Համբույր դե Վիլ հյուրանոցի մոտ

Համբույր դե Վիլ հյուրանոցի մոտ
տեսակ	լուսանկար
նկարիչ	Ռոբեր Դուանո[1]
տարի	1950[1]
ստեղծման վայր	Փարիզ
ստեղծման երկիր	Ֆրանսիա
ժանր	հումանիստական լուսանկարչություն
պատկերված են զույգ, համբույր և Օտել դե Վիլ
Ծանոթագրություններ

«Համբույր դե Վիլ հյուրանոցի մոտ» (ֆր.՝ Le baiser de l’hôtel de ville),ֆրանսիացի ֆոտոնկարիչ և ֆրանսիական հումանիտար ֆոտոնկարչության վարպետ Ռոբեր Դուանոյի սև ու սպիտակ լուսանկարը։ Ստեղծվել է 1950 թվականի գարնանը՝ Life ամսագրի պատվերով, որտեղ լույս է տեսել նույն թվականի հունիսին։ Լուսանկարը դարձել է Ռոբեր Դուանոյի ամենահայտնի աշխատանքը և Փարիզի ռոմանտիկ խորհրդանիշներից մեկը։ Նա պատկերել է մի զույգի, որը համբուրվում է Փարիզի քաղաքապետարանի (Օտել դը Վիլի) մշուշոտ պատկերի ֆոնին՝ ուշադրություն չդարձնելով ուրիշներին, կարծես միայն նրանք երկուսն են ողջ աշխարհում։

Լուսանկարը մեծ ժողովրդականություն է ձեռք բերել 1980-ական թվականների կեսերին և դրանից հետո կրկնօրինակվել է ապրանքների և լրատվամիջոցների լայն տեսականիով։ Երկար ժամանակ համարվել է վավերագրական լուսանկար, այն իրականում ցույց է տվել, որ երկու հավակնոտ դերասաններ ընդունել են Դուանոյի առաջարկը՝ լուսանկարվել համբուրվելիս փոքր գումարի դիմաց։ Այն դարձել է սիրո և սիրավեպի խորհրդանիշ և համարվում է ֆրանսիական ամենաշատ վերարտադրվող լուսանկարներից մեկը։ Հանրաճանաչություն ձեռք բերելուց հետո նա հայտնվել է երկու դատական գործընթացների կենտրոնում, որոնց արդյունքում պարզվել են նրա ստեղծման հանգամանքները։

Իր երկարամյա կյանքի ընթացքում ֆրանսիական լուսանկարչության դասական Ռոբերտ Դուանոն, ունենալով անհատական ոճ, չի տեղավորվել գեղարվեստական ոճերից ոչ մեկում, չի ստեղծել ստեղծագործական դպրոց։ Նրան անվանել են «հումանիստական լուսանկարչության վարպետ», «Փարիզի բանվոր դասակարգի պոետ», «մոդեռնիզմի ամենավառ ներկայացուցիչ», «տեսապակու մոգ», «Ժակ Պրևերի լուսանկարիչ»^[2][3][4]։ Արվեստաբան Միխայիլ Գերմանը նրան է վերագրել 20-րդ դարի նշանավոր ֆրանսիացի լուսանկարիչների գալակտիկան, ինչպես նաև նրան բնութագրել է հետևյալ կերպ. «... մեծահոգի և նուրբ դիտորդ, որն աշխարհին նվիրել է Փարիզի փառաբանված պատկերները, որոնք, թվում էր, ինքնուրույն են առաջացել այս քաղաքում՝ դառնալով նրա գաղտնաբառը և հիշողությունը, խորհրդանիշն ու զինանշանը»։ Բացի այդ, ըստ նրա. «Չկա մեկը, որ չիմանա և չհիշի փարիզցիների համբուրվելու Դուանոյի նկարները»^[5]։ Ինչ վերաբերում է այն մեղադրանքներին, որ Դուանոն կեղծել է կյանքը՝ ստեղծելով «բեմադրված» լուսանկարներ, վարպետը նշել է^[6]՝ նա իր կյանքի ընթացքում «զվարճացել է՝ ստեղծելով իր սեփական փոքրիկ թատրոնը»։ Նրա ստեղծագործության բնորոշ գիծը սերն է եղել դեպի տունը, ծայրամասային կյանքը։ «Պատկերների ձկնորսը», ինչպես ինքն է իրեն անվանել, փորձել է խուսափել աղմկոտ, զբոսաշրջային Փարիզից՝ փորձելով ֆիքսել տեղի ունեցողի բանաստեղծական պահերը^[7]։

«Համբույր դե Վիլ հյուրանոցի մոտ»-ն արվել է 1950 թվականի ապրիլ-մայիսին ամերիկյան Life ամսագրի պատվերով^[8]։ «Փարիզի սիրահարները» (the lovers of Paris) շարքի լուսանկարները պետք է դառնային երիտասարդության, սիրո և գարնան խորհրդանիշ։ Դրանց արդիականությունը կայացել է նրանում, որ այն ժամանակ ամերիկյան մամուլը շահագրգռված է եղել Փարիզն իր ընթերցողներին ներկայացնել որպես սիրո քաղաք, որտեղ մարդիկ իրենց ավելի հանգիստ են պահել, քան ԱՄՆ-ում։ Այնպես որ, այն ժամանակ, նույնիսկ ավելի ազատագրված Նյու Յորքում, ընդունված չի եղել սեփական զգացմունքները դրսևորել հասարակության մեջ, իրեն պահել այնպիսի անզգուշությամբ, ինչպես Ֆրանսիայի մայրաքաղաքում։ Առաջին հայացքից կադրը լրիվ պատահական է թվացել՝ նկարահանված ռեպորտաժի նկարահանման եղանակով։ Թվում է, թե սիրահարներն անգամ տեղյակ չեն լուսանկարչի ներկայության մասին, տեսարանի ինքնաբուխությունը բացառում է բեմադրության գաղափարը։ Սակայն, վախենալով օրենքի հետ խնդիրներից, Դուանոն նախընտրել է օգտագործել ընկերներին կամ սկսնակ դերասաններին իր սկիհներում, որոնց հետ նախապես պայմանավորվել է^[9]։

Նկարը տպագրվել է Life ամսագրում 1950 թվականի հունիսի 12-ին, որպես Փարիզի գարնան և սիրո թեմայով վեց լուսանկարների շարք^[10]։ Այնուհետև նեգատիվը տեղափոխվել է Rapho գործակալության արխիվ, որտեղ Դոյզնոն երկար ժամանակ աշխատել է։ Այն այնտեղ պահվել է ավելի քան երեսուն տարի՝ մինչև 1980-ական թվականների սկիզբը, երբ ծանոթ հրատարակչի պնդմամբ դրանից պաստառ է ստեղծվել, որը հայտնի է դարձել։ Հեղինակին զարմացրել է նման հաջողությունը, քանի որ նա չի առանձնացրել այս աշխատանքը իր ծավալուն պորտֆելից, այն առանձնապես աչքի չի ընկել^[9]։ Մինչև 1992 թվականը վաճառվել է ավելի քան 410,000 օրինակ, ինչը մամուլում գովազդվել է որպես համաշխարհային ռեկորդ։ Այդ ժամանակից ի վեր լուսանկարը կրկնօրինակվել է ապրանքների և կրիչների լայն տեսականիով^[11]։

Կադրում բռնված մարդկանց անունները անհայտ են եղել մինչև 1992 թվականը, և ոմանք կարծել են, որ հենց նրանք են նկարահանվել լուսանկարում։ Նման տեսակետ են կիսել Ժան և Դենիզ Լավերնիեն, ինչի կապակցությամբ նրանք որոշել են հավակնել կերպարի իրավունքներին։ 1980-ական թվականներին նրանք հանդիպում են կազմակերպել լուսանկարչի հետ, որտեղ նրանց կարծիքը այդպես էլ չի հաստատվել՝ սիրահարների երազանքը չկոտրելու համար։ Սակայն նրանք սրանով չեն հանգստացել և դատի են տվել լուսանկարչին իրենց պատկերն օգտագործելու համար, որի հեղինակային իրավունքը, ըստ ֆրանսիական օրենսդրության, պատկանում է մոդելներին։ Դատավարության ժամանակ Դուանոն այլ ելք չի ունեցել, քան խոստովանել, թե կոնկրետ ով է եղել կադրում։ Այսպիսով, պարզվել է, որ նրանք Ֆրանսուա Դելբերտն (ի ծնե Բորն) ու Ժակ Կարտոն են, մի զույգ, ում նա նկատել է փողոցում համբուրվելիս, բայց էթիկական նկատառումներից ելնելով չի լուսանկարել, իսկ ավելի ուշ առաջարկել է կրկնել համբույրը տեսախցիկի վրա փոքր գումարի դիմաց^[11]։ Այդ ժամանակ նրանք դերասանական վարպետություն են սովորել Փարիզի Cours Simon թատերական դպրոցում։ Այս հանգամանքները պարզելուց հետո հայցի քննությունը դադարեցվել է։ Նկարահանումների ժամանակ Ֆրանսուան մոտ 20 տարեկան է եղել, Ժակը՝ 23, և երկուսն էլ ձգտող դերասաններ են եղել^[8]։ 2005 թվականին Ֆրանսուան հիշել է. «Նա ասել է, որ մենք հմայիչ տեսք ունենք և առաջարկել նորից համբուրվել տեսախցիկի առջև։ Մենք դեմ չենք եղել. Դա մեր առաջին համբույրը չէր։ Այն ժամանակ մենք անընդհատ համբուրվում էինք, շատ հաճելի էր։ Դուանոն շատ գեղեցիկ էր, բոլորովին առանց մեծամտության, շատ պարզ»։ Նրանք լուսանկարվել են Դուանոյի համար մի քանի վայրերում, այդ թվում՝ Կոնկորդի հրապարակում, Ռիվոլի փողոցում գտնվող Օտել դը Վիլի դիմաց^[6]։ Ֆրանսուան նույնպես դատական հայց է ներկայացրել և պահանջել 100 հազար ֆրանկ, ինչպես նաև լուսանկարի վերարտադրումից ստացված հասույթի մի մասը։ Թեև Դուանոն չի հերքել, որ Բորնը նկարի մոդելն է, այնուամենայնիվ նա ասել է, որ նրան արդեն վճարել է։ Դատարանը մերժել է հայցը, քանի որ Բորնը չի կարող ճանաչվել լուսանկարում իր դիրքի պատճառով, և, հետևաբար, նա չի կարող որևէ իրավունք պահանջել^[12]։ 1992 թվականին Դուանոն նկարի հանգամանքները բացատրել է հետևյալ կերպ. նա երբեք չէր համարձակվի լուսանկարել պատահական մարդկանց, և փողոցում համբուրվելը հաճախ կարող է չլինել իրավական հարաբերությունների շրջանակներում^[13]։ Զույգի հարաբերությունները, սակայն, մեկ տարուց էլ քիչ են տևել։ Ֆրանսուան շարունակել է իր դերասանական կարիերան՝ նկարահանվելով մի քանի ֆիլմերում, իսկ Ժակը դարձել գինեգործ։ Այնուհետև 1950 թվականին Ֆրանսուան լուսանկարիչից ստացել է բնօրինակ լուսանկարն (18×24,6 սմ) իր ստորագրությամբ և կնիքով՝ որպես մասնակցության վարձատրություն։ 2005 թվականի ապրիլին այս լուսանկարը նրան բերել է 155,000 եվրո Փարիզի Artcurial Briest-Poulain-Le Fur աճուրդում, որից հետո այն ստացել է շվեյցարացի մի կոլեկցիոներ, որը խոսել է գաղտնի^[11]։

Չնայած բեմական բնույթին՝ պատկերը երջանիկ պահի պատահականության տպավորություն է թողել։ Դրան նպաստել է նկարահանման մեթոդը, որն իրականացվել է պահաժամի կիրառմամբ, ինչը դինամիկա է բերել դեպքի վայր և ավելի անմիջականություն է հաղորդել անցորդներին^[7]։ Լուսանկարում պատկերված է փարիզյան սիրո տեսարան, որը տեղի է ունեցել Ռիվոլի փողոցի անկյունում, որտեղ գտնվել է քաղաքապետարանի արևմտյան ճակատը՝ դե Վիլի հայտնի շենքը^[9]։ Նկարում այն փոքր-ինչ լղոզված է եղել և ծառայել է որպես նկարի ֆոն^[14]։ Առաջին պլանում հետևից երևացել է մի տղամարդ, որը նստած է փողոցային սրճարանի պատշգամբում գտնվող սեղանի մոտ։ Նման կոմպոզիցիան թույլ է տվել լուսանկարչին ընդունել այնպիսի տեսակետ, որը թույլ է տալիս դիտողին նույնականանալ սրճարանի այս հաճախորդի հետ և, հետևաբար, ներգրավվել որպես այս ռոմանտիկ տեսարանի «վկա»։ Սրճարանի դիմացի մայթին կարելի է տեսնել երիտասարդ տղամարդու և կնոջ, որոնք համբուրվում են միմյանց հետ՝ ուշադրություն չդարձնելով ուրիշներին. նրանց համար կարծես թե ժամանակը կանգ է առել, և միայն նրանք կան։ Սիրահարը շրջվել է դեպի լուսանկարիչը և աջ ձեռքը դրել կնոջ ուսին։ Իր արտաքին տեսքով նա նման է Բոհեմիայի ներկայացուցչի. նրա վերնաշապիկը խորը բացված է, ազատ նետված շարֆը հակադրվել է խստորեն դրված բերետով և ակնոցով տղամարդու կենտրոնացված տեսքին, որը քայլում է զույգի հետևից։ Աղջիկը թեքել է գլուխը, հանգստացել, նրա աջ ձեռքը եղել է բնական դիրքում, կարդիգանի ծայրը՝ արձակված։ Սա և զույգի գլխաշորերի բացակայությունը մատնանշում են սիրահարների ազատ, բոհեմական ապրելակերպը։ Հրապարակման հեղինակների կողմից՝ Դուանոյի լուսանկարը անվանվել է «Լուսանկարչություն. Աշխարհի պատմություն»։ Սիրահարների սուր կերպարանքները հանգիստ վստահության պահ են ստեղծել նրանց շուրջը շարժման լղոզված շտապողականության մեջ^[14]։ Զույգի կազմն ուժեղացրել է նրանց ձեռքերով կազմված եռանկյունը՝ երիտասարդը ամուր սեղմել է սիրելիին, իսկ նրա ձեռքն ազատորեն իջեցրել մարմնի երկայնքով։ Ձախ ձեռքին նա բռնել է ծխախոտը՝ որպես առնականության կարծրատիպային խորհրդանիշ՝ «պաշտպանիչ, զգայական և հանգիստ»^[14]։

Սիրահարների հետևում կանգնած են եղել այլ մարդիկ, որոնք շարժման մեջ են եղել։ Մայթի հետևում երևացել է փողոց, որի երկայնքով ձախից աջ երկու մեքենա են վարել։ Հետին պլանում ձախից երևացել է քաղաքապետարանի լղոզված ճակատը, իսկ աջից՝ այլ տներ։ Յան Հայդն Սմիթը գրել է կադրի կազմի մասին. «Մեքենաների և հետիոտների մշուշոտությունը տպավորություն է թողել, որ ամուսինների համար ժամանակը կանգ է առել, իսկ մնացածի համար այն շարունակել է թռչել»^[6]։ Փորձեր են արվել փոխկապակցել Դուանոյի լուսանկարը ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստների գործերի հետ, որոնք պատկերել են 19-րդ դարի փարիզյան կյանքը, մասնավորապես, Գյուստավ Կայբոտի «Փարիզյան փողոց անձրևոտ եղանակին» (Rue de Paris, temps de pluie) կտավի հետ։ Այսպիսով, Անն Գրևստադ-Նորդբրոկը նշել է, որ այս կտավը ցույց է տալիս մի զույգ, որը նայում է անցորդներին, և Դուանոյի լուսանկարում դիտողը կարող է «միանալ առաջին պլանում գտնվող մարդուն, որը նստած է սրճարանում սեղանի շուրջ և դիտում է համբուրվող զույգին»^[15]։

Արվեստաբան Քերոլ Քինգը կարծիք է հայտնել, որ լուսանկարն իր բնույթով կարող է դասակարգվել որպես ռեպորտաժ, մասնավորապես՝ մի փոքր մշուշոտ ֆոկուսով և փողոցային ֆոնով, սակայն, հաշվի առնելով դրա ստեղծման հանգամանքները, այն բեմադրված է։ Պատկերը ներկայացրել է Փարիզը որպես սիրո խորհրդանիշ, սակայն հեղինակը օգտագործել է փողոցային լուսանկարչության տեխնիկան՝ ստեղծելու «ֆանտազիա», որը պարունակում է «զբոսաշրջիկների հանրային տեղեկատվության պաշար»։ «Զով օրերին, երբ անցորդները գլխարկներ են դրել, սիրահարները չունեն դրանք, և նրանց համբույրը տեսանելի է բոլորին։ Առավել հետաքրքիր է, որ նկարահանումն արվել է սրճարանից, որտեղից ոչինչ չի փակել տեսարանը, սակայն քիչ հավանական է թվում, որ զույգը կանգ է առել ճիշտ տեղում՝ լուսանկարչի աչքի առաջ համբուրվելու համար» ^[16]։

• Коллектив авторов 1001 фотография, которую нужно увидеть = 1001 Photographs You Must See Before You Die / Главный редактор Пол Лоу. Предисловие Фред Ритчин. — М.: ООО «Магма», 2018. — ISBN 978-5-93428-113-8
• Фотография. Всемирная история = Photography: The Whole Story / Под ред. Д. Хэкинг. Перевод с английского Джулия Карризи. — М.: Магма, 2014. — 576 с. — ISBN 978-5-93428-090-2
• Герман, Михаил. В поисках Парижа, или Вечное возвращение. — М.: КоЛибри, 2015. — 416 с. — (Города и люди). — ISBN 978-5-389-08987-7
• Магни, Лаура. Легендарные фотографы современности и их шедевры. — М.: Эксмо, 2018. — 224 с. — (Фотография как искусство). — ISBN 978-5-699-96239-6
• Смит, Йен Хейдн. Главное в истории фотографии. Жанры, произведения, темы, техники = The Short Story of Photography: A Pocket Guide to Key Genres, Works, Themes & Techniques / Пер. с англ. А. Агапова; науч. ред. М. Доможилов, Ф. Доможилова-Каплан. — М.: Манн, Иванов и Фербер, 2021. — 224 с. — ISBN 978-5-00169-610-0
• Anne Grevstad-Nordbrock. A Stolen Kiss: Robert Doisneau’s Photographic Icon // Visual Resources. — 1997. — P. 189—197.

• «Ռոբեր Դուանոյի պաշտոնական կայքը» (ֆրանսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 14-ին.