկական մեծ թատրոն

  • 1958 - Ն. Վիրտայի «Անսահման հեռաստաններ» (Ի. Պ. Վլադիմիրովի հետ համատեղ)
  • 1960 - Վ. Կորոստիլյովի «Ես հավատում եմ քեզ»
  • 1968 - Արթուր Միլլերի «Գինը»

Լենինգրադի Լենինյան կոմերիտմիության անվան թատրոն

Չեխովի անվան ՄԳԹ

Աշխատանք հեռուստատեսությունում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Рецептер В. Э. Жизнь и приключения артистов БДТ. — М.: Вагриус, 2005. — 496 с. — ISBN 5-475-00096-4
  • Роза Сирота. Книга воспоминаний о режиссёре и педагоге / Составление и редакция Л. Мартыновой, Н. Элинсон. — СПб: Гиперион, 2001. — 400 с.
  • Старосельская Наталья Давидовна Товстоногов. — М.: Молодая гвардия, 2004. — 408 с. — ISBN 5-235-02680-2

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Школьник Л. (2008 թ․ սեպտեմբերի 19). «Роза Сирота». «Мы здесь». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 17-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Юрский Сергей Юрьевич Роза // Памяти Розы Сироты // Петербургский театральный журнал. —СПб, 1996. — № 9.
  3. ↑ Варламова А. Актёры БДТ // Русское актерское искусство XX века. Вып. II и III. —СПб, 2002. — С. 65.
  4. ↑ Варламова А. Актёры БДТ // Русское актерское искусство XX века. Вып. II и III. —СПб, 2002. — С. 76.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Басилашвили О. В. Розочка // Памяти Розы Сироты // Петербургский театральный журнал. —СПб, 1996. — № 9.
  6. ↑ Старосельская, 2004, էջ 156-158
  7. ↑ Старосельская, 2004, էջ 154
  8. ↑ Рецептер, 2005, էջ 466, 468
  9. ↑ Рецептер, 2005, էջ 274
  10. ↑ Иннокентий Смоктуновский. Жизнь и роли / Автор-составитель Дубровский Виктор Яковлевич / Под ред. Борис Михайлович Поюровского. — М.: Искусство, 2002. — С. 100. — 404 с. — ISBN 5-210-01434-7
  11. ↑ «Ракова М. А.». Энциклопедии циркового и эстрадного искусства. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  12. ↑ Рецептер, 2005, էջ 462
  13. ↑ Рецептер, 2005, էջ 463
  14. ↑ Рецептер, 2005, էջ 463-464
  15. ↑ Рецептер, 2005, էջ 466-467
  16. ↑ «Роза Абрамовна Сирота». Авторы спектаклей. МХТ им. А. П. Чехова (официальный сайт). Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  17. ↑ Рецептер, 2005, էջ 467
  18. ↑ ««Монарх. Пётр и Алексей»». Старое радио. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 «Сирота Р. А.». Электронная энциклопедия «Пермский край»:. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  20. ↑ Рецептер, 2005, էջ 470-471

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
GND: 123098408 · ISNI: 0000000052962608 · LCCN: nr2001028570 · VIAF: 97136949 · WorldCat VIAF: 97136949
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռոզա_Սիրոտա&oldid=9512533» էջից