Ռիսկ

Ռիսկ, արժեքի չկառավարվող վնասի պոտենցյալն է։ Անձը կամ ընկերությունը արժեքները (ինչպիսիք են ֆիզիկական առողջությունը, սոցիալական կարգավիճակը, էմոցիոնալ առողջություն կամ ֆինանսական հարստությունը) կարող է ձեռք բերել կամ կորցնել, երբ գնում է ռիսկի տվյալ գործողության կամ անգործության պատճառով, նախատեսված կան չնախատեսված դեպքերում (պլանավորած կամ չպլանավորած)։ Ռիսկ կարող է նաև սահմանվել որպես անորոշության հետ գիտակցված փոխազդեցություն^[1]։ Անորոշությունը պոտենցիալ, անսպասելի և անկառավարելի արդյունքն է․ ռիսկը գործողությունների համախումբն է, որին գնում են չնայած անորոշությանը։

Ռիսկի ճանաչումը մարդկանց՝ ռիսկի ուժգնության և ռիսկի հավանականության սուբյեկտիվ գնահատական է և տարբեր մարդկանց մոտ լինել տարբեր^[2]։

Ռիսկ բառը ծագել է ֆրանսերեն risque բառից:

1. Ռիսկը ազդեցություն է, որը ներգործում է ռազմավարության վրա խթանի կամ բարձր որակի տրանսֆորմացիան զսպող պայմանի շնորհիվ^[3]։
2. Ռիսկը անորոշ իրադարձություն է կամ անորոշ պայման է, որի տեղի ունենալու պարագայում ունի առնվազն մեկ օբյեկտի վրա ազդեցություն^[4]։
3. Ինչ որ բանի տեղի ունենալու հավանականության և այդ նույն բանի հնարավոր վնասի կամ հնարավոր օգուտի արժեքի արտադրյալն է։ (Այս սահմանումը ավելի շատ հայտնի է որպես «Սպասվող արժեք» կամ «Ռիսկի գործոն անվամբ» և օգտագործվում է ռիսկի մակարդակները համեմատելու համար։
4. Հաշվելի սպառնացող վնասի, վնասվածքի, պատասխանատվության, վնասի կամ այլ արտաքին կամ ներքին խոցելիությունից պատճառված բացասակն դեպքի տեղի ունենալու հավանականությունն է, և նրանից կարող են խուսափել կանխարգելիչ միջոցառումներով։
5. Ֆինանսներում՝ ներդումից ստացվող փաստացի եկամտի սպասվոիղ ավելի ցածր լինելու հնարավորություն։
6. Ապահովագրության մեջ՝ Իրավիճակ, երբ վնասի տեղի ունենալու բաշխման հավանականությունը հայտնի է, բայց տեղի ունեցած դեպքում ավելի բարձր արժեք է ստացել, քան սպասվողը^[5]։ Ռիսկը անորոշությունը չէ, վնասի պատճառը չէ, ոչ էլ վտանգավորությունն է։
7. Արժեթղթերի առևտրում սահմանվում է որպես արժեքի ընկնելու հավանականությունը։ Առևտրի ռիսկը բաժանվում է երկու հիմնական կատեգորիաների՝ (1) Համակարգային ռիսկ, որը ազդում է նույն դասի բոլոր արժեթղթերի վրա, այդ իսկ պատճառով չի կարող փակվել դիվերսիֆիկացիայի միջոցով։ ԱՅն նաև կոչվում է Շուկայական ռիսկ։ (2) Ոչ համակարգային ռիսկը կամայական տեսակի ռիսկն է, որը կապված չէ շուկայական ռիսկի հետ։ Այն կոչվում է նաև ոչ շուկայական ռիսկ, արտաշուկայական կամ դիվերսիֆիկացվող ռիսկ։

Ստանդարտացման միջազգային կազմակերպությունը ISO 31000 (2009) / ISO Guide 73։2002 հրապարակման մեջ ռիսկի սահմանումը սահմանցում է որպես օբյեկտի վրա անորոշության ազդեցությունը։ Այս սահմանման մեջ, անորոշությունը ներառում է հավանական դեպքեր և անորշություններ, որոնք տեղի են ունեցել ինֆորմացիայի պակասի կամ երկիմաստության պատճառով։ Այն Ներառում է և՛ դրական, և՛ բացասական ազդեցություններ օբյեկտի վրա։ Ռիսկ շատ սահմանումներ կան կիրառության մեջ, այնուամենայնիվ այս սահմանումը զարգացել է միզազային հանձնաժողովի կողմից, որտեղ ներկայացված են 30-ից ավել երկրներ և հիմնված են մի քանի հազար փորձագետների ներդման վրա։

Տարբեր ոլորտներում շատ տարբեր մոտեցումներ են կիրառվում ռիսկերի կառավարման համար։

Ռիսկը կարող է դիտարկվել որպես անորոշ ապագա իրադարձության հվանականություն^[6]։ Օրինակ երկրաշարժի ռիսկը։ Հնարավոր հաճախությունը և հնարավոր ապագա վնասի չափը։

Առողջության պահպանման և անվտանգության խորհդատվական Ծառայություններ (OHSAS) ընկերությունը ռիսկը սահմանում է որպես վտանգի տեղի ունենալու հավանականությունը և պատահարի տեղի ունենալու ուժգունությունը^[7]։

Կիբերանվտանգության մեջ ռիսկը սահմանվում է որպես պոտենցիալ, որի տված սպառնալիքները կարող են հանդիսանել կարողության կամ կարողությունների խմբերի համար խոցելիու��յուն և այդ իսկ պատճառով այն կարող է վնաս բերել ընկերությանը^[8]։

Ռիսկը տարածված է կյանքի բոլոր ոլորտներում, և ռիսկերի կառավարում անհրաժեշտ է բոլորիս, անկախ նրանից մենք խոշոր կազմակերպության ղեկավար ենք, թե պարզապես անցնում ենք փողոցը։ Այնուամենայնիվ, ռիսկը նկարագրելիս հարկ է հաշվի առնել, որ ռիսկը կիրառողները այն օգտագործում են որոշակի գործնական իրավիճակներում։

Տնտեսական ռիսկերը կարող են դրսևորվել սպասվողից ավելի ցածր եկամուտներով կամ սպասվողից ավելի բարձր ծախսերով։ Պատճառները կարող են լինել շատ, օրինակ ՝ հումքի գնի բարձրացումը, նոր կայանի կառուցման ժամկետների ուշացում, արտադրության գործընթացում խափանումներ, շուկայում լուրջ մրցակցի առաջացում, հիմնական կադրերի կորուստ, քաղաքական ռեժիմի փոփոխություն կամ բնական աղետներ։

Ռիսկը, որպես տնտեսագիտական կատեգորիա, օբյեկտիվորեն առկա է յուրաքանչյուր ձեռնարկության արտադրական, առևտրական և ֆինանսական գործընթացներում։ Յուրաքանչյուր տնտեսավարող սուբյեկտ կամ քաղաքացի գործարքներ իրականացնելիս ձգտում է նվազեցնել ռիսկը՝ եկամուտը բարձրացնելու, կորուստ չկրելու կամ այն նվազեցնելու նպատակով։ Ձեռնարկության ղեկավարը պետք է ձգտի չեզոքացնել կամ նվազագույնի հասցնել պատահական գործոնների բացասական ազդեցությունը արդյունքի վրա։ Ձեռնարկության տնտեսական գործունեությունը արդյունավետ իրականացնելու համար կարևոր նշանակություն ունեն մի կողմից ռիսկի տեսակի ճիշտ որոշումը, մյուս կողմից ռիսկային իրավիճակ առաջանալու դեպքում վնասները բացառելու կամ նվազագույնի հասցնելու նպատակ հետապնդող նախազգուշական միջոցառումների մշակումը և ներդրումը։

Անհատական առողջության ռիսկերը կարող են նվազեցվեն առաջնային կանխարգելմամբ, որոնք նվազեցնում են հիվանդության վաղ պատճառները կամ երկրոդային կանխարգելմամբ՝ անձի հստակ կլինիկական նշանները կամ ախտանիշները գնահատելուց հետո, որոնք ճանաչվել են որպես ռիսկի գործոններ։ Երրորդային կանխարգելումը նվազեցնում է արդեն իսկ ձեռ բերված հիվանդության բացասական ազդեցությունները `վերականգնելով ֆունկցիան և նվազեցնելով հիվանդության հետ կապված բարդությունները։ Էթիկական բժշկական պրակտիկան պահանջում է ռիսկի գործոնների հետ կապված մանրակրկիտ անհատական քննարկումներ հիվանդների հետ, որպեսզի ձեռք բերեն Ինքնակամ համաձայնություն երկրորդային և երրորդական կանխարգելման համար, մինչդեռ առաջնային կանխարգելման համար պահանջվում են հանրային առողջապահական կրթական ծրագրեր ռիսկի ենթակա ողջ բնակչության համար։ Յուրաքանչյուր դեպքում, ռիսկի գործոնների մասին զգուշավոր հաղորդակցությունը, ինչպիսիք են հավանական արդյունքները և որոշակիությունը պետք է տարբերակել պատճառահետևանքային դեպքերով, որոնք պետք է նվազեն, և փոխկապակցված իրադարձությունները, որոնք կարող են լինել հետևանքներ, այլ ոչ թե պատճառներ։

Համաճարակաբանության մեջ, արդյունքի կյանքի տևողության ռիսկը կուտակային պատահարներն են, որոնք կոչվում են նաև ամբողջ կյանքի ընթացքում տեղի ունեցած դեպքերի համամասնություն^[9]։

Աշխատանքի առողջության և անվտանգության կառավարման առումով «ռիսկ» տերմինը կարող է սահմանվել որպես վտանգի հավանական հետևանք ՝ զուգորդված նրա տեղի ունենալու հավանականությամբ։

Առողջությունը, անվտանգությունը և շրջակա միջավայրը (HSE) գործնականում առանձին ոլորտներ են, այնուամենայնիվ, դրանք հաճախ կապված են։ Դրա հիմնական պատճառը, սովորաբար, կապված է կազմակերպության կառավարման կառույցների հետ. այնուամենայնիվ, այս առարկաների միջև կան ամուր կապեր։ Նրանց միջև ամենաուժեղ կապերից մեկը մեկ ռիսկային իրադարձության հնարավոր ազդեցություն է բոլոր երեք ոլորտներում, չնայած տարբեր ժամանակային չափիչների։ Օրինակ ՝ ճառագայթահարման կամ թունավոր քիմիական նյութերի անվերահսկելի արտազատումը կարող է հանգեցնել կարճաժամկետ անվտանգային հետևանքների միանգամից, առողջության վրա ավելի երկարաժամկետ ազդեցությունների և շատ ավելի երկարաժամկետ ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա։ Օրինակ, Չեռնոբիլի աիրադարձությունները անհապաղ մահվան պատճառ դարձան, իսկ ավելի երկարաժամկետ հատվածում բերեց քաղցկեղից մահացությունների, և շրջակա միջավայրի վրա թողեց երկարատև ազդեցություն՝ ավելացնելով բնածին արատները, ազդեցություն գործելով վայրի բնության վրա և թոնելով այլ վատ հետևանքեր։

Ժամանակի ընթացքում մշակվել է ռիսկերի վերլուծության տարատեսակ, որը կոչվում է շրջակա միջավայրի ռիսկերի վերլուծություն։ Շրջակա միջավայրի ռիսկերի վերլուծությունը ուսումնասիրման այն ոլորտն է, որը փորձում է հասկանալ այն իրադարձությունները և գործողությունները, որոնք ռիսկեր են առաջացնում մարդու առողջությանը կամ շրջակա միջավայրի վրա^[10]։

Մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի ռիսկը անբարենպաստ ելքերի հավանականությունն են։ Այսպիսով, ռիսկը վտանգավորության և փոխազդեցության ֆունկցիան է։ Վտանգավորությունը այն ներքին վտանգն է կամ վնասն է, որն հնարավոր է առաջանալ․ օրինակ, քիմիական միացության թունավոր լինելը։ Փոխազեցությունը, այսպես ասած, կապն է այս վտանգի հետ։ Հետևաբար, նույնիսկ շատ վտանգավոր նյութի ռիսկը մոտենում է զրոյի, երբ փոխազդեցությունը մոտենում է զրոյի ՝ հաշվի առնելով տվյալ մարդու (կամ այլ օրգանիզմի) կենսաբանական կազմը, գործունեությունը և գտնվելու վայրը։ Առողջության ռիսկերի ևս մեկ օրինակ է անձի որոշակի վարքագիծ, ինչպիսիք են ռիսկային սեռական վարքը, որը մեծացնում են ՄԻԱՎ-ով վարալվելու հավանականությունը^[11]։

• James Franklin, 2001։ The Science of Conjecture: Evidence and Probability Before Pascal, Baltimore։ Johns Hopkins University Press.
• «Trust Us and Be Scared: The Changing Nature of Risk». Global Society. 21 (1): 119–30. 2005. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
• Niklas Luhmann, 1996։ Modern Society Shocked by its Risks (= University of Hong Kong, Department of Sociology Occasional Papers 17), Hong Kong, available via HKU Scholars HUB

• Марк Арен, Суварян Рафик. Война с Мистером Риск - Ереван, 2024. С. 152^[1]
• Historian David A. Moss' book When All Else Fails explains the US government's historical role as risk manager of last resort.
• Bernstein P. L. Against the Gods 0-471-29563-9. Risk explained and its appreciation by man traced from earliest times through all the major figures of their ages in mathematical circles.
• Rescher, Nicholas (1983). A Philosophical Introduction to the Theory of Risk Evaluation and Measurement. University Press of America.
• Porteous, Bruce T.; Pradip Tapadar (2005 թ․ դեկտեմբեր). Economic Capital and Financial Risk Management for Financial Services Firms and Conglomerates. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-3608-0.
• Tom Kendrick (2003). Identifying and Managing Project Risk: Essential Tools for Failure-Proofing Your Project. AMACOM/American Management Association. ISBN 978-0-8144-0761-5.
• Hillson D. (2007). Practical Project Risk Management: The Atom Methodology. Management Concepts. ISBN 978-1-56726-202-5.
• Kim Heldman (2005). Project Manager's Spotlight on Risk Management. Jossey-Bass. ISBN 978-0-7821-4411-6.
• Dirk Proske (2008). Catalogue of risks – Natural, Technical, Social and Health Risks. Vol. 90. Springer. էջ 18. Bibcode:2009EOSTr..90...18E. doi:10.1029/2009EO020009. ISBN 978-3-540-79554-4. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
• Gardner D. Risk: The Science and Politics of Fear, Random House Inc. (2008) 0-7710-3299-4.
• Novak S.Y. Extreme value methods with applications to finance. London։ CRC. (2011) 978-1-43983-574-6.
• Hopkin P. Fundamentals of Risk Management. 2nd Edition. Kogan-Page (2012) 978-0-7494-6539-1

• Cevolini, A (2015). «"Tempo e decisione. Perché Aristotele non-ha un concetto di rischio?" PDF». Divus Thomas. 118 (1): 221–249.
• Clark, L.; Manes, F.; Antoun, N.; Sahakian, B. J.; Robbins, T. W. (2003). «The contributions of lesion laterality and lesion volume to decision-making impairment following frontal lobe damage». Neuropsychologia. 41 (11): 1474–1483. doi:10.1016/s0028-3932(03)00081-2.
• Cokely, E. T.; Galesic, M.; Schulz, E.; Ghazal, S.; Garcia-Retamero, R. (2012). «Measuring risk literacy: The Berlin Numeracy Test» (PDF). Judgment and Decision Making. 7: 25–47.
• Drake, R. A. (1985). «Decision making and risk taking: Neurological manipulation with a proposed consistency mediation». Contemporary Social Psychology. 11: 149–152.
• Drake, R. A. (1985). «Lateral asymmetry of risky recommendations». Personality and Social Psychology Bulletin. 11 (4): 409–417. doi:10.1177/0146167285114007.
• Gregory, Kent J.; Bibbo, Giovanni; Pattison, John E. (2005). «A Standard Approach to Measurement Uncertainties for Scientists and Engineers in Medicine». Australasian Physical and Engineering Sciences in Medicine. 28 (2): 131–139. doi:10.1007/bf03178705.
• Hansson, Sven Ove. (2007). "Risk", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2007 Edition), Edward N. Zalta (ed.), forthcoming [1].
• Holton, Glyn A. (2004). "Defining Risk", Financial Analysts Journal, 60 (6), 19–25. A paper exploring the foundations of risk. (PDF file).
• Knight, F. H. (1921) Risk, Uncertainty and Profit, Chicago։ Houghton Mifflin Company. (Cited at։ [2], § I.I.26.).
• Kruger, Daniel J., Wang, X.T., & Wilke, Andreas (2007) "Towards the development of an evolutionarily valid domain-specific risk-taking scale" Evolutionary Psychology (PDF file).
• Metzner-Szigeth, Andreas (2009). «Contradictory approaches? On realism and constructivism in the social sciences research on risk, technology and the environment» (PDF). Futures. 41 (3): 156–170. doi:10.1016/j.futures.2008.09.017.
• Miller, L (1985). «Cognitive risk taking after frontal or temporal lobectomy I. The synthesis of fragmented visual information». Neuropsychologia. 23 (3): 359–369. doi:10.1016/0028-3932(85)90022-3.
• Miller, L.; Milner, B. (1985). «Cognitive risk taking after frontal or temporal lobectomy II. The synthesis of phonemic and semantic information». Neuropsychologia. 23 (3): 371–379. doi:10.1016/0028-3932(85)90023-5.
• Neill, M. Allen, J. Woodhead, N. Reid, S. Irwin, L. Sanderson, H. 2008 "A Positive Approach to Risk Requires Person Centred Thinking" London, CSIP Personalisation Network, Department of Health. Available from։ https://web.archive.org/web/20090218231745/http://networks.csip.org.uk/Personalisation/Topics/Browse/Risk/ [Accessed 21 July 2008].
• Wildavsky, Aaron; Wildavsky, Adam (2008). «Risk and Safety». In David R. Henderson (ed.). Concise Encyclopedia of Economics (2nd ed.). Indianapolis: Library of Economics and Liberty. ISBN 978-0865976658. OCLC 237794267.

• Risk – The entry of the Stanford Encyclopedia of Philosophy

1. ↑ Արեն, Մարկ; Սուվարյան, Ռաֆիկ (2024). Война с Мистером Риск. Երևան. ISBN 978-9939-0-4666-2.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)